Γιώτα Χουλιάρα
Ας μη γελιόμαστε, η ψηφιακή τεχνολογία έχει θεμελιώδη αντίκτυπο στην πολιτική. Οι παγκόσμιες εταιρείες τεχνολογίας παρέχουν νέα υποδομή για δημόσιο διάλογο, ενώ στο διαδίκτυο οι πολιτικές πληροφορίες είναι πλέον διαθέσιμες και ελεύθερα προσβάσιμες. Παράλληλα, σε μια προσπάθεια να ελαχιστοποιηθεί το φαινόμενο της αποχής από τις εκλογικές αναμετρήσεις, ορισμένα κράτη έχουν αναπτύξει διάφορες μεθόδους προκειμένου να ενισχύσουν τη συμμετοχή των πολιτών, αλλά και να καταστήσουν ευκολότερη την εκλογική διαδικασία. Σε αυτές συγκαταλέγεται και η χρήση του συστήματος ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, γνωστού παγκοσμίως ως “e-voting”.
Κάνουμε τα πάντα διαδικτυακά (κλείνουμε ραντεβού με γιατρούς, διαχειριζόμαστε τους τραπεζικούς μας λογαριασμούς, αγοράζουμε προϊόντα, συγκρίνουμε τις προσφορές στο σούπερ μάρκετ, παρακολουθούμε ταινίες, μπορούμε μέχρι και να περιηγηθούμε σε κάποια μουσεία στην άλλη άκρη του κόσμου), αλλά ακόμη δεν μπορούμε να ψηφίσουμε από τους υπολογιστές ή τα έξυπνα, νέας τεχνολογίας, κινητά μας. Κι ενώ, πριν αρκετά χρόνια, πιστεύαμε πως στην εποχή μας θα ψηφίζαμε διαδικτυακά, φόβοι και αμφιβολίες προβληματίζουν τους υπέρμαχους, δημιουργώντας πεδίο δόξης λαμπρό για τους πολέμιους της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας.
Αυτό σκεφτόμουν την ώρα που στο προσωπικό μου email έφτανε το ηλεκτρονικό βιβλίο που είχα μόλις παραγγείλει από γνωστή πλατφόρμα του εξωτερικού. To συγκεκριμένο βιβλίο, το οποίο προς το παρόν κυκλοφορεί μόνο στα αγγλικά, με τίτλο “The Digital Divide in Democracy: How Tech Shapes (and Warps) Elections” («Το ψηφιακό χάσμα στη δημοκρατία: Πώς η τεχνολογία διαμορφώνει [και παραμορφώνει] τις εκλογές») εξετάζει τη σύγχρονη εκλογική διαδικασία, τις ευκαιρίες και τους κινδύνους της.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι προσδοκίες μας για το πώς διεξάγονται οι εκλογές, πώς λειτουργεί μια πολιτική εκστρατεία στο διαδίκτυο και πώς μπορούμε (και πρέπει) πολιτικοί και πολίτες να επικοινωνούμε μεταξύ μας, έχουν αλλάξει. Σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται όλο και περισσότερο από την τεχνολογία, οι εκλογικές αναμετρήσεις αντιμετωπίζουν πρωτόγνωρες προκλήσεις. Το ψηφιακό χάσμα στη δημοκρατία εμβαθύνει τους περίπλοκους τρόπους, με τους οποίους η τεχνολογία μεταμορφώνει το εκλογικό τοπίο, δημιουργώντας ευκαιρίες για μεγαλύτερη συμμετοχή, αλλά και ευάλωτα σημεία που «προσφέρονται» για εκμετάλλευση.
