Στη ζωή μας, καθημερινά, καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις και να επιλέξουμε από τα πιο απλά, μέχρι τα πιο σπουδαία. Γι’ αυτό και, αρκετά συχνά, βρισκόμαστε ανάμεσα σε δύο επιλογές που ενδεχομένως να μοιάζουν εξίσου δελεαστικές ή εξίσου επικίνδυνες. Σ΄ αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις λήψης αποφάσεων, στην εξίσωση υπεισέρχεται, ως από μηχανής Θεός, η Τύχη.
γράφει η Γιώτα Χουλιάρα
Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Δημόκριτος έλεγε ότι “οι άνθρωποι επινόησαν τη θεά της Τύχης για να δικαιολογήσουν τη δική τους έλλειψη θέλησης”. Η θεά Τύχη για τους αρχαίους Έλληνες ήταν ιδιαίτερα σημαντική και είχε τη μορφή μιας γυναίκας που κρατούσε συνήθως ένα στάχυ ή το κέρας της Αμαλθείας ως ένδειξη του πλούτου. Η αντίστοιχη ρωμαϊκή θεότητα ήταν η Fortuna. Κατά την Ελληνιστική Εποχή, οι πόλεις είχαν ως προστάτιδα, η κάθε μια τη δική της Τύχη, η οποία απεικονιζόταν συχνά στα νομίσματα, φορώντας ως κορώνα τα τείχη της πόλης. Προφανώς, εδώ βρίσκονται και οι ρίζες του λαϊκού παιχνιδιού “κορώνα ή γράμματα”.
– “Κορώνα ή γράμματα”
Είναι μια έκφραση που αφορά τις δυο πλευρές ενός νομίσματος και χρησιμοποιείται είτε για να υποδηλώσει την τυχαία επιλογή ανάμεσα σε δυο περιπτώσεις, είτε για τη λήψη αποφάσεων με υψηλό ρίσκο. “Αποφάσισε να το παίξει κορώνα – γράμματα”, αναφέρει ο λαός χαρακτηριστικά όταν κάποιος ρισκάρει.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η πλευρά του νομίσματος που απεικονίζει την πάντα όμορφη και γυαλιστερή κορώνα θα μπορούσε να συμβολίζει τις επιλογές της “εικόνας και του φαίνεσθαι”. Δηλαδή εκείνες τις επιλογές που με ευκολία επιλέγουμε οι περισσότεροι. Επιλογές που, εκ πρώτης όψεως, είναι ιδιαιτέρως γοητευτικές και φαίνεται να οδηγούν γρήγορα και με βεβαιότητα στον εκάστοτε στόχο μας.
Από την άλλη, η όψη που αντιστοιχεί στα γράμματα θα μπορούσε να συμβολίζει τις επιλογές που χρειάζονται περισσότερη περίσκεψη και υπομονή. Είναι οι επιλογές που απαιτούν θυσίες, μόχθο και κόπο, αλλά με εγγυημένο τελικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, οι περισσότεροι δεν είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν την καλοπέραση και το βόλεμά τους, γι’ αυτό και αυτές οι επιλογές δεν κινούν το ενδιαφέρον των ανθρώπων.
Το παιχνίδι είναι γνωστό από την Αρχαιότητα και αποτελεί την ερμηνεία ενός τυχαίου αποτελέσματος ως έκφρασης της θείας θέλησης. Οι Ρωμαίοι το αποκαλούσαν “navia aut caput”, δηλαδή “πλοίο ή κεφάλι”, καθώς τα νομίσματά τους απεικόνιζαν στη μια πλευρά το κεφάλι του εκάστοτε Αυτοκράτορα και στην άλλη ένα πλοίο. Στη μεσαιωνική Αγγλία, το παιχνίδι είναι γνωστό με την ονομασία “ross and pile”, δηλαδή “σταυρός ή σωρός/στοίβα”. Ο σταυρός ήταν το κύριο σήμα των περισσότερων μεσαιωνικών νομισμάτων, και η συγκεκριμένη πλευρά είχε θεωρηθεί ως η καλή πλευρά του νομίσματος. Αντίθετα, ο σωρός προέκυπτε από την πλευρά εκείνη όπου το σφυρί χτυπούσε το μέταλλο για να δημιουργηθεί το νόμισμα και, συνήθως, ήταν η κακή πλευρά του ή εκείνη που υποδήλωνε ότι αυτός που στοιχημάτιζε θα είχε δύσκολο δρόμο μπροστά του.
