Από τις 8 Ιανουαρίου μέχρι τις 5 Μαΐου, μια “εικαστική” έκθεση μόδας, το Animalia Fashion, με την υπογραφή φημισμένων σχεδιαστών, έλαβε χώρα στη Φλωρεντία. Έτσι, για να ξέρουμε τι θα φορέσουμε το φθινόπωρο, αλλά και για να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το περιβάλλον.
της Έλενας Κιουρκτσή
Έντομα διακοσμημένα με πολύτιμους λίθους, χρυσό και ασήμι, “παγιδευμένα” σε πλεξιγκλάς γυναικεία τσάντα, πέδιλα σε απομίμηση αστακού, ανθολόγια με λεπτομερή σχέδια φυτών και λουλουδιών δίπλα σε ερμάρια που φιλοξενούν σκαθάρια, κουκούλια και ταξινομημένα λεπιδόπτερα, παπαγάλοι και pufferfish (φουσκόψαρα) ως φόντο σε άψυχα μανεκέν με βραδινές τουαλέτες, διανθισμένες με φτερά, και φορέματα με λέπια. Έπεται και συνέχεια…
Αγκαθωτά καπέλα που θυμίζουν σκαντζόχοιρους, φούστες στα χρώματα πεταλούδας, κορσέδες με κοχύλια και κοραλλένια σανδάλια, μπλέκονταν σε έναν ατελείωτο παιχνιδιάρικο διάλογο μεταξύ μόδας και φύσης, στους διαδρόμους και τις 18 ευρύχωρες αίθουσες του Μουσείου Ενδυμάτων και Μόδας του Palazzo Pitti της Φλωρεντίας.
Ένα συναρπαστικό οδοιπορικό με πρωτεργάτη τη δημιουργική ανθρώπινη φαντασία, εμπνευσμένο από το αξεπέραστο μεγαλείο της έμβιας ζωής.
Τι είδαν τα ματάκια μας
Εκ πρώτης, θα νόμιζε κανείς ότι μιλάμε για κάποιον αντισυμβατικό ζωολογικό κήπο ή, ακόμα καλύτερα, ένα ιδιότυπο μουσείο φυσικής ιστορίας, με εκθέματα που αποφάσισαν να “επαναστατήσουν” και να καταλάβουν το παλάτι του πάλαι ποτέ πανίσχυρου Οίκου των Μεδίκων. Η έκθεση με τον ευφάνταστο τίτλο “Animalia” συμπεριλάμβανε φορέματα, γόβες, αξεσουάρ και κοσμήματα που σχεδιάστηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά και τη φθινοπωρινή κολεξιόν 2019, όλα εμπνευσμένα από σχέδια, σχήματα και μορφές που συναντώνται στο ζωικό βασίλειο. Φιλοξενούσε, δε, κομμάτια από συλλογές σχεδιαστών μόδας διεθνούς φήμης, όπως οι Margiela, Schiaparelli, Christian Dior, Balmain, Chopard και –η δική μας– Μαίρη Κατράντζου.
Δίπλα ή πίσω από την ανθρώπινη προσέγγιση στο ένδυμα, “έστεκαν” πίνακες φιλοτεχνημένοι από μεγάλους δάσκαλους της ζωγραφικής, αλλά και αντίγραφα σχεδίων από παλαιά εγχειρίδια ζωολογίας, καθώς και σελίδες από το περίφημο μεσαιωνικό χειρόγραφο ευζωίας “Tacuina Sanitatis”.
Η έκθεση, υπερβαίνοντας την εικαστική και ψυχαγωγική της αξία, επιδίωξε να θίξει και ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή και η αδιαφορία των περισσότερων για τα περιβαλλοντικά ζητήματα που απειλούν την ύπαρξή μας, αλλά και την επιβίωση αμέτρητων ειδών. Ενδεχομένως, το μήνυμα του Animalia Fashion είναι πως η υψηλή ραπτική θα μπορούσε να προσφέρει στη φύση πολλά περισσότερα από όσα έχει λάβει ως αντάλλαγμα και να λειτουργήσει σαν μια θεμελιώδης πολιτική πράξη, ευαισθητοποιώντας το κοινό για την προστασία του πλανήτη.
