Η φράση “brain drain” ορίζει το φαινόμενο, κατά το οποίο οι νέοι επιστήμονες μεταναστεύουν για να βρουν μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό, καθώς οι επαγγελματικές ευκαιρίες στην Ελλάδα της κρίσης είναι από περιορισμένες, έως ανύπαρκτες. Κι όμως, κάποιοι τολμούν να πάνε κόντρα στο ρεύμα και να επιστρέψουν, δημιουργώντας μια άλλη έννοια: εκείνη του “brain regain”. Ο καρδιοχειρουργός Δρ. Γρηγόρης Πατακός τόλμησε να επιστρέψει στις ρίζες του, αφήνοντας πίσω του, στις ΗΠΑ, συμβόλαια εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων.
του Γιάννη Μούτσου
Ο νόστος για την πατρίδα και η αγάπη για τους δικούς του ανθρώπους στάθηκαν πιο δυνατά από τα χρήματα και την καριέρα του διακεκριμένου ιατρού στην Αμερική, για τον καρδιοχειρουργό Γρηγόρη Πατακό. 19 χρόνια συνεχούς εκπαίδευσης και εξειδίκευσης στα πιο γνωστά καρδιοχειρουργικά κέντρα των ΗΠΑ, δίπλα σε σπουδαία ονόματα της επιστήμης, του έδωσαν όλα τα εφόδια για να διεκδικήσει κορυφαίες θέσεις σε αμερικανικά πανεπιστημιακά νοσοκομεία. Ωστόσο, εκείνος είχε “υπογράψει” ένα συμβόλαιο με τον εαυτό του, την ημέρα που έφευγε από την Ελλάδα, σε ηλικία 17 ετών, πως μια μέρα θα ξαναγυρίσει, για να προσφέρει στους συνανθρώπους του όσα διδάχτηκε.
Αφορμή για να ακολουθήσει την Ιατρική στάθηκε ο πατέρας του, καθώς –και εκείνος καρδιοχειρουργός– προσέφερε τις υπηρεσίες του όπου και όταν υπήρχε μια έκτακτη ανάγκη. “Το γεγονός ότι έβλεπα τον πατέρα μου να βοηθάει με αλτρουισμό σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης με συγκλόνισε και με έκανε να θέλω κι εγώ να του μοιάσω. Έτσι, πήρα την απόφαση να πάω στην Αμερική για σπουδές Ιατρικής, στα 17 μου”, σχολιάζει ο Δρ. Πατακός. Ο δρόμος για την Ιατρική ήταν μακρύς και μοναχικός, με 4 συν 4 χρόνια για το πτυχίο, ενώ η οικογένειά του βρισκόταν χιλιάδες μίλια μακριά, στην Ελλάδα. Στο μεταξύ, ασχολήθηκε με την επιστημονική έρευνα στον τομέα της υπέρτασης, στο Πανεπιστήμιο TUFTS της Βοστόνης, ενώ αμέσως μετά βρέθηκε στο Πανεπιστήμιο Georgetown της Ουάσιγκτον.
Τα χρόνια περνούσαν, με τον νεαρό φοιτητή να επιχειρεί να διευρύνει τις σπουδές του, αναζητώντας την απόλυτη εξειδίκευση. Έτσι, βρέθηκε στην Cleveland Clinic, Heart and Vascular Institute στο Οχάιο για δύο χρόνια. Ωστόσο, το ανήσυχο πνεύμα του αναζητούσε το επόμενο σκαλοπάτι, με γνώμονα τόσο την επιστήμη της Καρδιοχειρουργικής, όσο και την εξειδικευμένη υπηρεσία προς τους μελλοντικούς ασθενείς του. Βρέθηκε στο Χιούστον, στο Texas Heart Institute, στα προγράμματα σπουδών των πρωτοπόρων της καρδιοχειρουργικής, Δρ. Μάικλ Ντεμπέικι (Michael DeBakey) και Δρ. Ντέντον Κούλεϊ (Denton Cooley), για να ολοκληρώσει την εξειδίκευσή του στη Θωρακοχειρουργική και την καρδιά, ενώ παράλληλα παρακολούθησε πρόγραμμα σπουδών στο MD Andersen Cancer Centre για την αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα.
Από το 1998 μέχρι το 2017, ο Γρηγόρης Πατακός έδινε μάχη να κρατηθεί ψυχολογικά δυνατός, καθώς η απόσταση από την οικογένειά του ήταν μεγάλη. “Το πιο δύσκολο εμπόδιο που αντιμετώπισα, ακόμη και από την ίδια την επιστήμη, ήταν η απουσία των δικών μου”, τονίζει ο ίδιος.
