Η Ημέρα της Γης, η οποία γιορτάζεται στις 22 Απριλίου, μας υπενθυμίζει την όλο και πιο επιτακτική ανάγκη να ευαισθητοποιηθούμε και να δράσουμε για να σώσουμε τον πλανήτη μας το συντομότερο.
της Έλενας Κιουρκτσή
Η Ημέρα της Γης αποτελεί μια ημερομηνία υπενθύμισης, προκειμένου, έστω και καθυστερημένα, να σταματήσουμε να καταστρέφουμε το φυσικό μας περιβάλλον. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Απριλίου, σε περισσότερες από 175 χώρες, μέσω συντονισμένων δράσεων από το Δίκτυο Ημέρας της Γης (Earth Day Network).
Η ιδέα προέκυψε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 στις ΗΠΑ, με πρωτοβουλία του γερουσιαστή Γκέι Λόρντ Νέλσον, σε μια περίοδο που οι άνθρωποι δεν είχαν ακόμα συνειδητοποιήσει ακριβώς τις συνέπειες της αλόγιστης παρέμβασής τους στον πλανήτη, σηματοδοτώντας τη γένεση του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος.
Στις 22 Απριλίου του 1970, λοιπόν, περίπου 20 εκατομμύρια Αμερικανοί ξεχύθηκαν στους δρόμους, στα πάρκα και στις πλατείες, για να διαδηλώσουν υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος. Και πέτυχαν σημαντικές αλλαγές.
Έκτοτε, και χρόνο με τον χρόνο, η μέρα αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς η κλιματική και η περιβαλλοντική κρίση καθιστούν επιτακτική τη δράση της παγκόσμιας κοινότητας, αλλά κυρίως την άμεση λήψη μέτρων, καθώς η ανθρωπογενής δραστηριότητα φαίνεται ότι δεν έχει αφήσει σχεδόν τίποτα ανεπηρέαστο –και οριακά όρθιο– στη Γη.
Γιατί, μαμά, το «σπίτι» μας νοσεί;
Όσο και αν το παραβλέπουμε ή δεν μας απασχολεί, η κλιματική αλλαγή είναι το σημαντικότερο πρόβλημα του πλανήτη – άρα και δικό μας.
Όταν ο τετράχρονος γιος μου με ρώτησε γιατί συμβαίνει αυτό, επιχείρησα όσο πιο απλά –ίσως και στρογγυλεμένα– να του εξηγήσω τους λόγους: καυσαέρια από τις βιομηχανίες και τα πάρα πολλά αυτοκίνητα, απόβλητα και εκατομμύρια πλαστικών και κάθε είδους σκουπιδιών πεταμένα στους ωκεανούς και στις θάλασσες, πυρκαγιές, αποψιλώσεις δασών και πολλά άλλα τοξικά και δυσάρεστα αντικατοπτρίζουν τη σχέση του σύγχρονου homo sapiens με τη φυσική θερμοκοιτίδα του, το περιβάλλον. Αυτοκαταστροφικός και καταστροφικός λόγω αμάθειας, ημιμάθειας, απληστίας ή αδιαφορίας, κατέστησε τον πλανήτη μας ένα διαχρονικό ασθενή.
Ο πιτσιρίκος μου με κοίταξε με θυμωμένη αθωότητα απέναντι στον απόλυτο παραλογισμό. «Κάνουμε τη Γη να κλαίει, αλλά εγώ ξέρω ότι υπάρχουν και εκείνοι που την αγαπάνε και θα την κάνουν καλά για να μην πονάει».
Οι «φρουροί» του φυσικού περιβάλλοντος
Οι εκστρατείες ενημέρωσης, η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση, η προσπάθεια για καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης, ακόμα και οι νόμοι, οι διεθνείς συμβάσεις και συνθήκες, μπορεί να μην αποδίδουν τα μέγιστα –καθότι τα οικονομικά συμφέροντα είναι ισχυρά–, αλλά και μόνο που υφίστανται ασκώντας πιέσεις, σημαίνει ότι υπάρχει ελπίδα σωτήριων αλλαγών.
Σε αυτή την προσπάθεια, όπως προκύπτει από 300 διαφορετικές μελέτες, κομβικό ρόλο παίζουν και οι φυλές των αυτόχθονων ιθαγενών, που συμβιώνουν σε αρμονία με τη φύση. Ενδεικτικά, η πρωτοβουλία «30 by 30», η οποία έχει σκοπό το 30% των εδαφών του πλανήτη να είναι προστατευόμενο μέχρι το 2030, θεωρεί ότι οι ιθαγενείς μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη σωτηρία της Γης.
