“Δεν στέλνουν τα μεγάλα πράγματα τον άνθρωπο στο τρελοκομείο… Όχι, μα οι απανωτές μικροσυμφορές… Όχι ο θάνατος της αγαπημένης, αλλά το κορδόνι του παπουτσιού που σπάει, σαν δεν του μένει καιρός…”. Ο Τσαρλς Μπουκόφσκι περιγράφει σε μερικούς στίχους, όλη την ουσία του θέματος που ακολουθεί. Το πώς δηλαδή οι απλές καθημερινές αναποδιές, στην πράξη αποδεικνύονται μείζονος σημασίας.
Γράφει ο Ραζμίκ Αγαμπατιάν
Το ξυπνητήρι χτυπά εκνευριστικά επίμονα. Στην προσπάθεια να το κλείσουμε ρίχνουμε το πορτατίφ από το κομοδίνο, που πέφτοντας συμπαρασύρει μαζί του τα γυαλιά μας, τα οποία και σκορπίζονται σε θρύψαλα.
Αλαφιασμένοι από το θόρυβο και τη διαδοχική “καταστροφή”, σηκωνόμαστε από το κρεβάτι και, όπως μαζεύουμε τα “συντρίμμια”, κόβουμε ελαφρά το δάχτυλό μας.
Η μέρα μας μόλις έχει ξεκινήσει, δεν συμβαίνει κάτι το “μεταφυσικό”, όμως για κάποιους οι “οιωνοί” εκλαμβάνονται ως …δυσάρεστοι.
Έτσι, ως πρώτη σκέψη, αντί να κυριαρχήσει το “αυτά συμβαίνουν”, επικρατεί το ότι τα πάντα συνωμοτούν -κατά έναν διεστραμμένο τρόπο- εναντίον μας.
Αν κατά τη διάρκεια του 24ωρου προσθέσουμε και το -γνώριμο σε όλους- μποτιλιάρισμα στο δρόμο, μια διαφωνία της στιγμής με τον συνεργάτη μας, έναν μικρό λεκέ από καφέ στο ρούχο μας και τη πεσμένη μπαταρία στο κινητό, το μείγμα των αρνητικών συναισθημάτων αρχίζει και γίνεται ανυπόφορο.
Ως αποτέλεσμα -οι κατά τα άλλα συνήθεις “περιπέτειες” της καθημερινότητας- δείχνουν να μετατρέπονται άνετα σε εφιάλτη.
Και το ερώτημα -που δεν είναι καθόλου ρητορικό- είναι, όχι μόνο τι αντίκτυπο έχουν τελικά όλες αυτές οι μικρές αναποδιές ή δυσκολίες της ζωής στον τρόπο που αισθανόμαστε και λειτουργούμε, αλλά και υπό ποιες προϋποθέσεις.
Πώς τα “μικρά” γίνονται “μεγάλα”
Όπως έχει διαπιστωθεί από τους ειδικούς, συνήθεις αναποδιές ή δυσκολίες -η πτώση στο πάτωμα ενός γυάλινου μπουκαλιού γεμάτου γάλα, ένα χαρτί με σημειώσεις που χάθηκε στο γραφείο ή μια κλήση της τροχαίας, αν και ασήμαντα σε σχέση με σοβαρά προβλήματα της ζωής, έχουν τη δύναμη να δράσουν συσσωρευτικά, προκαλώντας στρες και προβλήματα στην υγεία.
“Με τον όρο “στρες” εννοούμε μια δυναμική διαδικασία του οργανισμού, προκειμένου να προσαρμοστεί σε πιεστικές καταστάσεις. Αυτές μπορεί να είναι είτε καθαρά σωματικές είτε ψυχοπιεστικές -που όμως πάλι μεταφράζονται και σε σωματικές αντιδράσεις”, εξηγεί ο κ. Στέφανος Κ. Κατσάρας, Ψυχολόγος, Msc.
Οι ψυχοπιεστικές καταστάσεις ποικίλλουν, τόσο σε ένταση και μορφή, όσο και στην υποκειμενική ερμηνεία που επιδέχονται.
Έτσι, υπάρχουν γεγονότα που θα λέγαμε ότι είναι αντικειμενικά στρεσογόνα, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, η απόλυση από την εργασία ή ένα διαζύγιο. Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις καθημερινών μικροδυσκολιών, π.χ. μια ζημιά στο σπίτι ή η δυσκολία του να βρεθεί χώρος για παρκάρισμα πριν από κάποιο σημαντικό ραντεβού, που, παρά το γεγονός ότι οι συνέπειές τους δεν είναι αντικειμενικά σημαντικές, είναι δυνατό να βιωθούν ως κάτι εξαιρετικά πιεστικό. Ερευνητές εξέτασαν τον αντίκτυπο των σημαντικότερων στρεσογόνων ερεθισμάτων έναντι των μικροπροβλημάτων και συμπέραναν ότι τα δεύτερα επηρεάζουν τη σωματική και ψυχική υγεία κάποιες φορές και σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι τα πρώτα.
Κάθε μικρό επεισόδιο στρες δεν επιδρά άμεσα προκαλώντας τις ανεπιθύμητες συνέπειες. Αντίθετα, τα επεισόδια αυτά, όντας καθημερινά, μπορούν να δράσουν συσσωρευτικά.
“Με άλλα λόγια, η άσχημη κατάσταση που βιώνουμε δεν είναι αποτέλεσμα ενός και μόνο επεισοδίου, αλλά μάλλον το άθροισμα των συνεπειών των επεισοδίων που έχουμε βιώσει το τελευταίο διάστημα, καθώς και του τρόπου που τα αποκωδικοποιούμε” διευκρινίζει ο ψυχολόγος.
