“Υπάρχουν τριών ειδών άνθρωποι. Εκείνοι που βλέπουν, εκείνοι που βλέπουν όταν τους δείχνουν κάτι και εκείνοι που δεν βλέπουν”
– Λεονάρντο Ντα Βίντσι
της Γιώτας Χουλιάρα
Πρόσφατα παρακολούθησα για μια ακόμη φορά την αισθηματική ταινία αμερικανικής παραγωγής, με τίτλο “Ever After: A Cinderella Story”. Καθώς το ειδύλλιο της πρωταγωνίστριας, Ντανιέλ, μιας όμορφης αλλά ορφανής κόρης ενός Γάλλου αριστοκράτη, με τον γοητευτικό πρίγκιπα Ερρίκο, μελλοντικό βασιλιά της Γαλλίας, εκτυλίσσεται σε πρώτο πλάνο, παρατηρούμε ότι ένας εκ των βασικών συμπρωταγωνιστών και ένθερμων υποστηρικτών της πρωταγωνίστριας είναι ο σπουδαίος καλλιτέχνης και εφευρέτης Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Το ενδιαφέρον σημείο της ταινίας είναι το ότι ο Λεονάρντο, ουσιαστικά, αναλαμβάνει τον ρόλο τού από μηχανής θεού, ο οποίος σώζει την όμορφη Ντανιέλ, δηλαδή τη Σταχτοπούτα.
Ενδεχομένως σε κάποιους να φάνηκε υπερβολική η εμπλοκή του Λεονάρντο στο συγκεκριμένο παραμύθι, το οποίο πολύ αργότερα συμπεριέλαβε ο Σαρλς Περρώ στις “Ιστορίες” του. Εκτιμώ, ωστόσο, ότι ο ίδιος θα συμφωνούσε απόλυτα. Διότι, βλέποντας προσεκτικά τις σκηνές που τον αφορούν, διαπιστώνουμε ότι παρουσιάζουν αυτό που ήταν ο Λεονάρντο: μια ιδιοφυΐα.
Το μυστήριο γύρω από τον Ντα Βίντσι
Η αλήθεια είναι πως ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει τη ζωή, τις ενασχολήσεις, τους έρωτες, τη μετακόμιση στη Γαλλία, ακόμη και τον θάνατο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι – ένα πέπλο που, ανάλογα με την περίσταση και τις έρευνες επιστημόνων, ανθρώπων της Τέχνης και λαογράφων, άλλοτε αποκαλύπτει και άλλοτε θολώνει κάποιες πτυχές της ζωής του.
Όπως συνέβη με όλες σχεδόν τις σπουδαίες προσωπικότητες της Ιστορίας, ο Ντα Βίντσι άρχισε να μυθοποιείται στα τέλη του 19ου αι., όταν οι μελετητές του έργου του θεώρησαν ότι ανακάλυψαν σε αυτόν “την πιο ολοκληρωμένη και υψηλή έκφραση του ανθρώπου της Αναγεννήσεως”. Έκτοτε, ο Ντα Βίντσι θεωρείται μια αρχετυπική μορφή του αναγεννησιακού ουμανιστή και επιστήμονα, του αναγεννησιακού καλλιτέχνη, του Homo Universalis (“καθολικού ανθρώπου”). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν ο Άγγλος φυσικός και μαθηματικός Ισαάκ Νεύτων, ο Ιταλός αστρονόμος και φιλόσοφος Γαλιλαίο Γαλιλέι, ο Αριστοτέλης και ο Ερατοσθένης κ.λπ.
Πρότυπο 500 χρόνια μετά!
Σήμερα, η προσωπικότητα του Ντα Βίντσι, 500 χρόνια από τον θάνατό του, μοιάζει όχι μόνο να εμπνέει διαρκώς κάθε μορφή Τέχνης, αλλά και να αποτελεί ένα είδος “μόδας” που παρασέρνει τα πάντα στο πέρασμά της.
Σύμφωνα με τη βιογραφία του, ο Ντα Βίντσι πέθανε μερικές μόνο εβδομάδες μετά τα εξηκοστά έβδομα γενέθλιά του, στις 2 Μαΐου 1519, στην αγκαλιά του βασιλιά της Γαλλίας, Φραγκίσκου Α’. Τη δραματική αυτή σκηνή απεικονίζει ο ζωγράφος Ζαν Ογκίστ Ντομινίκ Ενγκρ στο έργο του “Ο θάνατος του Λεονάρντο”. Ο μύθος αναφέρει ότι, λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, εξέφρασε αμφιβολίες για την ουσιαστική αξία του έργου του, λέγοντας: “Προσέβαλα τον Θεό και τους ανθρώπους, διότι τα έργα μου δεν κατέκτησαν την ποιότητα που έπρεπε να έχουν”.
