Η χρήση φυσικών προϊόντων για την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας και ασθενειών αποτελεί μια θεραπευτική πρακτική που υπάρχει από τότε που υπάρχει ο άνθρωπος. Με την ανάπτυξη της φαρμακευτικής χημείας και τεχνολογίας, τα φυσικά προϊόντα αντικαταστάθηκαν από συνθετικές φόρμουλες που παράγονταν στο εργαστήριο. Τα χημικά φάρμακα και τα βιοτεχνολογικά προϊόντα κατάφεραν να αυξήσουν τον μέσο όρο του προσδόκιμου επιβίωσης, να αντιμετωπίσουν ασθένειες, να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής ασθενών και να μειώσουν τη θνησιμότητα.
του Χρήστου Χαλίτσιου, φαρμακοποιού
Τα τελευταία χρόνια ενισχύεται η τάση για φυσική προσέγγιση των προβλημάτων υγείας. Επίσης, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα αποσαφήνισε τις ευεργετικές δράσεις φυσικών προϊόντων, η χρήση των οποίων γίνεται από τα αρχαία χρόνια εμπειρικά, παρόλο που δεν υπήρχαν επιστημονικώς τεκμηριωμένα στοιχεία για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Η πρόπολη αντιπροσωπεύει ένα τέτοιο προϊόν, και η χρήση της επεκτείνεται από την παρασκευή φαρμακευτικών σκευασμάτων και δερμοκαλλυντικών, μέχρι τη βιομηχανία τροφίμων.
Η πρόπολη είναι μια ρητινώδης κολλητική ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από διάφορα φυτά, την εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες, και τη χρησιμοποιούν για να στεγανοποιήσουν και να απολυμάνουν το εσωτερικό της κυψέλης. Η ονομασία της αποδίδεται στους Αρχαίους Έλληνες και οφείλεται στο ότι οι μέλισσες την τοποθετούν μπροστά στην είσοδο της κυψέλης (προ της πόλης), ώστε να στενέψουν και να εμποδίσουν την είσοδο στην κυψέλη ποντικών, φιδιών κ.ά. Οι μέλισσες τη συλλέγουν από τα φυτά και, στη συνέχεια, την επεξεργάζονται με τα υγρά του στομάχου τους. Πρόπολη παράγει μόνο η ευρωπαϊκή μέλισσα (Apis mellifera).
Η χρήση της σε θέματα υγείας συναντάται από τα αρχαία χρόνια. Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν πρόπολη για επάλειψη των νεκρών, έχοντας γνώση της αντισηπτικής της δράσης. Οι Ίνκας τη χρησιμοποιούσαν ως αντιπυρετικό ίασμα. Οι Αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι τη χρησιμοποιούσαν ως στοματικό αντισηπτικό και ως επουλωτικό εξωτερικής χρήσης. Επίσημα, η πρόπολη θεωρείται φάρμακο από τον 17ο αιώνα, οπότε και έγινε η εγγραφή της στη φαρμακοποιία του Λονδίνου. Λόγω της αντιβακτηριακής της δράσης, έγινε πολύ δημοφιλής ανάμεσα στον 17ο και 20ό αιώνα.
Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χρησιμοποιήθηκε σε πολλές σοβιετικές κλινικές για την αντιμετώπιση της φυματίωσης. Στα Βαλκάνια, δε, χρησιμοποιήθηκε για εγκαύματα, για προβλήματα ερεθισμένου λαιμού και έλκους στομάχου. Η πρώτη επιστημονική εργασία σχετικά με την πρόπολη δημοσιεύθηκε το 1908 και αφορούσε τη χημική της σύσταση και τις ιδιότητές της.
Σύσταση
Η σύσταση της πρόπολης εξαρτάται από τον τύπο των φυτών που είναι προσιτά στις μέλισσες. Αλλαγές στο χρώμα, την οσμή και στα φαρμακευτικά χαρακτηριστικά ποικίλλουν ανάλογα με την πηγή και την εποχή του έτους. Αποτελείται κυρίως από ρητίνη (50%) και κερί (30%), αιθέρια έλαια, βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία, ιχνοστοιχεία και φλαβονοειδή. Το χρώμα της κυμαίνεται από κίτρινο έως σκούρο καφέ. Συνήθως χρησιμοποιούνται τα υδατικά, αλκοολικά και υδροαλκοολικά διαλύματα.