– Η αφανής ηρωίδα
Στυλοβάτης στη δύσκολη αυτή πορεία του στάθηκε η σύζυγός του, Πένυ, την οποία γνώρισε το 2004 στην Ελλάδα. Η σχέση τους δοκιμάστηκε σκληρά: “Δίναμε ραντεβού πολλές φορές στο Λονδίνο, για να μοιράζουμε την απόσταση, ενώ το 2007 της έκανα πρόταση γάμου. Παντρευτήκαμε στην Αμερική το 2009”. Ο νεαρός γιατρός, όμως, εργαζόταν και έλειπε έως και 36 συνεχόμενες ώρες από το σπίτι, αφήνοντας συχνά τη σύζυγό του μόνη, σε μια ξένη χώρα.
Το πρώτο παιδί, ο Στρατής, ήρθε σαν γαμήλιο δώρο, καθώς το 2010 στον θρησκευτικό γάμο, η Πένυ ήταν έγκυος λίγων εβδομάδων. Δύο χρόνια αργότερα, ένα ακόμη μέλος προστέθηκε στη οικογένεια, η μικρή Μαρία-Εύη, ενώ το 2016 το ζευγάρι απέκτησε και το τρίτο κατά σειρά παιδί του.
– Το άγραφο “συμβόλαιο τιμής”
Στα 17 του, ο Γρηγόρης Πατακός έκανε μια άτυπη συμφωνία με τον εαυτό του: να επιστρέψει κάποια στιγμή, στο μέλλον, στην Ελλάδα. Τότε δεν γνώριζε ότι στο ίδιο “συμβόλαιο” θα έμπαινε και ένας νέος “εταίρος” – η σύζυγός του. “Η Πένυ ήθελε να ξέρει ότι κάποια στιγμή θα γυρίσουμε στην Ελλάδα, χωρίς όμως να μου θέσει κάποια συγκεκριμένη ημερομηνία ως προθεσμία.”
Με τρία παιδιά πλέον, η απόφαση ήταν επιβεβλημένη, καθώς ο πρωτότοκος γιος πλησίαζε ήδη στην ηλικία των έξι, όποτε και θα έπρεπε να ξεκινήσει το σχολείο. “Κάποια λόγια ακούγονται κλισέ, αλλά ορισμένα πράγματα δεν ανταλλάσσονται με χρήματα. Ζυγίσαμε τα υπέρ και τα κατά της ζωής μας στην Αμερική και στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα βρισκόμουν απέναντι στο δίλημμα μιας σπουδαίας πρότασης εργασίας για μια θέση αναπληρωτή καθηγητή σε πανεπιστημιακό νοσοκομείο με υψηλές απολαβές. Έπρεπε, όμως, να αποφασίσουμε για το μέλλον των παιδιών μας. Εγώ έμαθα τα Ελληνικά χάρη στη μητέρα μου, η οποία ήταν φιλόλογος και όχι σε ελληνικό σχολείο. Γι’ αυτό θελήσαμε όλα τα παιδιά μας να φοιτήσουν σε ελληνικό σχολείο.”
Οι δεύτερες σκέψεις υπήρχαν πάντοτε. “Αν δεχόμουν τη θέση που μου είχαν προσφέρει, γνώριζα εκ των προτέρων ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα. Είχα δει συναδέλφους μου να δεσμεύονται εξαιτίας της δουλειά τους και να μένουν για πάντα στην Αμερική. Εμένα δεν με ενδιέφερε πού θα βγάλω περισσότερα χρήματα ή πού θα κάνω μεγαλύτερη καριέρα. Αντίθετα, σκεφτόμουν: Θα μπορούσα να πάω στην Ελλάδα και να τα βγάλω πέρα; Θα είμαι σε θέση να κάνω αυτό για το οποίο εκπαιδεύτηκα; Θα έχω τη δυνατότητα να ζήσω την οικογένειά μου; Πιο πολύ, όμως, με ένοιαζε να βρίσκομαι δίπλα στην οικογένειά μου, στην πατρίδα μου… Αισθάνομαι ότι, με κάποιον τρόπο, θέλω να ανταποδώσω τα 19 χρόνια που αφιέρωσα στις σπουδές μου, στους ανθρώπους που περνούν αυτή τη μεγάλη κρίση…”.