Το πιθανότερο είναι η ιστορία της εξομολόγησής του και της μετάνοιας να επινοήθηκε αργότερα, καθώς ο Λεονάρντο, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, υπήρξε ένα πραγματικά αιρετικό πνεύμα – κάτι που αποδεικνύει η ενασχόλησή του με την αστρονομία, τη συγγραφή, την ιστορία, τη βοτανολογία, τη χαρτογραφία, αλλά και με κάθε λογής κατασκευές. Ανά διαστήματα, του αποδίδονται τα εύσημα για την εφεύρεση του αλεξίπτωτου, του ελικοπτέρου και του άρματος μάχης. Όποια και αν είναι η αλήθεια, πάντως, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί πως ο ίδιος είχε μια βαθιά θρησκευτικότητα και ευλάβεια, η οποία απορρέει από τα έργα του.
Ο Κώδικας Ντα Βίντσι και οι θεωρίες συνωμοσίας
Όταν, το 1995, ο Μπιλ Γκέιτς αγόρασε για 30 εκατ. δολάρια το “Codex Leicester”, ένα χειρόγραφο του Ντα Βίντσι 72 σελίδων, το οποίο περιγράφει τις έρευνές του σε θέματα γεωλογίας και τις μελέτες του για τα υδραυλικά συστήματα και την κυκλοφορία του νερού, τα αντικείμενα, οι εφευρέσεις, τα σημειωματάρια και ό,τι είχε να κάνει με τη ζωή και το έργο του κέντρισαν αμέσως το ενδιαφέρον του κοινού. Πέρα από μόδα, όμως, ο Ντα Βίντσι εξελίχθηκε και σε σημείο αναφοράς και έμπνευσης.
Το 2003 πρωτοεκδόθηκε ο “Κώδικας Ντα Βίντσι” του Αμερικανού συγγραφέα Νταν Μπράουν. Το βιβλίο έγινε σύντομα best seller, πουλώντας εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ μεταφέρθηκε και στη μεγάλη οθόνη με πρωταγωνιστή τον Τομ Χανκς. Η υπόθεση μιας άγριας δολοφονίας μάς μεταφέρει, μέσα από μυστικές αδελφότητες και σκοτεινές συνωμοσίες, στο μυστικό (Κώδικα) που ο ίδιος ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι θέλησε να διαφυλάξει στους πίνακές του, που δεν ήταν άλλο από το ότι ο Ιησούς είχε παντρευτεί τη Μαρία Μαγδαληνή (τη γυναίκα που εξοβελίστηκε από τις σελίδες των ιερών βιβλίων της Ιστορίας και της θρησκείας), και μόνο μια μυστική αδελφότητα, το “Κοινό της Σιών”, μέλος της οποίας ήταν και ο Λεονάρντο, γνώριζε την αλήθεια.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι κύκλοι της Εκκλησίας αντέδρασαν άμεσα. Εδώ, όμως, οι αντιδράσεις ευνόησαν το βιβλίο, καθώς όταν κάτι παρουσιάζεται ως απαγορευμένο, γίνεται πιο ελκυστικό. Το ενδιαφέρον του κοινού ανανεώθηκε, συμπαρασύροντας ακόμα και ανθρώπους που δεν είχαν ασχοληθεί ποτέ με την Τέχνη, ούτε και τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι.
Έτσι, ο Λεονάρντο καταγράφηκε στη συνείδηση του απλού κόσμου ως Μέγας Μύστης – μια άποψη που ενισχύθηκε από τη “μαγεία” που προκαλούσε όλα τα προηγούμενα χρόνια το αινιγματικό χαμόγελο της Μόνα Λίζα, για την οποία έχουν γραφτεί περισσότερα από κάθε άλλο πίνακα στην παγκόσμια ζωγραφική.
Η συζήτηση γύρω από το πρόσωπο του Ντα Βίντσι ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, όταν ο Αμερικανός συγγραφέας Λούις Περντού μήνυσε τον Νταν Μπράουν για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, υποστηρίζοντας ότι είχε γράψει το βιβλίο βασισμένος σε δύο δικά του έργα, το “The Da Vinci Legacy” του 1983 και το “Daughter of God” του 2000. Για να ακολουθήσει το 2006 μία ακόμη μήνυση από τους Μάικλ Μπέιτζεντ και Χένρι Λίνκολν, συγγραφείς του βιβλίου “Holy Blood, Holy Grail”, μιας ιστορικής έρευνας για τον υποθετικό γάμο του Ιησού με τη Μαρία Μαγδαληνή και τη σχέση των παιδιών τους με τις βασιλικές δυναστείες της Ευρώπης.