Βιολογικές δράσεις
Λόγω της σύνθεσής της, η πρόπολη έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, εξουδετερώνοντας τις ελεύθερες ρίζες που προκαλούν βλάβες στα κύτταρα και, ακολούθως, οξειδωτικό στρες. Οι βιολογικές της δράσεις είναι πολλαπλές: καταστρέφει ή σταματά τον πολλαπλασιασμό ενός μεγάλου αριθμού βακτηρίων, όπως σταφυλόκοκκων, στρεπτόκοκκων και σαλμονέλας, των μυκήτων και ιών, όπως ο έρπης και η γρίπη.
Αντιμικροβιακή δράση
Πολλοί ερευνητές μελέτησαν in vitro και in vivo τη δράση της έναντι παθογόνων μικροοργανισμών. Τα ευρήματα έδειξαν ότι η πρόπολη, σε συνάρτηση με τη δόση της (δοσοεξαρτώμενο αποτέλεσμα), έχει αντιβακτηριακή δράση σε μεγάλο εύρος Gram θετικών στελεχών και σε περιορισμένο εύρος στα Gram αρνητικά. Η πρόπολη δεν είναι επιβλαβής για τον ανθρώπινο οργανισμό, δεν επηρεάζει τη φυσική μικροχλωρίδα του πεπτικού συστήματος και δεν παρουσιάζει παρενέργειες (εκτός από σπάνιες περιπτώσεις αλλεργίας). Η δράση της, μάλιστα, ενισχύει την επίδραση των αντιβιοτικών. Επιπλέον, έχει αντιική δράση, αντιμυκητιασική δράση (εμποδίζει επαρκώς σε πειραματικά μοντέλα τον μύκητα Candida Albicans) και αντιπαρασιτική δράση.
Αντιφλεγμονώδης δράση
Η φλεγμονή είναι η πολύπλοκη βιολογική απάντηση των ιστών σε βλαπτικό ερέθισμα. Η πρόπολη αναστέλλει ένζυμα και βιοχημικούς μεσολαβητές της φλεγμονής, ενώ ρυθμίζει και την ένταση της απάντησης του ανοσοποιητικού συστήματος.
Άλλες δράσεις
Ερευνητές έχουν αποδείξει την αντικαρκινική δράση της πρόπολης, η οποία δείχνει μια επιλεκτική κυτταροτοξική δράση στα καρκινικά κύτταρα, μπλοκάροντας την ανάπτυξή τους. Επίσης η πρόπολη, και κυρίως το συστατικό της CAPE (Caffeic acid phenethyl ester), εμποδίζει την αγγειογένεση και τη μετάσταση. Επιπρόσθετα, η χρήση της μειώνει τις ανεπιθύμητες ενέργειες και την τοξικότητα των αντικαρκινικών φαρμάκων. Τέλος, η πρόπολη έχει προστατευτική δράση στο ήπαρ, στον εγκέφαλο, στην καρδιά και ρυθμίζει τη δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος.
Χρήσεις
• Δερμοκαλλυντικά
Η πρόπολη και τα εκχυλίσματά της χρησιμοποιούνται για την παρασκευή καλλυντικών, σαμπουάν, αφρόλουτρων και σαπουνιών. Οι δράσεις τους στο δέρμα είναι ευεργετικές, απομακρύνοντας το σμήγμα στις λιπαρές επιδερμίδες, και παράλληλα απολυμαίνουν, αναπλάθουν και επουλώνουν.
• Θεραπευτική χρήση
Η χρήση της πρόπολης θεωρείται ότι ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνοντας την ιντερφερόνη, προκαλώντας κυτταρική και χημική ανοσία, και μπορεί να ληφθεί με ασφάλεια μαζί με αντιβιοτικά για ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς τους. Ακόμα, είναι χρήσιμη για πρόληψη και αντιμετώπιση του κρυολογήματος, ενώ καταπραΰνει τα δυσάρεστα συμπτώματα των λοιμώξεων, όπως ο πονόλαιμος. Χρησιμοποιείται σε οδοντόκρεμες, στοματικά διαλύματα και δερματολογικά σκευάσματα (για επούλωση πληγών, εγκαύματα, έκζεμα, έλκη, μυκητιάσεις, ακόμα και στην πλαστική χειρουργική).
• Άλλες χρήσεις
Λόγω της αντιοξειδωτικής, αντιμικροβιακής και αντιμυκητιασικής της δράσης, η πρόπολη χρησιμοποιείται στην τεχνολογία τροφίμων ως συντηρητικό. Επίσης, έχει χρησιμοποιηθεί σε συντηρητικό ξύλου ή βερνίκια. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, το ότι πρόκειται για ένα από τα λίγα φυσικά ιάματα που έχουν διατηρήσει τη δημοφιλία τους για τόσο μεγάλη χρονική περίοδο.