– Η επιστροφή στην Ελλάδα
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, ο Δρ. Γρηγόρης Πατακός βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα βουνό από γραφειοκρατικά εμπόδια. “Χρειάστηκε να αποδείξω σε πέντε διαφορετικούς κρατικούς φορείς την αξία μου και να επιδείξω τα πτυχία μου. Κλήθηκα να δώσω εξετάσεις για να αποδείξω τις γνώσεις μου, σε αντίθεση με τους γιατρούς που παίρνουν ειδικότητα από τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, η οποία αναγνωρίζεται αυτόματα.” Με την ολοκλήρωση των εξετάσεων, ο ίδιος βρέθηκε δίπλα στον πατέρα του (καρδιοχειρουργός και εκείνος, σε διακεκριμένο νοσοκομείο της Αθήνας) να μοιράζεται τα ίδια νυστέρια, τα ίδια μυστικά, αλλά και διαφορετικές και εξελιγμένες τεχνικές.
Απέναντι σε όσους θεωρήσουν ότι γύρισε στην Ελλάδα έχοντας εκ των προτέρων εξασφαλισμένη μια θέση εργασίας, ο Δρ. Πατακός είναι κατηγορηματικός: “Υπάρχουν υπέρ και κατά τού να δουλεύεις μαζί με τον πατέρα σου. Είναι μια πρόκληση… εγώ αφήνω τους άλλους να με κρίνουν για το έργο μου! Η δουλειά δίπλα σε έναν επαγγελματία με εμπειρία 30 ετών, όπως ο πατέρας μου, είναι ένα πολύτιμο εργαλείο. Και οι δύο μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλον”.
Ο ίδιος, ωστόσο, καταλαβαίνει εκείνους που επιλέγουν να φύγουν από την Ελλάδα για να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη. Όσο για την απόφασή του να γυρίσει πίσω, δηλώνει πως μόνο ο χρόνος θα κρίνει αν ήταν σωστή ή λανθασμένη. “Τα δεδομένα της στιγμής που αποφασίσαμε να γυρίσουμε στην Ελλάδα ήταν ευνοϊκά. Άλλωστε, είναι το ίδιο, όπως όταν βρίσκομαι στο χειρουργείο… Καλούμαι να δράσω βάσει των δεδομένων που έχω μπροστά μου εκείνη τη στιγμή, χωρίς να υπεραναλύω την κατάσταση. Διαφορετικά, ο χρόνος κυλάει χωρίς αποτέλεσμα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αρνητικά.”
Οι συνάδελφοί του τον υποδέχτηκαν θερμά και με σεβασμό. “Οι γιατροί της Ελλάδας είναι από τους καλύτερους στον κόσμο, καθώς τους διακρίνει μια ιδιαίτερη ευφυΐα και εργατικότητα. Τρία πράγματα διακρίνουν έναν καλό γιατρό: να έχει διαβάσει, να έχει εμπειρία σε περιστατικά και να διαθέτει μια “έκτη αίσθηση”, η οποία προέρχεται από τον συνδυασμό της μόρφωσής του και της αντίληψης κάθε κλινικής περίπτωσης που έχει μπροστά του – κάτι που, με κάποιον ανεξήγητο τρόπο, οι Έλληνες γιατροί το κάνουν πολύ καλά.”
– Τα κακώς κείμενα της Ελλάδας
Ο Δρ. Γρηγόρης Πατακός, προερχόμενος από ένα Σύστημα Υγείας με καλή υποδομή, θεωρεί πως εκείνο στο οποίο θα έπρεπε να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στην Ελλάδα είναι η πιο προσεκτική κατανομή των πόρων στον κλάδο της Υγείας, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχει οικονομικό πρόβλημα στη χώρα. Επιπλέον, θεωρεί πως ειδικό βάρος θα πρέπει να δοθεί στην περιφέρεια και, μάλιστα, στους κατοίκους των ακριτικών περιοχών και των νησιών, οι οποίοι έχουν περιορισμένη πρόσβαση στις υγειονομικές υπηρεσίες.
Ο Δρ. Γρηγόρης Πατακός εργάζεται σήμερα με την ειδικότητα του καρδιοχειρουργού στο νοσοκομείο “Υγεία”. Είναι μέλος τόσο της Αμερικανικής Ένωσης Θωρακοχειρουργών, όσο και της αντίστοιχης Ευρωπαϊκής, καθώς και μέλος του Αμερικανικού Κολεγίου Χειρουργών και Καρδιολογίας.
