Και ενώ μπορεί να έχει περάσει ανεπιστρεπτί η περίοδος του… πυρετού του Σαββατόβραδου των 90’s και η οικονομική κρίση να έχει στερήσει στους περισσότερους την πολυτέλεια των παλιών και “ένδοξων” δραστηριοτήτων στις οποίες επιδιδόταν δεξιοτεχνικά η νεοελληνική θερμόαιμη φύση μας, υπάρχει πάντα η εναλλακτική: Θέατρο; (και τι θέατρο…)
γράφει ο Παναγιώτης Κάρδαρης
Oι επιλογές παραστάσεων, χάρη στην ευρηματικότητα της παγκοσμιοποιημένης βιομηχανίας του θεάματος, είναι αρκετά αυξημένες σε σχέση με το παρελθόν. Αυτός ο πλουραλισμός στην Τέχνη, μέσα στα πλαίσια ενός σύγχρονου καλλιτεχνικού συγκρητισμού, δεν θα μπορούσε να μην αγγίξει και το θέατρο. Ψάχνοντας σήμερα κανείς στο διαδίκτυο ή ξεφυλλίζοντας περιοδικά και εφημερίδες με στήλες κριτικής/παρουσίασης θεατρικών παραστάσεων, θα βρει τα πάντα. Από αρχαίες τραγωδίες και έργα κλασικά, μέχρι μεταμοντέρνες παραγωγές και εναλλακτικές σκηνές. Απ’ όλα έχει ο μπαξές – προς συμφέρον, πάντα, του φιλοθεάμονος κοινού.
Και όχι, αυτό δεν είναι αρνητικό ούτε για τον θεατή, ούτε για την Τέχνη: η σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή δέχεται ερεθίσματα από όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, και παντρεύει διαφορετικά μεταξύ τους είδη Τέχνης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων καλλιτεχνικών εκφράσεων και τάσεων, οι οποίες συχνά γεννούν αριστουργήματα. Έτσι, κοιτάζοντας κανείς για μια πιο “ψαγμένη” σαββατιάτικη έξοδο, μπορεί να πέσει πάνω σε πολύ-πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις. Μία από αυτές είναι και το anime θέατρο.
– Μια συνάντηση Δύσης και Ανατολής
Εκ πρώτης όψεως, το anime θέατρο είναι το ευφυές αποτέλεσμα του “γάμου” της anime βιομηχανίας και της θεατρικής έκφρασης, μέσω της συνάντησης της Ιαπωνικής με τη Δυτική κουλτούρα – μιας συνάντησης που είχε αρχίσει ήδη από τα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης (μέσα 18ου – μέσα 19ου αιώνα).
Ο όρος anime προέρχεται από την αγγλική λέξη ‘animation’ (=απεικόνιση κινουμένων σχεδίων) και, στην ουσία, πρόκειται για περικοπή της επί το… ιαπωνικότερον. Στη Δύση, η χρήση της λέξης αφορά τα ιαπωνικά κινούμενα σχέδια.
Τα anime, με τη σειρά τους, προέρχονται από τα manga, τα ιαπωνικά κόμιξ (χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο, καθώς πλέον υπάρχουν anime που δεν προέρχονται από manga, αλλά αντλούν τις μορφές και τη θεματολογία τους από διάφορες άλλες πηγές). Η λέξη ‘manga’ σημαίνει “ελεύθερες ή τυχαίες εικόνες” και είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της εικαστικής κουλτούρας της χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου. Οι ρίζες του χάνονται στα βάθη του χρόνου, ενώ το αποτέλεσμα αυτού που σήμερα χαρακτηρίζεται ως ‘manga’ είναι η συνάντηση της ιαπωνικής σχεδιαστικής ουκίγιο-ε τεχνοτροπίας με την αντίστοιχη Δυτική.
Τα anime προορίζονται για πιο mainstream εμπορική χρήση, γι’ αυτό και παρουσιάζονται πιο στρογγυλευμένα, σε σχέση με τα manga. Για παράδειγμα, τα manga παρουσιάζουν ευκολότερα βίαιες παραστάσεις, θέλοντας να αιχμαλωτίσουν σε ένα μοναδικό καρέ εικόνας την ένταση και τη δύναμη της στιγμής. Τα anime, μη έχοντας αυτόν τον περιορισμό της στατικότητας, αποδίδουν την αντίστοιχη δυναμική μέσα από τα χρώματα, τον ήχο και άλλα εφέ που παρέχει η κινηματογραφική τέχνη (σήμερα, βέβαια, με την εξοικείωση του ανθρώπινου ματιού στις σκληρές εικόνες, αυτό σε κάποια anime έχει αλλάξει).