Ας μη γελιόμαστε, η ψηφιακή τεχνολογία έχει θεμελιώδη αντίκτυπο στη πολιτική. Οι παγκόσμιες εταιρείες τεχνολογίας παρέχουν νέα υποδομή για δημόσιο διάλογο, την ώρα που το διαδίκτυο έχει κάνει τις πολιτικές πληροφορίες ελεύθερα διαθέσιμες και προσβάσιμες, δίνοντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να έχουν λόγο με τρόπους ευκολότερους από το παρελθόν. Και όμως, στη σύγχρονη αυτή εποχή, όπου όλοι έχουν πρόσβαση στην πολιτική πληροφορία, παρατηρείται έντονα μια τάση πολιτικής αποστασιοποίησης και αποχής από τα πολιτικά δρώμενα – ιδιαίτερα από τη συμμετοχή στην εκλογική αναμέτρηση, η οποία αποτελεί και την καρδιά του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Σε μια προσπάθεια να ελαχιστοποιηθεί το φαινόμενο της αποχής, ορισμένα κράτη έχουν αναπτύξει διάφορες μεθόδους, προκειμένου να ενισχύσουν τη συμμετοχή των πολιτών τους σε αυτές τις διαδικασίες, αλλά και να καταστήσουν ευκολότερη την εκλογική διαδικασία. Σε αυτές συγκαταλέγεται και η χρήση του συστήματος ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, γνωστού παγκοσμίως ως “e-voting”.
Τι είναι το διαδικτυακό σύστημα ψηφοφορίας
Η ηλεκτρονική ψηφοφορία (e-voting) είναι ένας εναλλακτικός τρόπος κατάθεσης ψήφου των πολιτών, χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικές μεθόδους έναντι των παραδοσιακών. Ουσιαστικά, με τον όρο «ηλεκτρονική ψηφοφορία» αναφερόμαστε στη διεξαγωγή μιας ψηφοφορίας μέσα από τη χρήση διάφορων ηλεκτρονικών μέσων, όπως για παράδειγμα μέσω των ιδιωτικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, σταθερών ή κινητών, των πολιτών ή των αυτόματων μηχανών εντός των εκλογικών κέντρων (ΕVM), τις οποίες συναντάμε σε αρκετές χώρες του εξωτερικού, κατά την ημέρα των εκλογών.
H κουλτούρα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας άρχισε να καλλιεργείται από τις αρχές του 2000, όταν στην πολιτική συζήτηση των ΗΠΑ τέθηκε πλέον το όραμα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, γνωστό ως e-governance.
Για να επιτευχθεί όμως η ηλεκτρονική ψηφοφορία, θα πρέπει να ακολουθηθούν ορισμένα τεχνικά στάδια.
1ο στάδιο. Η ψηφιακή εγγραφή: Πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών, οι ψηφοφόροι πολίτες αποδεικνύουν την αληθινή τους ταυτότητα μέσω της ψηφιακής τους υπογραφής και τη νοµιµότητα του δικαιώµατός τους να ψηφίσουν (π.χ. αν πληρούν το όριο ηλικίας). Στο στάδιο αυτό, οι εγγραφόµενοι χρήστες προστίθενται στον εκλογικό κατάλογο με βάση το χρονοδιάγραμμα που έχει οριστεί. Συνήθως γίνεται αρκετούς μήνες πριν από την εκλογική διαδικασία.
2ο στάδιο. Επικύρωση – Ταυτοποίηση: Κατά την ημέρα των εκλογών, οι εγγεγγραμένοι ψηφοφόροι ταυτοποιούνται, δηλαδή επιβεβαιώνουν την ταυτότητά τους, συνδεόμενοι στο σύστημα ψηφοφορίας και χρησιμοποιώντας το μοναδικό όνομα χρήστη και τον κωδικό πρόσβασής τους.
3ο στάδιο. Ψηφοφορία – Συμμετοχή στις εκλογές: Οι εγγεγγραμένοι ψηφοφόροι υποβάλλουν την ψήφο τους ανάλογα με την εκλογική τους περιφέρεια και τις οδηγίες της εκλογικής αναμέτρησης – ανάλογα, δηλαδή, με το αν πρόκειται για εθνικές εκλογές, αυτοδιοικητικές ή ευρεωεκλογές.
4ο στάδιο. Καταμέτρηση: Μόλις εκπνεύσει η προθεσμία υποβολής ψήφων, οι ψήφοι καταµετρούνται και, στη συνέχεια, ανακοινώνεται το αποτέλεσµα των εκλογών.
