Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί την κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως, τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο καρκίνος του πνεύμονα ευθύνεται για μεγαλύτερο αριθμό θανάτων, σε σύγκριση με τους θανάτους που προκαλούν ο καρκίνος του μαστού, του παχέος εντέρου και του προστάτου συνολικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι, για το 85% περίπου των καρκίνων του πνεύμονα, ευθύνεται το κάπνισμα.
της Δρ. Σοφίας Αγγελάκη
Πρόσφατες σημαντικές εξελίξεις στις χειρουργικές τεχνικές, τη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία, αλλά και οι πολλά υποσχόμενες νέες θεραπείες έχουν βελτιώσει σημαντικά την επιβίωση των ασθενών με καρκίνο πνεύμονα.
Κατά τα τελευταία 15 χρόνια, η ιατρική ακριβείας και πρόσφατα η ανοσοθεραπεία διαδραματίζουν πλέον όλο και σημαντικότερο ρόλο στη θεραπεία της νόσου, προσφέροντας στους ασθενείς μεγαλύτερη επιβίωση και καλύτερη ποιότητα ζωής. Οι παραπάνω εξελίξεις επιβάλλουν τον μοριακό έλεγχο ως ένα απαραίτητο μέρος της διαγνωστικής διαδικασίας για τον καρκίνο του πνεύμονα, καθώς οι θεραπευτικές επιλογές προσαρμόζονται πλέον στη γενετική σύνθεση του καρκίνου.
Η κατανόηση της δομής και της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος επέφερε σημαντική πρόοδο στη θεραπεία του καρκίνου γενικότερα, αλλά και του καρκίνου του πνεύμονα ειδικότερα. Η σημασία του επιτεύγματος αυτού υπογραμμίζεται από την απονομή του Βραβείου Nobel Φυσιολογίας ή Ιατρικής για το 2018 στους James P. Allison και Tasuku Honjo για την ανακάλυψή τους σχετικά με τη δυνατότητα ενεργοποίησης του ανοσολογικού συστήματος του ίδιου του ασθενούς για τη θεραπεία του καρκίνου. Εκεί ακριβώς έγκειται και η ιδιαιτερότητα της ανοσοθεραπείας σε σχέση με τη χημειοθεραπεία, η οποία στοχεύει τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα. Ωστόσο, οι πρωτεΐνες PD1 ή PDL1 επιτρέπουν στα καρκινικά κύτταρα να “κρύβονται” και να αποφεύγουν την καταστροφή από τα Τ-λεμφοκύτταρα. Κατά την ανοσοθεραπεία, η αναστολή αυτών των μορίων, μέσω μονοκλωνικών αντι-PD1 ή αντι-PDL1 παραγόντων, επιτρέπει στο ανοσολογικό σύστημα να καταστρέψει πιο αποτελεσματικά τα καρκινικά κύτταρα.
Η άλλη ιδιαιτερότητα είναι ότι, μέσω της ανοσοθεραπείας, δημιουργείται ένας “στρατός” Τ-κυττάρων με μακροχρόνια επιλεκτική μνήμη κατά του καρκίνου, ο οποίος προσφέρει μακράς διάρκειας απαντήσεις στη θεραπεία, σε αντίθεση με τη χημειοθεραπεία.
Τέλος, η ανοσοθεραπεία γενικά προκαλεί και ηπιότερες παρανέργειες, οι οποίες δεν είναι συχνές και, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, αντιμετωπίζονται εύκολα.
Φαρμακευτική καινοτομία
Οι παράγοντες που έχουν εγκριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων για τη θεραπεία του προχωρημένου ή μεταστατικού καρκίνου του πνεύμονα είναι τo atezolizumab (Tecentriq) κατά του PDL1, όπως και τα nivolumab (Opdivo) και pembrolizumab (Keytruda) κατά του PD1, οι οποίοι χορηγούνται ως μονοθεραπεία σε ασθενείς που έχουν πάρει προηγουμένως χημειοθεραπεία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το pembrolizumab είναι πιο αποτελεσματικό από τη χημειοθεραπεία ως αρχική θεραπεία για πολλούς ασθενείς με τον πιο συνηθισμένο τύπο καρκίνου του πνεύμονα, τον μη-πλακώδη υπότυπο του μη-μικροκυτταρικού καρκίνου, όταν αυτός εκφράζει υψηλά ποσοστά της πρωτεΐνης PDL1. Επιπλέον, ο αντι-PDL1 παράγοντας durvalumab (Imfinzi) έχει εγκριθεί ως μονοθεραπεία για την τοπικά εκτεταμένη νόσο μετά από χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία.