Πάντως, και στα δύο είδη, η εκφραστικότητα της εικόνας είναι ένα δυνατό εργαλείο για την μετάδοση του μηνύματος του εκάστοτε δημιουργού. Και είναι μια εκφραστικότητα μη επιτηδευμένη, χωρίς φιοριτούρες, καθώς προσπαθεί να δώσει έμφαση στις γραμμές των μορφών, που αποκτούν έτσι δυναμική και χαρακτήρα. Ενώ οι γωνίες που δημιουργούν τα σώματα των πρωταγωνιστών –τα χέρια, τα πόδια, οι αγκώνες, οι ρυτίδες του μετώπου των ηρώων, το γωνιώδες τράβηγμα του προσώπου– δίνουν μια γκροτέσκα, πλην όμως δυναμική αμεσότητα στη συνολική εικόνα.
Η πρώτη σκηνοθετική – anime προσπάθεια ξεκίνησε σχεδόν έναν αιώνα πριν, το 1917, και είχε διάρκεια μόλις δύο λεπτών. Αργότερα, τη δεκαετία του μεσοπολέμου, βγήκε το πρώτο anime με ήχο, ενώ το 1945 δημιουργήθηκε το πρώτο ολοκληρωμένο anime – με χορηγία, μάλιστα, του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Ναυτικού. Τις δε δεκαετίες του ’70, ’80 και ’90, η βιομηχανία των animes έφτασε στο αποκορύφωμά της, ενώ η εμπορική της διείσδυση στη Δύση ήταν εκπληκτική. Ποιος από όσους μεγάλωσαν σε αυτές τις δεκαετίες δεν θυμάται το Dragon Ball ή τα Pokemon;
Θα πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι τα animes δεν είναι αποκλειστικότητα των παιδιών, καθώς είναι ένα περίπλοκο μέσα στην απλότητά του σύστημα τέχνης, που ενσωματώνει, πολλές φορές, αρκετά θρησκευτικά, φιλοσοφικά και κοινωνικά στοιχεία που δίνουν μια άλλη διάσταση στο περιεχόμενο του κάθε έργου. Έτσι σήμερα έχουν αναπτυχθεί διάφορες κατηγορίες του είδους που απευθύνονται ξεχωριστά σε αγόρια, σε κορίτσια, στα παιδιά, αλλά και σε ενηλίκους. Αυτή η πρόσληψη τόσο σοβαρών πολιτισμικών στοιχείων και το πάντρεμα της ανατολικής με τη δυτική νοοτροπία, είναι που κάνει τα animations ένα πολύτιμο θησαυρό στο παγκόσμιο θησαυροφυλάκιο της Τέχνης.
Τα animes δεν είναι αποκλειστικότητα των παιδιών. Είναι ένα περίπλοκο σύστημα Τέχνης που ενσωματώνει, πολλές φορές, θρησκευτικά, φιλοσοφικά και κοινωνικά στοιχεία.
– Animes και θέατρο στην Ελλάδα
Η μεταφορά της αισθητικής των manga και των animes από το χαρτί και τη μεγάλη οθόνη στο θέατρο δεν είναι πρωτόγνωρη. Μάλιστα, συγκεκριμένα στην Ιαπωνία, για μια περίοδο ήταν πολύ διαδεδομένη, ειδικά στη μεταφορά της σε μορφή μιούζικαλ. Στην Ελλάδα, τώρα, έχουμε δύο γνωστές περιπτώσεις (ή, τουλάχιστον, αυτές έχουν υποπέσει στην αντίληψή μου), όπου η anime αισθητική κυριάρχησε πάνω στο παλκοσένικο του θεάτρου.
Η μία περίπτωση είναι αυτή του πολυτάλαντου σκηνοθέτη Σίμου Κακάλα, ο οποίος μπόλιασε ευφυώς την ιαπωνική αισθητική με ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της νεοελληνικής θεατρικής σκηνής. Μιλάμε, φυσικά, για την “Γκόλφω” του Σπυρίδωνος Περεσιάδη. Ένα βουκολικό ερωτικό δράμα, που η πλοκή του λαμβάνει χώρα σε ένα ορεινό χωριό της Ελλάδας. (Να σημειωθεί εδώ ότι η “Γκόλφω”, το 1907, μεταφράστηκε και παίχτηκε στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στην Αμερική). Το πάντρεμα του νεοελληνικού βουκολικού φολκλόρ με την anime και manga αισθητική, καθώς και η επιρροή του ιαπωνικού θεάτρου ‘Νο’ (παραδοσιακό “τελετουργικό” θέατρο, με θρησκευτικές ρίζες, που γεννήθηκε τον 14ο αιώνα) στη σκηνοθεσία του Σίμου Κακάλα, ήταν, κατά τη γνώμη μου, ένας επιτυχής συνδυασμός που άνοιξε νέους δρόμους στη θεατρική οπτική.