Τα θετικά και τα αρνητικά των διαδικτυακών συστημάτων ψηφοφορίας
Ζώντας στην Ελλάδα, όπου η υπερβολή μας διακρίνει, σίγουρα όλοι έχουμε ακούσει πολλά και διαβάσει ακόμη περισσότερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για το ζήτημα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας. Οι περισσότεροι Έλληνες έχουμε την τάση είτε να απορρίπτουμε συλλήβδην ό,τι περιέχει τεχνολογικά στοιχεία που είναι δύσκολο να κατανοήσουμε, διανθίζοντας την άποψή μας με μερικές θεωρίες συνωμοσίας, είτε να αγιοποιούμε οτιδήποτε καινούργιο.
Για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, όπως η ηλεκτρονική ψηφοφορία, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση, καθώς υπάρχουν πολλαπλά πλεονεκτήματα, αλλά και κίνδυνοι, που απορρέουν από τα μειονεκτήματα τα οποία και προβληματίζουν τους ειδικούς.
Τα πλεονεκτήματα
- Προσβασιμότητα. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία μπορεί να κάνει τη διαδικασία ψηφοφορίας πιο προσιτή σε άτομα που μπορεί να δυσκολεύονται να φτάσουν στα φυσικά εκλογικά τμήματα λόγω αναπηριών, απομακρυσμένων τοποθεσιών ή άλλων περιορισμών.
- Ευκολία. Διευκολύνει τους ψηφοφόρους, οι οποίοι μπορούν να ψηφίσουν από οπουδήποτε με πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι φοιτητές που μπορούν να ψηφίσουν από την πόλη στην οποία σπουδάζουν, χωρίς να χρειαστεί να μετακινηθούν, ή όσοι εργάζονται σε περιοχές μακριά από την πόλη στην οποία ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα.
- Αποτελεσματικότητα. Τα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας μπορούν συνήθως να επιταχύνουν τη διαδικασία καταμέτρησης και να αποδώσουν τα αποτελέσματα πιο γρήγορα, σε σύγκριση με τις μη αυτόματες μεθόδους καταμέτρησης.
- Μειωμένο κόστος. Μακροπρόθεσμα, τα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας μπορούν να μειώσουν το κόστος που σχετίζεται με την εκτύπωση, τη διανομή και τη μη αυτόματη καταμέτρηση χάρτινων ψηφοδελτίων.
- Μειωμένα σφάλματα. Τα ψηφιακά συστήματα μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τα λάθη κατά την καταμέτρηση των ψήφων, λύνοντας το πρόβλημα και της εσφαλμένης ανάγνωσης ή των δυσανάγνωστων ψηφοδελτίων.
«Οι κακοί πολιτικοί εκλέγονται από καλούς πολίτες που δεν ψηφίζουν»
– Τζορτζ Νέιθαν, Αµερικανός δηµοσιογράφος και εκδότης
Τα μειονεκτήματα
▶ Ανησυχία για την ασφάλεια. Τα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας είναι επιρρεπή στην ηλεκτρονική πειρατεία (hacking) και άλλες απειλές για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, υπονομεύοντας δυνητικά την ακεραιότητα των εκλογών.
▶ Απόρρητο ψηφοφόρων. Η διασφάλιση του απορρήτου των επιλογών των ψηφοφόρων αποτελεί πρόκληση στα ηλεκτρονικά συστήματα, καθώς είναι δυνατό για τους χάκερ να υποκλέψουν τα δεδομένα.
▶ Ψηφιακό χάσμα. Δεν έχουν όλοι πρόσβαση στο διαδίκτυο ή τον απαραίτητο τεχνολογικό αλφαβητισμό (γνώση της χρήσης του διαδικτύου) για την πλοήγηση στα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, δημιουργώντας ουσιαστικά πολίτες δυο ταχυτήτων.
▶ Αξιοπιστία συστήματος. Τεχνικές δυσλειτουργίες, αστοχίες συστήματος ή κυβερνοεπιθέσεις θα μπορούσαν να διαταράξουν τη διαδικασία ψηφοφορίας και να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στο εκλογικό σύστημα.
