Όλοι έχουμε αναβάλει κάτι για αργότερα, έχουμε σπαταλήσει χρόνο από ’δω κι από ’κει, αφήνοντας για αργότερα όσα θα έπρεπε να κάνουμε άμεσα. Περιστασιακά έχει συμβεί στον καθένα, ενώ για ορισμένους είναι μια χαρακτηριστική συμπεριφορά. Μόνιμη ή παροδική, η αναβλητικότητα είναι μια ταλαιπωρία ζωής. Νομίζουμε πως σχετίζεται με την τεμπελιά, η αλήθεια είναι, όμως, πως κρύβει πολλά περισσότερα και αφορά πολλά διαφορετικά κομμάτια του εαυτού μας.
Γράφει η Όλγα Μουλάκη, M.Sc., Ψυχολόγος
Ψυχολογικοί παράγοντες:
Όταν οι φόβοι ξεπερνούν την τόλμη
Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους μας κρύβεται στο βλέμμα των άλλων πάνω μας. Πώς θα μας κρίνουν, αν θα μας καταλάβουν, θα μας αποδώσουν αξία ή υποτίμηση, θα νιώσουμε περηφάνια; Φοβόμαστε την αποτυχία, ανησυχούμε για την κοινωνική σύγκριση, αντιπαθούμε το υποτιμητικό βλέμμα των άλλων. Όσο περισσότερο χώρο καταλαμβάνουν μέσα μας αυτοί οι φόβοι, τόσο λιγότερο κουράγιο μάς απομένει για να τολμήσουμε να πράξουμε, τόσο βαρύτερο γίνεται το φορτίο, ακόμα και σε απλά πράγματα. Τόσο περισσότερο ενισχύεται η τάση ν’ αναβάλλουμε…
Οι προσωπικές αδυναμίες που μας κάνουν αναβλητικούς
Βαθύτερα μέσα μας, υπάρχουν συχνά κάποια προσωπικά χαρακτηριστικά, τα οποία μας κάνουν να μεταφέρουμε για αργότερα τη δράση, όπως το μη διαχειρίσιμο υπερβολικό άγχος, η τελειοθηρία, η δυσκολία να οργανώσουμε κατάλληλα τη δράση μας μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά όρια και οι αρνητικές πεποιθήσεις σχετικά με τον εαυτό μας ή το αποτέλεσμα.
Χωρίς αμφιβολία, σε κάθε μία περίπτωση κοιτάμε προς το αποτέλεσμα και η αδυναμία μας βγαίνει μπροστά: μας φαίνεται δύσκολο να καταφέρουμε να οργανωθούμε ή να προλάβουμε σε συγκεκριμένους χρόνους, επιθυμούμε ενδόμυχα να φτάσουμε ένα ιδανικό αποτέλεσμα που, ίσως, είναι ανέφικτο στην πραγματικότητα, έχουμε μια χαμηλή εικόνα για τον εαυτό μας και τις δυνατότητες ή τις ικανότητές μας, μας κατακλύζει το άγχος σε βαθμό ακινητοποίησης. Η αναβλητικότητα σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις έχει τη μορφή σωτηρίας: μεταφέρει για αργότερα το συναισθηματικό μαρτύριο που αφορά στο να έρθουμε αντιμέτωποι με μία ή περισσότερες δυσκολίες μέσα μας.
Τα όρια, ο χρόνος και το παιχνίδι της τελειότητας
Όσο πιο αναβλητικοί είμαστε, τόσο μεγαλύτερη επιθυμία μπορεί να κρύβουμε μέσα μας να καταφέρουμε κάτι εξαιρετικό σε ό,τι κάνουμε. Η υπερ-απαιτητικότητα (ή, αντίστροφα, το αίσθημα μειονεξίας και απαισιοδοξίας) αυξάνει τον φόβο, την αίσθηση ανικανότητας και το άγχος, και μεταμορφώνει τη χαρά της δημιουργίας σε ένα θεόρατο βουνό που απαιτεί πολύ κουράγιο να το ανέβεις – γι’ αυτό μπορεί να μείνεις ακινητοποιημένος για καιρό στους πρόποδές του… Κάπως έτσι είναι η ψυχολογική κατάσταση της αναβλητικότητας.
Αν δεν ανησυχούσαμε τόσο για το αποτέλεσμα, σίγουρα θα μπορούσαμε να κάνουμε πολλά περισσότερα, ακόμα και να ξεμπερδεύουμε άμεσα με τα ανιαρά. Όσο απαιτητικότερος ο στόχος (από το να κάνω πολλά πράγματα σε λίγο χρόνο, ως το να πετύχω υψηλές επιδόσεις), τόσο βαρύτερο το φορτίο, τόσο δυσκολότερο φαίνεται να τα καταφέρω, τόσο περισσότερο αποδυναμώνομαι κι αναβάλλω…
Αντίθετα, αν ο στόχος μου είναι να ολοκληρώσω αυτό που θέλω να κάνω (με την εκτίμηση πως ό,τι κάνω είναι το καλύτερο δυνατό που γίνεται στα δεδομένα όρια, στις συγκεκριμένες συνθήκες και τις προσωπικές δυνατότητες εκείνης της στιγμής), τότε έχω ένα πολλαπλό κίνητρο να πράξω χωρίς αναβολή. Εστιάζομαι στη διαδικασία και απολαμβάνω το αποτέλεσμα, όποιο κι αν είναι. Με λίγα λόγια, δεν αναζητώ την τελειότητα, αλλά το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Όταν ολοκληρώσω, μπορώ ν’ απολαύσω ένα χρόνο γεμάτο από το αίσθημα ικανοποίησης και πληρότητας ότι ολοκλήρωσα, έκανα όσα ήθελα να κάνω. Αυτό είναι ένα σημαντικό κίνητρο.