– “Techou – Το Τεφτέρι”
Η άλλη περίπτωση θεατρικής παράστασης με στοιχεία anime, που είχα την τύχη και την ευτυχία να δω, ήταν η μαύρη κωμωδία του ηθοποιού και νέου θεατρικού συγγραφέα, Στέλιου Πετράκη και της θεατρικής ομάδας akatsuki, “Techou – Το Τεφτέρι”, το οποίο ανέβηκε για δεύτερη σεζόν στο θέατρο “Λύχνος Τέχνης και Πολιτισμού” το 2017, στο Γκάζι:
Ένας συλλέκτης ψυχών, ένας δαίμονας που του αρέσει να παραβιάζει τους “συμπαντικούς” κανόνες, παραχωρεί τη δύναμη των θεών, την εξουσία δηλαδή πάνω στη ζωή και το θάνατο, σε μια θνητή γυναίκα. Αυτή, μεθυσμένη από τη δύναμη τού να μπορεί να επιλέξει τη στιγμή του θανάτου ενός ανθρώπου, γίνεται υπεροπτική και χάνει το μυαλό της. Η λύση του δράματος, το τέλος, τη βρίσκει να έχει μεταμορφωθεί σε μία απομονωμένη, τραγική φιγούρα, που πρέπει να συναισθανθεί το βάρος των αποφάσεων και των επιλογών της.
Τα δίπολα χρέος-επιλογή και επιλογή-ευθύνη, σε συνδυασμό με τον πυρήνα της ανθρώπινης φύσης, ήταν κυρίαρχα σε όλο το φάσμα της παράστασης, προκαλώντας έναν γνήσια υπαρξιακό προβληματισμό στο κοινό – όπως, άλλωστε, συμβαίνει σε όλα τα anime που απευθύνονται σε ενήλικες και είναι επηρεασμένα στο βάθος τους από μια ανθρωπολογική βάση και έναν βαθύτερο φιλοσοφικό πυρήνα που αναζητά το νόημα της ύπαρξης σε έναν κενό κόσμο. Και όλα αυτά, δοσμένα με τόνο σατυρικό, απλό και κατανοητό στον μέσο θεατή.
Το πάντρεμα των μοτίβων της Λογοτεχνίας του Φανταστικού και του Τρόμου με τα αισθητικής-anime κουστούμια (στα οποία ο “μυημένος” στην ιαπωνική animation κουλτούρα θεατής θα αναγνωρίσει πολλά γνώριμα μοτίβα), το σκηνικό με τις manga εικόνες, ο εμφατικά χαμηλός φωτισμός και η αντίστοιχη κινησιολογία, σε έκαναν να πιστεύεις πως, με έναν μαγικό τρόπο, μεταφέρθηκες σε μιαν άλλη πραγματικότητα. Σ’ αυτό βοήθησε, βέβαια, και η είσοδος των καλλιτεχνών μέσα από το καμωμένο σαν manga κόμιξ σκηνικό που δέσποζε στη μέση της σκηνής και η επιλογή της αντίστοιχης μουσικής. Στην παράσταση, εκτός του ίδιου του κ. Πετράκη, έπαιξαν οι ηθοποιοί Σταύρος Νικολαΐδης, Άννα Τσόλια, Ζωή Πανταζή και ο Σωκράτης Ρωμανίδης.
Το αποτέλεσμα δικαίωσε, κατά τη γνώμη μου, τις επιλογές του δημιουργού εκπληρώνοντας τον σκοπό της σχεδόν αυτούσιας μεταφοράς της “αισθητικής των ιαπωνικών anime επί σκηνής”. Εξάλλου, το όλο εγχείρημα λειτουργεί ανανεωτικά και ανοίγει νέους καλλιτεχνικούς ορίζοντες στην εξέλιξη της ελληνικής θεατρικής σκηνής.
Τι λέτε, πάμε θέατρο;
Ενδεικτικές Πηγές
https://www.sansimera.gr/articles/558
http://theatrikicritiki.blogspot.gr/2014/04/manga-anime-gof-2004.html
The History of Anime & Manga by Marwah Zagzoug, History 135, April 2001
ANIMANGA.BLOG