▶ Δυνατότητα ελέγχου και διαφάνεια. Τα συστήματα που βασίζονται σε χαρτί προσφέρουν μια διαδρομή φυσικού ελέγχου που μπορεί να επαληθευτεί ανεξάρτητα ακόμη και μετά τις εκλογές, ενώ τα συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας ενδέχεται να στερούνται διαφάνειας και λογοδοσίας ελλείψει ισχυρών μηχανισμών ελέγχου.
Τελικά…
Οι εκλογικές ψηφοφορίες είναι μια διαρκώς εξελισσόμενη διαδικασία, καθώς εξελίσσονται και οι άνθρωποι, πολίτες και πολιτικοί, που συμμετέχουν σε αυτές. Από την εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας μέχρι και σήμερα, σε όλο τον πλανήτη, οι τρόποι ψηφοφορίας έχουν αλλάξει και θα συνεχίσουν να αλλάζουν, όσο ο άνθρωπος αλλάζει και η καθημερινότητά του μεταμορφώνεται. Από την «αίρεση», όπως ονομαζόταν η εκλογική διαδικασία στην αρχαία Αθήνα, μέχρι την εποχή που χρησιμοποιήθηκαν τα πρώτα τυπωμένα ψηφοδέλτια και, στη συνέχεια, οι υπολογιστές για τη συγκέντρωση των καθολικών αποτελεσμάτων, πολλά έχουν αλλάξει και ακόμη περισσότερα θα αλλάξουν.
Η Εσθονία ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που άρχισε να χρησιμοποιεί διαδικτυακή ψηφοφορία από το 2005 κι έπειτα, ενώ στη διαδικασία της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας έχει εισέλθει φέτος και η Ινδία, όπου ολόκληρο τον Μάιο θα διεξάγονται εκλογές. Ορισμένες περιοχές της Ελβετίας προσφέρουν επίσης ηλεκτρονική ψηφοφορία, ενώ και η Γαλλία διαθέτει ένα διαδικτυακό σύστημα ψηφοφορίας, το οποίο όμως δεν χρησιμοποιείται για εθνικές ή τοπικές εκλογές.
Στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται συστήματα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στη Βουλή, ενώ έχει ψηφιστεί η εφαρμογή της και στις εκλογικές διαδικασίες των πανεπιστημίων (εκλογές πανεπιστημιακών και φοιτητών) μέσω του συστήματος «Ζευς» και των δημόσιων υπαλλήλων (για την ανάδειξη αιρετών εκπροσώπων). Το σύστημα «Ζευς» παρουσιάστηκε το 2012 ως μια λύση στα βίαια φαινόμενα και τα επεισόδια που εκδηλώνονταν στα πανεπιστήμια της χώρας κατά τις περιόδους των φοιτητικών εκλογών, παρέχοντας τη δυνατότητα της εξ αποστάσεως ψήφου και εξασφαλίζοντας παράλληλα το αδιάβλητο της διαδικασίας και τη μυστικότητα της ψήφου.
Συνολικά, αν και η ηλεκτρονική ψηφοφορία υπόσχεται τη βελτίωση της προσβασιμότητας και της αποτελεσματικότητας στην εκλογική διαδικασία, η αντιμετώπιση των ανησυχιών για την ασφάλεια και η διασφάλιση της ακεραιότητας των εκλογών παραμένουν σημαντικές προκλήσεις, τις οποίες οφείλουν να λύσουν οι ειδικοί τεχνολογίας και ασφάλειας. Οποιαδήποτε ευρεία υιοθέτηση συστημάτων ηλεκτρονικής ψηφοφορίας πρέπει να εξισορροπήσει προσεκτικά τα πιθανά οφέλη με τους κινδύνους που εμπεριέχει η συγκεκριμένη διαδικασία. Ωστόσο, παρά τις αμφιβολίες και καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, ας θεωρήσουμε σίγουρο ότι οι μελλοντικές γενιές θα μπορούν να ψηφίζουν από το κινητό τους.