Τι δεν καταλαβαίνεις;
Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι έχει ήδη ξεκινήσει άλλη μία μαζική εξαφάνιση της ζωής στη Γη, με σοβαρές συνέπειες για τα τρόφιμα, το καθαρό νερό και τον αέρα, από τα οποία εξαρτάται η ανθρωπότητα.
Οι ανθρωπογενείς καταστροφές εις βάρος βιότοπων αποτυπώνονται σε χάρτες που δείχνουν την εξαφάνιση των ζώων από τις αρχικές τους περιοχές ή την ελαχιστοποίηση των πληθυσμών τους, με συνέπεια την αδυναμία διατήρησης υγιών οικοσυστημάτων.
Έρευνα του Πανεπιστημίου Cambridge έδειξε πώς μόνο το 2,8% των εκτάσεων του πλανήτη παραμένει ανέπαφο οικολογικά, καταφέρνοντας να διατηρήσει υγιείς πληθυσμούς όλων των ενδημικών ζώων και φυτών, και με ανεπηρέαστους οικοτόπους. Γεγονός που καταδεικνύει ότι ελάχιστα είναι τα μέρη, στα οποία υπάρχουν πραγματικά λειτουργικά και πλήρως ανέπαφα οικοσυστήματα.
Η πρόσφατη αποκαρδιωτική έκθεση του ΟΗΕ
Λόγω της παγκόσμιας αναταραχής με τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν δόθηκε η πρέπουσα σημασία στην τελευταία έκθεση του ΟΗΕ για το κλίμα, η οποία χαρακτηρίζεται ως μακράν η πιο ανησυχητική για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, από όσες έχει εκπονήσει έως σήμερα ο Οργανισμός.
Η έκθεση έχει συνταχθεί από το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), το οποίο είναι το αρμόδιο όργανο του ΟΗΕ και εδρεύει στη Γενεύη.
Σύμφωνα με τα τελευταία ευρήματα, η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή έχει ήδη οδηγήσει σε καύσωνες, αύξηση της στάθμης των θαλασσών, πλημμύρες, πυρκαγιές και ξηρασίες. Τα αποτελέσματα στην υγεία (ψυχική και σωματική) των ανθρώπων έχουν γίνει αισθητά παγκοσμίως.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, περιέγραψε την έκθεση ως «έναν άτλαντα του ανθρώπινου πόνου και ένα σαφές κατηγορητήριο για την αποτυχία των κυβερνήσεων στο θέμα του κλίματος», προειδοποιώντας ότι περίπου η μισή ανθρωπότητα είναι ήδη στη ζώνη κλιματικού κινδύνου.
Η έκθεση προειδοποιεί για μη αντιστρέψιμα «σημεία καμπής» (tipping points), όσον αφορά τις καταστροφικές συνέπειες της τήξης των πάγων της Ανταρκτικής και της απόψυξης της Αρκτικής, καθώς και την πορεία προς εξαφάνιση του δάσους του Αμαζόνιου. Και καλεί –ή, μάλλον, εκλιπαρεί– σε επιτάχυνση των προσπαθειών προστασίας από την κλιματική αλλαγή.
3+1 Σκληρές αλήθειες για όλους
1. Ο Αμαζόνιος ως εργοτάξιο ρύπανσης
Το μεγαλύτερο τροπικό δάσος του πλανήτη, ο σημαντικότερος πνεύμονας της Γης, εξαιτίας της ανεξέλεγκτης υλοτομίας και της ταχύτατης μετατροπής του σε καλλιέργειες, στην παρούσα φάση φαίνεται να επιβαρύνει την ατμόσφαιρα, αντί να την ωφελεί. Εκτός από το ότι καταστρέφονται εκατοντάδες χιλιάδες πολύτιμα δέντρα, οι αδιάκοπες και σε φρενήρεις ρυθμούς υλοτομικές, και όχι μόνο, εργασίες που πραγματοποιούνται εκεί, απελευθερώνουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα και άλλα επιβλαβή αέρια στην ατμόσφαιρα από όσο απορροφούν τα δέντρα του.
2. Η άγρια ζωή εξαφανίζεται ταχύτατα
Σχετικά πρόσφατα, το World Wildlife Fund (WWF) παρουσίασε μία έρευνα, σύμφωνα με την οποία τα πτηνά και τα θηλαστικά έχουν υποστεί μείωση του πληθυσμού τους κατά 70% τα τελευταία 50 χρόνια. Για την ίδια χρονική περίοδο, περίπου το 70% των πιο δεινών θηρευτών της θάλασσας χάθηκαν για πάντα από τα αλμυρά νερά, και στα γλυκά νερά το 1/3 των ειδών βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης.