Πεταλούδες κι αράχνες, γλυκιά μου
Ξεκινώντας από την πρώτη αίθουσα, που ήταν αφιερωμένη στις αράχνες, οδηγηθήκαμε σε εκείνη των κύκνων. Κατόπιν, περνώντας διαδοχικά σε δωμάτια με εκθέματα εμπνευσμένα από κοχύλια, σκαντζόχοιρους, ψάρια, κοράλλια, αστακούς, αγριόχοιρους, φουσκόψαρα, φίδια, σκαθάρια, μύγες, μέλισσες και κροκόδειλους, καταλήξαμε στις πεταλούδες. Υπό μία έννοια, η έκθεση θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα υβρίδιο της φύσης και της ανθρώπινης δημιουργίας, ικανό να μας μυήσει στα ακατέργαστα αρχιτεκτονικά σχήματα και μοτίβα που συναντώνται στο ζωικό βασίλειο, επηρεάζοντας ασυνείδητα την αισθητική μας. Άλλωστε, η ομορφιά, η ποικιλία και η δύναμη του φυσικού μας περιβάλλοντος ανέκαθεν αποτελούσαν πηγή έμπνευσης για τη μόδα, εδώ και αιώνες. Πλέον τα λουλούδια, τα πολύχρωμα φτερά και τα animal prints σπανίως λείπουν από τις εποχικές τάσεις των διεθνών trends, οι οποίες υποδηλώνουν τη γοητεία που μας ασκεί οποιοδήποτε έμβιο βρίσκεται πέρα από τον ανθρώπινο εαυτό μας.
Μα γιατί ντύνομαι έτσι;
Στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, ήταν αρχικά τα χειρόγραφα ζωολογίας και τα βοτανολόγια που ενέπνευσαν τους υφασματοποιούς. Αργότερα, με την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής κήπων, πηγή έμπνευσης ήταν τα ανθολόγια. Τα εικονογραφημένα βιβλία, οι πίνακες ζωγραφικής και, στη νεότερη ιστορία, οι φωτογραφίες και ο κινηματογράφος επηρέασαν τους μόδιστρους και τα σχέδια στα υφάσματα.
Σε κάθε περίπτωση, τα ενδύματα αρκετά συχνά αντικατοπτρίζουν και τις όποιες αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων. Ενδεικτικά, στα τέλη του 18ου αιώνα, οι γιατροί ενθάρρυναν τον κόσμο να επισκέπτεται τις ακτές και να παραθερίζει σε παραθαλάσσια θέρετρα. Μερικές δεκαετίες αργότερα, η έλευση του σιδηροδρόμου κατέστησε τις εκδρομές του σαββατοκύριακου στις παραλίες πιο προσιτές στο ευρύ κοινό. Σύντομα, οι συλλογές και η ταξινόμηση κοχυλιών και απολιθωμάτων έγιναν μια προσφιλής ενασχόληση που, με τη σειρά της, έδωσε “τροφή” για τα μοτίβα στα υφάσματα. Η συλλογή από φτέρες ήταν άλλο ένα διαδεδομένο χόμπι, το οποίο, ενώ θεωρήθηκε μια υγιής, επιμορφωτική και χρήσιμη δραστηριότητα, υπήρξε υπεύθυνη για την εκτεταμένη καταστροφή των οικότοπων.
Η κλωστοϋφαντουργία δεν θα μπορούσε, φυσικά, να μείνει ασυγκίνητη από αυτήν την τάση και το αυξημένο ενδιαφέρον των ανθρώπων να επισκέπτονται τους βοτανικούς κήπους και τις εκθέσεις λουλουδιών, και να καλλιεργούν εισαγόμενα εξωτικά φυτά. Είναι χαρακτηριστικό ότι, τον 19ο αιώνα, τα σχέδια που εμπνέονται από τα λουλούδια του αγρού είναι σχεδόν απειροελάχιστα.