Δημιουργώντας μια νέα σχέση με τον χρόνο (και τον εαυτό μας)
- Εντοπίστε ποια ή ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες που σας οδηγούν στην αναβλητικότητα (συμβουλευτείτε τον οδηγό παραπάνω) και προσπαθήστε να τις αντιμετωπίσετε στη ρίζα τους – για παράδειγμα, πώς να θέσετε στον εαυτό σας πιο ισορροπημένες απαιτήσεις (ορισμένες αιτίες είναι βαθιά ριζωμένες μέσα μας, αλλά με την κατάλληλη βοήθεια μπορούμε να πετύχουμε μεγάλες αλλαγές).
- Δημιουργήστε μια λίστα με όλα όσα θέλετε να κάνετε. Είναι σημαντικό να βάλετε σειρά προτεραιότητας ή σημαντικότητας. Από τη λίστα αυτή κρατήστε μόνο τα πέντε πρώτα που θέλετε να κάνετε. Οι μεγάλες λίστες προκαλούν μεγαλύτερο άγχος. Όταν ολοκληρώσετε τα πέντε πρώτα, προχωρήστε στα επόμενα πέντε.
- Τώρα κοιτάξτε τη λίστα σας με τα πέντε πράγματα που θέλετε να κάνετε και, στη συνέχεια, αναλύστε/προσδιορίστε κάθε ένα από αυτά τα μικρά βήματα που χρειάζονται για να ολοκληρωθεί. Για παράδειγμα, “συγγραφή άρθρου”: α. μικρή έρευνα πάνω στο θέμα, β. επιλογή όσων θέλω να αναφέρω στο άρθρο, γ. προσδιορισμός ερωτημάτων/κεντρικών σημείων για το άρθρο, δ. σχεδιασμός σκελετού, ε. συγγραφή.
- Προσδιορίστε το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θέλετε και μπορείτε να το πραγματοποιήσετε. Προσοχή: μην υπερβάλλετε, μην είστε υπέρμετρα απαιτητικοί, συνυπολογίστε τις συνθήκες και τις πιθανές δυσκολίες.
- Διαχειριστείτε το άγχος σας. Συχνά αυτό προκαλείται από τον συνδυασμό των μεγάλων απαιτήσεων ή υψηλών προσδοκιών, των περιορισμένων χρονικών ορίων και του φόβου της αποτυχίας ή των αρνητικών πεποιθήσεων σχετικά με τον εαυτό μας και την έκβαση. Εντοπίστε τους παράγοντες, αντιμετωπίστε τον καθένα από αυτούς πιο ισορροπημένα και εφαρμόστε τεχνικές χαλάρωσης.
- Εστιάστε στη διαδικασία και λιγότερο στο αποτέλεσμα. Ενισχύστε τον εαυτό σας θετικά κάθε φορά που τείνει να αποθαρρυνθεί. Για παράδειγμα, όταν ξυπνά ο φόβος “δεν θα τα καταφέρω…”, απαντήστε ήρεμα στον εαυτό σας “Κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ και έχω πιθανότητες να τα καταφέρω. Σ’ αυτές εστιάζω”.
- Επιβραβεύστε τον εαυτό σας για ό,τι έχει καταφέρει, αντί να του πετάξετε τις γνωστές φράσεις “Μπορούσες και καλύτερα” ή “Αν ήταν τόσο εύκολο, γιατί καθυστερούσες;”, “Αν είχες ξεκινήσει νωρίτερα…” κ.λπ. Αυτή η αντιμετώπιση είναι ό,τι χειρότερο: κάθε προσπάθεια και κάθε επιτυχία, όσο μικρή και με όποιο τρόπο πραγματοποιείται, χάνει την αξία της. Το ίδιο και ο κόπος και η ενέργεια που καταβάλατε. Με αυτόν τον τρόπο, διαμορφώνετε μια συνθήκη όπου, ό,τι και να κάνετε, θα νιώθετε πάντα “κατώτερος των περιστάσεων” και αποδυναμωμένος για κάθε νέα προσπάθεια. Αντίθετα, αν προσφέρετε στον εαυτό σας θετική ενίσχυση (“Το έκανα, ξαλάφρωσα! Έγινε όσο καλύτερα γινόταν και τελικά δεν είναι κακό!”, “Αν έχει κάποιες ατέλειες, κάτι μπορώ να μάθω απ’ αυτές. Το σίγουρο είναι πως εξέφρασα ένα κομμάτι του εαυτού μου. Μέσα από αυτό προχωράω…”), τότε γεμίζετε δύναμη, χαρά και περισσότερη διάθεση για κάθε τι καινούργιο.
Όλγα Μουλάκη, M.Sc., Ψυχολόγος
www.olgamoulaki.gr