To παιχνίδι αναφέρεται, μάλιστα, και στο “Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση” (1689) του Άγγλου φιλόσοφου Τζων Λοκ, ως πρακτική για την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Βρετανίας, το παιχνίδι είναι γνωστό ως “heads or tails”. Η ονομασία του προκύπτει από τα κεφάλια και τις ουρές που θεωρούνται συμπληρωματικά μέρη του σώματος.
Στη Γαλλία, ιδιαίτερα δημοφιλής είναι η φράση “N’ avoir ni croix, ni pile” (“Δεν έχω ούτε σταυρό, ούτε σωρό”), η οποία προέρχεται από το συγκεκριμένο παιχνίδι, από τις περιπτώσεις που κάποιος δεν είχε χρήματα για να στοιχηματίσει και, ουσιαστικά, καταδεικνύει την απόλυτη φτώχεια.
Ο Ντόναλντ, λοιπόν, κάθε φορά που καλείται να αποφασίσει κάτι, πετάει ένα κέρμα στον αέρα.
– “Flip a coin”. H ζωή ως τυχερό παιχνίδι
Το 1953, ο σεναριογράφος και σχεδιαστής κόμικς, Καρλ Μπαρκς βάζει τον Ντόναλντ Ντακ να συναντάει τον καθηγητή Μπάτυ, ο οποίος τον πείθει ότι η ζωή δεν είναι τίποτε άλλο από ένα τυχερό παιχνίδι, γι’ αυτό και όλοι πρέπει να λαμβάνουμε τις αποφάσεις εν είδει τζόγου. Ο Ντόναλντ, λοιπόν, κάθε φορά που καλείται να αποφασίσει κάτι, πετάει ένα κέρμα στον αέρα. Η τεχνική λέγεται “flip a coin” ή “flipism” (κάποιοι το γράφουν και “flippism”) και, ουσιαστικά, αποτελεί μια στάση και φιλοσοφία ζωής, βάσει της οποίας όλα αφήνονται στις τυχαίες επιλογές.
Στο πρώτο επεισόδιο της πέμπτης σεζόν της δημοφιλούς σειράς “House of Cards”, o μακιαβελικός Φρανκ Άντεργουντ, ο οποίος ως χαρακτήρας στις προηγούμενες σεζόν δεν είχε αφήσει τίποτε απολύτως στην τύχη, μας εξηγεί πώς εκμεταλλεύεται την φιλοσοφία του flipism. Η αλήθεια είναι πως η επιλογή στριψίματος του νομίσματος για τη λήψη μιας σημαντικής απόφασης ενδείκνυται όταν οι επιλογές που παρουσιάζονται δεν μπορούν να αξιολογηθούν με βάση στοιχεία ή δεδομένα. Αυτό, τουλάχιστον, ισχυρίζονται οι υποστηρικτές της, αλλά και κάποιοι αναλυτές που έχουν μελετήσει τις πιθανότητες του flipism.
Σύμφωνα με τον Σίγκμουντ Φρόιντ, η αναστροφή ενός κέρματος μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση ενός διλήμματος. Ο πατέρας της Ψυχανάλυσης εξηγούσε στους ασθενείς του ότι δεν πρέπει να ακολουθήσουν τυφλά ό,τι τους λέει το νόμισμα, αλλά να σημειώσουν τι υποδηλώνει το νόμισμα για τους ίδιους και να εξετάσουν τις δικές τους αντιδράσεις. “Ρωτήστε τον εαυτό σας: Είμαι ευχαριστημένος; Αυτό θα σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε πώς πραγματικά αισθάνεστε για το θέμα, βαθιά μέσα σας. Με αυτό ως βάση, θα είστε έτοιμοι να αποφασίσετε και να λάβετε τη σωστή απόφαση”, τόνιζε.
– Γιατί οι πιθανότητες δεν είναι 50 – 50
Στη ρίψη ενός νομίσματος, οι νόμοι των πιθανοτήτων λένε ότι οι επιλογές είναι μισές-μισές. Ωστόσο, τρεις Αμερικανοί ερευνητές διαφωνούν. Η πρωτότυπη σχετική έρευνα έγινε το 2009 από την καθηγήτρια Στατιστικής του πανεπιστημίου Stanford, Σούζαν Χολμς, τον σύζυγό της Πέρσι Ντιακόνις (πρώην “μάγο” και νυν καθηγητή Μαθηματικών και Στατιστικής του Stanford) και τον καθηγητή Μαθηματικών Ρίτσαρντ Μοντγκόμερι του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια.