Ένα ακόμη κομμάτι στο μωσαϊκό της ιδιοφυΐας του Ντα Βίντσι ήρθε να προσθέσει η τηλεοπτική παραγωγή “Da Vinci’s Demons” από το δίκτυο starz (στο project είχε εμπλακεί και το BBC), η οποία παρουσιάζει τον Λεονάρντο στα χρόνια της νιότης του, στηριζόμενη στα μυριάδες ανεκδοτολογικά στοιχεία που υπάρχουν για τη ζωή και το έργο του. Στη σειρά, ο νεαρός Λεονάρντο συλλέγει στοιχεία για ένα από τα σημειωματάριά του (Book of Leaves), ενώ έρχεται αντιμέτωπος με την οικογένεια των Μεδίκων και τις δολοπλοκίες της παπικής κυριαρχίας. Ο πρωταγωνιστής, Τομ Ρίλεϊ, ενσαρκώνει έναν Λεονάρντο διαφορετικό από την εικόνα του γερασμένου εφευρέτη με τη μακριά γενειάδα.
Η αλήθεια είναι πως η εικόνα που έχουμε σήμερα για τον Ντα Βίντσι ενδεχομένως να μην είναι ενδεικτική. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του τον έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή, ενώ οι σύγχρονοί του τον περιέγραφαν ως άνθρωπο εξαιρετικής ομορφιάς και απερίγραπτης χάρης. “Ήταν εντυπωσιακός και ωραίος, και η υπέροχη παρουσία του παρηγορούσε και την πιο ταραγμένη ψυχή”, γράφει ο Τζόρτζο Βαζάρι, Ιταλός ζωγράφος, αρχιτέκτονας και συγγραφέας του 16ου αιώνα, στο έργο του “Οι βίοι των πλέον εξαίρετων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων”.
Ο Λεονάρντο και η μόδα
Η ευφυΐα και η ξεχωριστή προσωπικότητα του Λεονάρντο τον είχαν καταστήσει κριτή της ομορφιάς και της κομψότητας στους κύκλους της Φλωρεντίας και του Μιλάνο, όπως αναφέρει ο Αμερικανός συγγραφέας Γουόλτερ Άιζακσον, ο οποίος συνέγραψε πρόσφατα τη βιογραφία του Ντα Βίντσι. Μάλιστα, ο ίδιος φέρεται να ντυνόταν με χρωματιστά και μάλλον ιδιαίτερα ρούχα, σύμφωνα με τον συγγραφέα του “Anonimo Gaddiano”, ενός ανώνυμου χειρογράφου 128 σελίδων που φυλάσσεται σήμερα στη Φλωρεντία.
Ο Ντα Βίντσι, λοιπόν, έδινε μεγάλη σημασία στην εμφάνισή του και περιποιούνταν σχολαστικά τη γενειάδα του, ενώ σε κάποιο από τα σημειωματάριά του έχει σημειώσει μια συνταγή για παρασκευή καστανής βαφής μαλλιών: “Για να κάνεις τα μαλλιά καστανόξανθα, πάρε καρύδια, βράσε τα σε αλισίβα και βούτηξε μέσα τη χτένα· ύστερα χτένισε τα μαλλιά και άφησέ τα να στεγνώσουν στον ήλιο”, γράφει χαρακτηριστικά.
Οι ερευνητές πιστεύουν πλέον ότι ο Λεονάρντο σχεδίαζε ο ίδιος τα ρούχα και τα παπούτσια του. Το 2012, μάλιστα, το Museo Ideale στο Βίντσι της Ιταλίας, γενέτειρα του Ντα Βίντσι, έδωσε στη δημοσιότητα το σχέδιο μιας τσάντας που είχε σχεδιάσει ο ίδιος, ονομάζοντάς την “Pretiosa” (πολύτιμη). Οι σχεδιαστές μίλησαν για μια κομψή, μοντέρνα, αλλά και ταυτόχρονα λειτουργική ιδέα. Έτσι, 99 μοναδικά κομμάτια της συγκεκριμένης τσάντας από δέρμα πουλήθηκαν σε εκείνους που είχαν την οικονομική δυνατότητα να την αποκτήσουν.
Καθώς στις 2 Μαΐου συμπληρώνονται 500 χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου αυτού επιστήμονα, καλλιτέχνη και διανοητή, ο μύθος του εμπνέει εκθέσεις, διηγήματα, ταινίες – ακόμη και το εξώφυλλο της ετήσιας έκδοσης του περιοδικού “Economist” για φέτος!
Ο Ντα Βίντσι, λοιπόν, παραμένει σταθερή αξία, συνεχίζοντας με το δικό του αινιγματικό χαμόγελο να… μας κλείνει πονηρά το μάτι, κάθε φορά που εμφανίζεται μια νέα θεωρία συνωμοσίας που τον αφορά. “Όπως μια μέρα που την έζησες καλά σου χαρίζει την απόλαυση του ήρεμου ύπνου, έτσι και μια ζωή που την έζησες καλά χαρίζει τον ήρεμο θάνατο”, είχε πει. Και, ποιος ξέρει, ίσως ο ίδιος να είναι ήρεμος και να διασκεδάζει, βλέποντάς μας από εκεί ψηλά να βρίσκουμε συνεχώς αφορμές για να τον αποκωδικοποιήσουμε.
