Είναι εκεί γύρω στα πενήντα που αρχίζεις να νιώθεις περίεργα, λένε. Εκεί σε κυριεύει η κρίση μέσης ηλικίας και σε κάνει σμπαράλια. Νιώθεις χάλια, κουρασμένος απ’ τη ζωή, λιγότερο παραγωγικός, αδύναμος και δυστυχισμένος…
…Χαλαρώστε, τίποτα απ’ τα παραπάνω δεν είναι δεδομένο ότι θα συμβεί. Κι αν έχετε ήδη φτάσει ή και ξεπεράσει τα πενήντα, αλλά δεν νιώσατε ποτέ την περιβόητη κρίση μέσης ηλικίας, αυτό είναι γιατί, απλά, αυτή η κρίση δεν υπάρχει!
της Λίλας Σταμπούλογλου
Η “κρίση μέσης ηλικίας” πρωτοεμφανίστηκε ως όρος σε άρθρο ενός ψυχαναλυτή το 1965, αλλά κανένας ψυχίατρος δεν έχει διαπιστώσει ποτέ ότι όντως συμβαίνει μια κρίση στη μέση της ζωής μας. “Η μέση ηλικία είναι μια δύσκολη περίοδος, αλήθεια. Αλλά τα περισσότερα από όσα γνωρίζουμε για την κρίση της μέσης ηλικίας –ξεκινώντας με την ιδέα ότι πρόκειται περί κρίσης– βασίζονται σε επιζήμιους μύθους και παρωχημένα στερεότυπα”, αναφέρει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Τζόναθαν Ράουτς στον Guardian, καταλήγοντας ότι η αλήθεια είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα και πολύ πιο ενθαρρυντική.
Προφανώς, η μέση της ζωής αποτελεί ένα ορόσημο στην πορεία μας. Αλλά, οπωσδήποτε, όχι ένα σκαλοπάτι που μας οδηγεί στη δυστυχία. Στο βιβλίο του The Happiness Curve: Why Life Gets Better After Midlife (Η καμπύλη της ευτυχίας: Γιατί η ζωή γίνεται καλύτερη μετά τα μισά), ο Ράουτς εξηγεί ότι η μέση ηλικία είναι μια περίοδος μετάβασης, σταδιακή, φυσιολογική, που μπορείς να διαχειριστείς. Σύμφωνα με την Καμπύλη Ευτυχίας, αισθανόμαστε λιγότερο ικανοποιημένοι απ’ τη ζωή μας πριν τα πενήντα, και περισσότερο ικανοποιημένοι μετά. Κι όχι μόνο εμείς· το ίδιο συμβαίνει και στους χιμπατζήδες και στους ουρακοτάγκους, όπως διαπίστωσαν οι ειδικοί.
Σκεφτείτε το λίγο, είναι λογικό. Εκεί που είναι πιο πιθανό να νιώσεις δυσφορία, εκεί που κινδυνεύεις περισσότερο να σε καταλάβει το ανικανοποίητο και να χάσεις το αίσθημα χαράς και αισιοδοξίας, είναι τα νεανικά σου χρόνια. Η περίοδος της ζωής σου που παλεύεις για τα επαγγελματικά και τα προσωπικά, εκεί που βουτάς στις υποχρεώσεις και θες να χτίσεις, να δημιουργήσεις κάτι, να γίνεις “κάποιος”. Εκεί σε κυριεύει το άγχος, αλλά και μια μη ρεαλιστική αίσθηση ως προς το πόση ικανοποίηση μπορεί να φέρει η επιτυχία, που τελικά μπορεί να σε ρίξει στα πατώματα.
Οι ειδικοί το ονομάζουν “Ηδονικό Σύνδρομο”: Όταν επιτυγχάνεις έναν στόχο, μετακινούνται τα όρια της επιθυμίας σου και, τελικά, δεν νιώθεις όσο ικανοποιημένος περίμενες. Τι γνώριμο αίσθημα! Πείτε αλήθεια, πόσες φορές το έχετε νιώσει; Υποθέτω αρκετές. Κι όσο αυτός ο φαύλος κύκλος επίτευξης και απογοήτευσης επαναλαμβάνεται, τόσο περισσότερο ανέφικτο γίνεται το να ικανοποιηθούμε. Εννοείται ότι όσο πιο φιλόδοξοι είμαστε, τόσο πιο πολύ υποφέρουμε.
Και πώς ξεπερνάμε, τελικά, το παραπάνω στάδιο του Ηδονικού Συνδρόμου; Απ’ ό,τι φαίνεται, το κατορθώνουμε μόνο όταν αλλάζουν οι αξίες μας. Τότε καταφέρνουμε να αφήσουμε το τρελό μονοπάτι φιλοδοξιών και την ψευδαίσθηση ότι “η επιτυχία φέρνει και ευτυχία” πίσω μας.
Καμιά κρίση, λοιπόν, δεν μας χτυπά στη μέση της ζωής μας. Ίσα-ίσα που χαλαρώνουμε!