Μικροδυσκολίες και “εύφορο” έδαφος
Το μέγεθος της επίδρασης των καθημερινών μικροδυσκολιών ή μικροπροβλημάτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο νοηματοδότησής τους.
Για παράδειγμα, η ερμηνεία του “αυτά έχει η ζωή” είναι τελείως διαφορετική για το άτομο από την ερμηνεία “το σύμπαν συνωμοτεί εναντίον μου”, που μπορεί να εμφανίζει κάποιος άλλος.
Σύμφωνα με τον ειδικό, τα μικρά επεισόδια στρες, εντάσσονται, υποκειμενικά, σε ένα ευρύτερο σύνολο μικροδυσκολιών ή ατυχιών, με αποτέλεσμα οι συνέπειές τους να φαίνονται ότι αυξάνονται γεωμετρικά. Οι παράγοντες που προκαλούν το φαινόμενο αυτό, εντοπίζονται τόσο στο ίδιο το άτομο -μέσω των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του και του τρόπου που αντιλαμβάνεται τα πράγματα- όσο και στο περιβάλλον”.
Τα άτομα με αισιοδοξία -όρος της ψυχολογίας που συνιστά έναν γνωστικό παράγοντα που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο τρόπο ερμηνείας όσων μας συμβαίνουν- και που πιστεύουν στη θετική έκβαση των πραγμάτων, παρουσιάζουν μικρότερη “ενόχληση” στις μικροδυσκολίες ή τα μικροπροβλήματα, γιατί τα αντιλαμβάνονται ως αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής και όχι ως ψυχοπιεστικά.
Από την άλλη, πιεστικά ζητήματα -όπως οικονομικοί περιορισμοί, εμπλοκή σε διευκρινιστικές συζητήσεις με μέλη της οικογένειας, φίλους, συνεργάτες, διαχείριση πολλών οικιακών εργασιών ή αναζήτηση ή αλλαγή σπιτιού, συντρόφου κ.λπ.- δείχνουν ότι όσο μεγαλώνει ο αριθμός των επιμέρους ζητημάτων που προκύπτουν σε ένα άτομο, τόσο αυξάνει και το μέγεθος της επίδρασης των μικροδυσκολιών πάνω του.
Επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία
Επειδή οι καθημερινές ενοχλήσεις απαιτούν κάποιου βαθμού προσαρμοστικότητα από το άτομο, όσοι παρουσιάζουν χαμηλές “αντιστάσεις” στα μικροπροβλήματα της καθημερινότητας επηρεάζονται τόσο ψυχικά όσο και οργανικά, με συγκεκριμένους τρόπους. Οι συνέπειες πάνω τους είναι αποτέλεσμα τόσο αυτού κάθε αυτού του στρες -δηλαδή ασκείται αρνητική επίδραση σε επίπεδο φυσιολογίας- όσο και στροφής σε ανθυγιεινές συνήθειες -π.χ. κατανάλωση αλκοόλ, γλυκών, κάπνισμα κ.λπ.- ιδιαίτερα σε περιόδους που οι αναποδιές είναι πιο έντονες.
Το γενικευμένο στρες -το άθροισμα δηλαδή των καθημερινών μικροεπεισοδίων- φαίνεται, επίσης, πως έχει ως συνέπεια την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και την απορρύθμιση άλλων, ζωτικής σημασίας, λειτουργιών του οργανισμού.
Με άλλα λόγια είναι δυνατόν να προκαλέσει την εμφάνιση διαφόρων ψυχοσωματικών διαταραχών, οι οποίες είναι πραγματικές και όχι φανταστικές ή προσποιητές. Για παράδειγμα, οι καρδιακές παθήσεις είναι ψυχοσωματικές, υπό την έννοια ότι εμφανίζονται συχνότερα μεταξύ των ανθρώπων με προσωπικότητα που προσεγγίζει τον τύπο Α, επισημαίνει ο ψυχολόγος.
Όσον αφορά στο συναισθηματικό κομμάτι, τα συνήθη επεισόδια που μας δυσκολεύουν τη ζωή, όταν είναι συχνά και φορτισμένα με αρνητική νοηματοδότηση, συμπαρασύρουν στην επιφάνεια και άλλα αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις, όπως είναι η μελαγχολία, η αυτομομφή, το αίσθημα ανικανοποίητου, η ματαίωση, η απελπισία κ.ά.
Σε άλλες δε, περιπτώσεις τα συναισθήματα αυτά προηγούνται της αρνητικής νοηματοδότησης των μικροδυσκολιών και δρουν ως εκλυτικοί παράγοντες.
Άλλη πιθανή αρνητική επίδραση των επαναλαμβανόμενων και συχνών μικροδυσκολιών είναι η ανάπτυξη αντικοινωνικών συμπεριφορών, όπως η επιθετικότητα και η έκθεση του εαυτού μας και των άλλων σε ποικίλους κινδύνους. Σε πολλές δε περιπτώσεις, οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να είναι εξαιρετικά σοβαρές.
Υπό το πρίσμα αυτό, τα μικρά καθημερινά επεισόδια στρες που δεν επιλύονται, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ασθένεια. Βασικό κριτήριο για αυτόν τον χαρακτηρισμό ή όχι, αποτελεί η ένταση των δυσπροσαρμοστικών μηχανισμών και οι συνέπειές τους, καταλήγει ο ειδικός.