3. Η ηχορύπανση καταστρέφει τον θαλάσσιο πλούτο
Σίγουρα υπάρχουν φυσικοί ήχοι από σεισμούς και έντονη βροχή, καθώς και από θαλάσσιους οργανισμούς, αλλά οι άνθρωποι προσθέτουν ισχυρό θόρυβο στη θάλασσα από δραστηριότητες, όπως η έρευνα για την εξαγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου, και η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αναγνωρίζοντας εδώ και μερικές δεκαετίες τον ανθρωπογενή υποβρύχιο θόρυβο ως ρύπο, οι επιστήμονες ήδη μελετούν τον αντίκτυπό του στις υδρόβιες μορφές ζωής. Τα συμπεράσματα είναι αποκαρδιωτικά. Για παράδειγμα, ο θόρυβος καταστρέφει τα όργανα που χρησιμοποιούν τα θαλάσσια ζώα για τον προσανατολισμό τους. Η υποβρύχια ηχορύπανση, επίσης, μπορεί να βλάψει τα βασικά φυτά των ωκεανών, όπως τα λιβάδια της Ποσειδωνίας.
Στον αντίποδα, λόγω της τελευταίας πανδημίας και των lockdown, η ανθρώπινη δραστηριότητα πάτησε μια «παύση», με αποτέλεσμα οι συνθήκες ζωής στους ωκεανούς και τις θάλασσες να επιστρέψουν στην κανονικότητά τους, και η θαλάσσια ζωή να αρχίσει και πάλι να ευδοκιμεί, απολαμβάνοντας μια πολυπόθητη ησυχία. Για πόσο, όμως;
4. Η αποψίλωση των δασών «φέρνει»… Covid
Μπορεί ακόμα να μη γνωρίζουμε με σιγουριά από πού προήλθε ο κορονοϊός, αλλά το ότι η εστία διασποράς του ξεκίνησε από την υπαίθρια αγορά της πόλης Γιουχάν στην Κίνα, όπου ζωντανά οικόσιτα και άγρια ζώα, όπως παγκολίνοι και νυχτερίδες, βρίσκονταν στριμωγμένα σε γειτονικά κλουβιά για να καταναλωθούν, πέρα από βάναυσο, είναι και άκρως επικίνδυνο.
Από τη μια, η παρουσία άγριων ζώων που προορίζονταν για ανθρώπινη τροφή, σε μία αγορά με άπειρους πελάτες και ελάχιστα μέτρα υγειονομικής προστασίας, λειτούργησε ως βόμβα στα θεμέλια της παγκοσμιοποιημένης κοινότητας.
Από την άλλη, κάποιες έρευνες επιχειρούν να φωτίσουν ακόμα περισσότερο τον συσχετισμό μεταξύ Covid-19 και αποψίλωσης των δασών:
Όταν λεηλατούμε τα τροπικά δάση, μαζί με τα δέντρα χάνονται και κάποια είδη άγριων ζώων, τα οποία πολλές φορές είναι ιδιαίτερα συγγενικά με τους ανθρώπους ως προς το DNA και στα οποία συχνά «κατοικούν» ιοί που συναντάμε για πρώτη φορά. Όταν, λοιπόν, οι ξενιστές τους πεθαίνουν, εκείνοι πρέπει να ψάξουν για νέο σπίτι. Και, από ό,τι φαίνεται, είμαστε γι’ αυτούς πολλά υποσχόμενοι υποψήφιοι…
Δυο… περίπου συνονόματες εορτές
Η Ημέρας της Γης, η οποία γιορτάζεται στις 22 Απριλίου από περισσότερους από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους ετησίως, είναι το «αντίπαλον δέος» της Διεθνούς Ημέρας της Γης που εορτάζεται στις 20 Μαρτίου.
«Μπαμπάς» της δεύτερης ήταν ο ακτιβιστής Τζον ΜακΚόνελ, που πρότεινε την ιδέα σε συνέδριο της UNESCO στο Σαν Φρανσίσκο, το 1969, και στη συνέχεια υιοθετήθηκε από τον ΟΗΕ.
Και οι δυο γιορτές υμνούν το θαύμα της ζωής στον πλανήτη μας και μας υπενθυμίζουν να στείλουμε το ξεκάθαρο μήνυμα στις κυβερνήσεις και στους συνανθρώπους μας, ότι ο αγώνας υπέρ του περιβάλλοντος είναι πιο επίκαιρος και επιτακτικός από ποτέ, για το μέλλον του πλανήτη, το δικό μας και των παιδιών μας.