Η… παρεξηγημένη γήρανση
Γερνάμε όμως, θα μου πείτε, και αυτό είναι από μόνο του θλιβερό. Λάθος οπτική και η παραπάνω. Υποθέτουμε ότι μόνο και μόνο το γεγονός ότι γερνάμε, μας κάνει δυστυχισμένους. Η γήρανση, όμως, δεν έρχεται ξαφνικά. Είναι μια αργή, σταδιακή διαδικασία που προλαβαίνεις να χωνέψεις. Επιπλέον, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, η Καμπύλη Ευτυχίας φανέρωσε ότι η γήρανση επιδρά θετικά πάνω μας, μας κάνει πιο στωικούς και λιγότερο αγχώδεις και θλιμμένους.
Το 2011, μια μελέτη με επικεφαλής την ψυχολόγο του πανεπιστημίου του Stanford, Laura Carstensen, κατέληξε στο συμπέρασμα: “Σε αντίθεση με τη δημοφιλή άποψη ότι η νεότητα είναι η καλύτερη περίοδος στη ζωή, τα σημερινά ευρήματα υποδηλώνουν ότι η αιχμή της συναισθηματικής ζωής δεν μπορεί να συμβεί μέχρι την έβδομη δεκαετία”.
Σε παρόμοια συμπεράσματα έχουν καταλήξει κι άλλες μελέτες. Το 1999, για παράδειγμα, το Ίδρυμα Μακάρθουρ μελέτησε 8.000 Αμερικανούς, ηλικίας 25 έως 74 ετών. Όλοι ήξεραν τον όρο “κρίση μέσης ηλικίας”, αλλά μόνο το 23% των ερωτηθέντων δήλωνε θύμα της, με μόλις το 8% να θεωρεί ότι η κρίση συνδέεται με τη γήρανση. Όσο για τους περισσότερους μεσήλικες, δήλωναν πιο ικανοποιημένοι απ’ ό,τι πριν.
Γιατί, όμως, η κοινωνία επιμένει να πιστεύει τον μύθο της κρίσης της μέσης ηλικίας τόσο πεισματικά;
Φταίει η νοοτροπία μας, το πιθανότερο. Δίνουμε δυσανάλογη έμφαση στη νεότητα, τη θεοποιούμε και, όταν εκείνη χάνεται, πιστεύουμε ότι παίρνει μαζί της τα πάντα. Γι’ αυτό και την κυνηγάμε συνεχώς, γι’ αυτό και προσπαθούμε διαρκώς να αυτο-ανανεωθούμε με διάφορους τρόπους: από το να επεμβαίνουμε στην εξωτερική μας εμφάνιση, μέχρι το να παρατάμε τη γυναίκα μας για μια νεότερη, πιστεύοντας ότι έτσι θα ξανανιώσουμε.
Και, βέβαια, φταίνε και τα μίντια, τα οποία συντηρούν τον μύθο. Κάντε μια γύρα στο Διαδίκτυο και θα δείτε άπειρα δημοσιεύματα για την κρίση των πενηντάρηδων και: πώς θα την αναγνωρίσετε, πώς θα τη διαχειριστείτε, πώς θα την ξεπεράσετε. Ακόμα και πώς θα την προλάβετε, λες και η κρίση αυτή είναι σαν την… πρεσβυωπία, που θα χτυπήσει οπωσδήποτε όλους.
Το χειρότερο, βέβαια, είναι ότι η εμμονή με την κρίση μέσης ηλικίας είναι επιζήμια για την κοινωνία. Κι αυτό γιατί καλλιεργεί το στερεότυπο του “τελειωμένου από μπαταρίες” μεσήλικα. Υποθέτουμε ότι οι μεγάλοι άνθρωποι δεν έχουν τίποτα να δώσουν, ενώ έχουν τόσα πολλά ακόμα (σκεφτείτε μόνο πόσο δύσκολο είναι να προσληφθεί ξανά, κάπου, ένας πενηντάρης που έμεινε άνεργος). Κι όμως, στις ΗΠΑ, μελέτες διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι ηλικίας 55-65 ετών είναι πιο πιθανό να ξεκινήσουν επιχειρήσεις από ό,τι άτομα ηλικίας 20-34 ετών και ότι οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι είναι εξίσου παραγωγικοί με τους νεότερους, αυξάνοντας την παραγωγικότητα αυτών με τους οποίους εργάζονται.
Το αποτέλεσμα αυτής της νοοτροπίας; Αφήνουμε ανεκμετάλλευτη μια τεράστια δεξαμενή γνώσης και εμπειρίας, επειδή είμαστε προκατειλημμένοι με την ηλικία. Πόσο κρίμα.
Ας τελειώνουμε με τα στερεότυπα, λοιπόν. Στα μισά του δρόμου της ζωής, δεν θα συναντήσουμε τη Λερναία Ύδρα και τις Συμπληγάδες, όπως έχει καθιερωθεί να πιστεύουμε. Στα μισά του δρόμου της ζωής, υπάρχουν ωραία πράγματα – και ωραιότερα ακόμα. Και το σπουδαιότερο που μας συμβαίνει, όταν φτάνουμε στα μισά του δρόμου, είναι ότι φτάνουμε.
Είναι ο στίχος της Λίνας Νικολακοπούλου, με τη φωνή της Άλκηστης Πρωτοψάλτη: Είμαστε ακόμα ζωντανοί, στη σκηνή, σαν ροκ συγκρότημα.