Ωστόσο, καθώς δεν ανταποκρίνονται όλοι οι ασθενείς στην ανοσοθεραπεία, ο καρκίνος μπορεί να εξελιχθεί και πάλι. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν γίνει προσπάθειες για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της ανοσοθεραπείας, οι οποίες περιλαμβάνουν συνδυασμό ανοσοθεραπειών ή προσθήκη των αναστολέων των ρυθμιστικών σημείων στα σχήματα χημειοθεραπείας.
Το pembrolizumab, σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, έλαβε πρόσφατα έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, ενώ ένας ενδιαφέρων συνδυασμός που αναμένεται να λάβει έγκριση είναι αυτός του atezolizumab με χημειοθεραπεία, αλλά και bevacizumab, ενός αντισώματος που αναστέλλει την αγγειογένεση και μπορεί να ενισχύσει άμεσα και έμμεσα την αντικαρκινική ανοσολογική δράση. Ο συνδυασμός αυτός προσφέρει όφελος στη συνολική επιβίωση ασθενών με προχωρημένο καρκίνο πνεύμονα ως θεραπεία πρώτης γραμμής, σε σύγκριση με χημειοθεραπεία και αντιαγγειογένεση μόνο.
Το όφελος στην επιβίωση αφορά όλες τις υπο-ομάδες ασθενών που συμμετείχαν στη μελέτη, ενώ φάνηκε να ωφελούνται και ασθενείς με όγκους που φέρουν μοριακές αλλαγές (μεταλλάξεις στα γονίδια EGFR και ALK), καθώς και εκείνοι με ηπατικές μεταστάσεις που έχουν φτωχότερη πρόγνωση.
Αναγκαία η ευρύτερη κινητοποίηση
Η απρόσκοπτη πρόσβαση των ασθενών στα καινοτόμα φάρμακα και τα αντίστοιχα διαγνωστικά τεστ αποτελεί αναμφίβολα βασικό πυλώνα της αντιμετώπισης του καρκίνου του πνεύμονα. Στη μάχη αυτή, όμως, είναι απαραίτητη μια ευρύτερη σύμπραξη που αφορά την Πολιτεία, τους Επιστημονικούς Φορείς, τους Συλλόγους Ασθενών, την Κοινωνία ως σύνολο, αλλά και τον καθένα χωριστά.
Η ισχυρή συσχέτιση του καρκίνου του πνεύμονα με το κάπνισμα επιβάλλει την εφαρμογή επιτέλους της αντικαπνιστικής εκστρατείας, η οποία άρχισε επίσημα το 2009 με το σύνθημα “Η Ελλάδα σβήνει το τσιγάρο από 1ης Ιουλίου”, στα πλαίσια της εφαρμογής του νόμου 3730/2008, και κατά γενική ομολογία έχει αποτύχει παταγωδώς.
Τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου του πληθυσμού υψηλού κινδύνου (screening) έχουν δείξει ότι, εάν ακολουθηθούν συγκεκριμένες και υψηλού επιπέδου διαδικασίες εφαρμογής, μπορούν να μειώσουν τη θνησιμότητα από καρκίνο του πνεύμονα.
Η καθυστέρηση στη διάγνωση είναι ένα επίσης πολύ σημαντικό ζήτημα, το οποίο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την έκβαση της ασθένειας. Η καθυστέρηση μπορεί να οφείλεται σε λόγους που αφορούν τόσο τον ασθενή, όσο και τους επαγγελματίες Υγείας, οι οποίοι πολύ συχνά δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα της νόσου.
Στο πλαίσιο αυτό, η Παθολογική-Ογκολογική Κλινική ΠΑΓΝΗ, σε συνεργασία με τον Τομέα Κοινωνικής Ιατρικής, Εργαστήριο Προγραμματισμού Υπηρεσιών Υγείας, οργανώνει ένα Πρόγραμμα που αφορά τη δημιουργία ενός εργαλείου πρόβλεψης του καρκίνου πνεύμονα, με βάση τα συμπτώματα, την έκθεση σε παράγοντες κινδύνου και άλλους δημογραφικούς παράγοντες. Στο πλαίσιο του προγράμματος θα δημιουργηθεί ένας κλινικός/ενημερωτικός οδηγός πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου του πνεύμονα για τους ιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και ξεχωριστός οδηγός για τους ασθενείς. Ο στόχος είναι η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση των γιατρών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και των ασθενών, καθώς και η διάχυση της πληροφορίας στα ΜΜΕ και την ευρύτερη κοινότητα.
Δρ. Σοφία Αγγελάκη
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παθολογικής Ογκολογίας
Παθολογική – Ογκολογική Κλινική Πα.Γ.Ν.Η., Εργαστήριο
Μεταφραστικής Ογκολογίας,
Πανεπιστήμιο Κρήτης