Μετά από καταγραφή με βιντεοκάμερα υψηλής ανάλυσης της πορείας των νομισμάτων στον αέρα, υποστηρίζουν ότι είναι πιο πιθανό ένα νόμισμα, πέφτοντας κάτω, να έχει προς τα πάνω την επιφάνεια εκείνη που είχε από πάνω και πριν ξεκινήσει η “πτήση” του. Με άλλα λόγια, αν κάποιος κρατά στα δάχτυλα του ένα νόμισμα με πάνω πλευρά τα γράμματα και στη συνέχεια το ρίξει στον αέρα, αυτό είναι πιθανότερο, όταν προσγειωθεί, να συνεχίσει να δείχνει την πλευρά με τα γράμματα. Πόσο πιο πιθανό είναι να συμβεί αυτό; Τουλάχιστον κατά 51%, λένε οι Αμερικανοί επιστήμονες. Αλλά το ποσοστό μπορεί να ανέβει και στο καθόλου ευκαταφρόνητο 55% ή και 60%, ανάλογα με τον τρόπο που ρίχνει το νόμισμα στον αέρα αυτός που παίζει. Συνεπώς, δεν έχουμε να κάνουμε με ένα παιχνίδι καθαρής τύχης, αλλά με ένα παιχνίδι στο οποίο υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η έκβαση δεν έχει να κάνει τόσο με το πόσο ψηλά πετάει κανείς το νόμισμα, πόσο γρήγορα και με το ποια είναι φορά του ανέμου κατά τη στιγμή της ρίψης κ.λπ., όσο με τον τρόπο της ρίψης, ώστε το νόμισμα να μείνει στον αέρα περισσότερη ώρα στην πλευρά με την οποία ξεκίνησε (κάτι που αυξάνει τις πιθανότητες να προσγειωθεί στην ίδια πλευρά). Συνεπώς, κατά τους ερευνητές, το κλειδί είναι να βλέπει κανείς ποια πλευρά του νομίσματος είναι ορατή πριν ριχτεί στον αέρα.
Τα πειράματα ρίψης νομίσματος που βιντεοσκοπήθηκαν, έδειξαν ότι μια σκληρή επιφάνεια προσγείωσης (π.χ. ένα ξύλινο τραπέζι) μπορεί να φέρει τα πάνω-κάτω στο νόμισμα.
Βέβαια, τα αποτελέσματα των ερευνών δεν εμποδίζουν την πρακτική αυτή να παραμένει δημοφιλής και να εξακολουθεί να χρησιμοποιείται στην έναρξη αθλητικών αναμετρήσεων από τους διαιτητές. Στο αμερικάνικο ποδόσφαιρο, μάλιστα, χρησιμοποιούνται ειδικά συλλεκτικά νομίσματα κατά τη διάρκεια της τελετουργικής έναρξης, ενώ καλούνται διασημότητες για να πετάξουν το κέρμα στον αέρα. Το 1985, ο Ρόναλντ Ρήγκαν έγινε ο πρώτος πρόεδρος που πέταξε το κέρμα, αλλά δεν ήταν στο γήπεδο: η σύνδεση έγινε τηλεοπτικά και ο Ρήγκαν πέταξε το κέρμα από το γραφείο του, στον Λευκό Οίκο!
– Ηθικό δίδαγμα: Μην φοβάστε να λαμβάνετε αποφάσεις
Οι γκουρού αυτοβελτίωσης, οι αναλυτές, οι μαθηματικοί και οι ερευνητές θα μας πουν διάφορα, υπέρ ή κατά της συγκεκριμένης τεχνικής, ανάλογα με τα δικά τους βιώματα και τη δική τους στάση ζωής. Ενώ βιβλία, αναλύσεις, ακόμη και ποιήματα, έχουν κυκλοφορήσει για να συμβουλεύσουν ή να αποτρέψουν την φιλοσοφία του flipism.
Ο Δανός συγγραφέας και μαθηματικός Πιτ Χεν, στο βιβλίο του “Grooks”, το οποίο περιέχει αφοριστικά ποιήματα, πιστεύει ότι, στην πραγματικότητα, όταν πετάμε το κέρμα στον αέρα, βαθιά μέσα μας γνωρίζουμε ποια επιλογή επιθυμούμε.
“Κορώνα ή γράμματα”, “Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα”, “Μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης” – όπως κι αν αποκαλούμε το δίλημμα στο οποίο βρισκόμαστε, ας μη φοβόμαστε να λαμβάνουμε αποφάσεις, έστω και με τη βοήθεια της Τύχης!