Animal prints
Προσπερνώντας το διόλου ασήμαντο και εξοργιστικά βάρβαρο κεφάλαιο της μόδας που αφορά τις γούνες, φτάνουμε στα animal prints – μια μόδα που αναβίωσε πρόσφατα, με αποτέλεσμα να βλέπουμε σχεδόν παντού τίγρεις και λεοπαρδάλεις. Αγαπήθηκαν ιδιαιτέρως τη δεκαετία του 1960 και, απ’ ό,τι φαίνεται, έχουν μακρά ιστορία, διότι ήδη από το μακρινό 1760, μοτίβα ζώων ενσωματώνονταν στην ύφανση μεταξωτών ενδυμάτων. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο “Μικρό Λεξικό της Μόδας”, ο Christian Dior δηλώνει ότι “για να φορέσεις ένα λεοπαρδαλέ φόρεμα, πρέπει να διαθέτεις ένα είδος εκλεπτυσμένης θηλυκότητας. Εάν είσαι απλά καλή και γλυκιά, καλύτερα ξέχασέ το”.
Εμείς, ωστόσο, δεν θα αφήσουμε ασχολίαστη την ανθρώπινη ματαιοδοξία που πήρε το φυσικό καμουφλάζ, σκοπός του οποίου είναι να γίνονται τα αιλουροειδή ένα με το περιβάλλον, και το χρησιμοποίησε ώστε όποιος το φοράει να ξεχωρίζει από τους υπολοίπους. Στην Animalia Fashion, πάντως, δεν είδαμε λεοπαρδαλέ και ζεβρέ ενδύματα που απλά “φωτοτυπούσαν” τα ιδιοφυή μοτίβα της φύσης, ούτε και φυσικά ροζ φτερωτές γιρλάντες, που ούτε κατά διάνοια δεν θα μπορούσαν να συγκριθούν με τα εντυπωσιακά φτερώματα των πτηνών.
Το ρούχο μάς “προσδιορίζει”
Στόχος της έκθεσης ήταν να αποτελέσει τροφή για σκέψη. Η μόδα είναι Τέχνη και, κατά βάση, μιμείται τη φύση. Ο προϊστορικός άνθρωπος δεν κάλυπτε το σώμα του με λεοντές μόνο για να κρατηθεί ζεστός. Τις χρησιμοποιούσε με μια πιο μεταφυσική έννοια, για να συνδεθεί με τη φύση του ζώου, τη δύναμη και την τόλμη του.
Το είδος μας, εξελισσόμενο, ξέμαθε να ζει στα δάση και συνήθισε τη ζωή της πόλης, όπου αναπτύχθηκε η αισθητική μας και κατακτήσαμε τη γνώση του κόσμου των έμβιων όντων. Η χαίτη του λιονταριού αντικαταστάθηκε από αφηρημένες απεικονίσεις των μοτίβων της φύσης και η τεχνολογία επαναπροσδιόρισε τη σφαίρα επιρροής μας στο ζωικό βασίλειο.
Κατά βάση, όμως, παραμένουμε ένα εκπληκτικό ζώο με ένστικτα και παρορμήσεις, και η μόδα διαθέτει τη δύναμη να μας εμπλέξει σε ένα νέο “παιχνίδι” αυτοπροσδιορισμού με το περιβάλλον μας.
Δυο λόγια για το Μουσείο
Το Μουσείο Ενδυμάτων και Μόδας (Museo della Moda e del Costume), το οποίο φιλοξένησε το Animalia Fashion, βρίσκεται στο Palazzina della Meridiana, στη νότια πτέρυγα του Palazzo Pitti. Ξεκίνησε να χτίζεται το 1776, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Gaspero Maria Paoletti, και ολοκληρώθηκε το 1830. Όλες οι διαδοχικές δυναστείες, από την οικογένεια των Αψβούργων-Λορένης μέχρι τον Οίκο της Σαβοΐας και τη σύντομη βασιλεία της Elisa Baciocchi, άφησαν τη σφραγίδα τους στα έπιπλα και τις τοιχογραφίες.
Το 1983 ιδρύθηκε το πρώτο κρατικό μουσείο στην Ιταλία αφιερωμένο στην ιστορία της μόδας και την κοινωνική της σημασία. Η μόνιμη συλλογή του μουσείου απαρτίζεται από ενδύματα εποχής, αξεσουάρ, καθώς και εσώρουχα και κοσμήματα, που χρονολογούνται από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα (www.uffizi.it/palazzo-pitti/museo-della-moda-e-del-costume).
