Μαρία Λυσάνδρου
Ο καρκίνος του μαστού εμφανίζει 7.000 νέες περιπτώσεις στη χώρα μας ετησίως – ποσοστό αυξημένο συγκριτικά με τις προηγούμενες δεκαετίες. Κι όμως, στην πραγματικότητα, η αύξηση των νέων διαγνώσεων οφείλεται στη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των γυναικών σχετικά με τη νόσο, καθιστώντας τις πιο συνεπείς στη διενέργεια προληπτικών ελέγχων. Εκμεταλλεύονται οι γυναίκες στην Ελλάδα τη σημαντική ευκαιρία που δίνει το Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ – «Φώφη Γεννηματά» του Υπουργείου Υγείας για να εξεταστούν; Τι είναι εκείνο που οδηγεί τις περισσότερες ασθενείς στον ιδιωτικό τομέα, παρά την ύπαρξη εξαιρετικών γιατρών στο ΕΣΥ; Ποιες οι νεότερες εξελίξεις στη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού; Ο κ. Δημήτρης Ψυχογιός MD, Γενικός Χειρουργός, ειδικευθείς στο Αρεταίειο Νοσοκομείο, και Χειρουργός Μαστού στο Γενικό Αντικαρκινικό – Ογκολογικό Νοσοκομείο «Άγιος Σάββας», μας δίνει τις δικές του απαντήσεις για το σημαντικό αυτό ζήτημα.
Παρόλο που ο καρκίνος του μαστού μπορεί να είναι πλήρως ιάσιμος εάν διαγνωσθεί έγκαιρα και, ομολογουμένως, είναι από τις μορφές καρκίνου για τις οποίες υπάρχει εκτενής ενημέρωση, τα ποσοστά της νόσου στη χώρα μας βαίνουν αυξανόμενα, με περισσότερες από 7.000 νέες διαγνώσεις ετησίως. Πού οφείλεται αυτή η αύξηση;
Αν και ο μήνας Οκτώβριος, ο μήνας πρόληψης και ενημέρωσης κατά του καρκίνου του μαστού, έχει παρέλθει, δυστυχώς είναι ένα θέμα, το οποίο παραμένει επίκαιρο και πρωταγωνιστεί αρνητικά στις ζωές μας.
Πράγματι, οι συνθήκες είναι αυτές που ακριβώς περιγράψατε, δηλαδή μία νόσος, η οποία είναι ιάσιμη σχεδόν στο 100% εάν διαγνωσθεί εγκαίρως, ωστόσο τα ποσοστά φαίνεται να αγγίζουν τις 7.000 νέες περιπτώσεις ετησίως στη χώρα μας. Τα αντίστοιχα ποσοστά στην Ευρώπη είναι 400.000 νέες περιπτώσεις κάθε χρόνο, ενώ παγκοσμίως το νούμερο αυτό φθάνει τα 2.300.000. Ενώ τις προηγούμενες δεκαετίες συζητούσαμε για 4 με 5 χιλιάδες ασθενείς ανά έτος, το ποσοστό αυτό δείχνει να διπλασιάζεται.
Αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει είναι ότι, πλέον, τα εποπτικά και απεικονιστικά μας μέσα (μαστογραφίες – υπέρηχοι – μαγνητικές μαστογραφίες) έχουν βελτιωθεί και εξελιχθεί σε μεγάλο βαθμό, επιτρέποντάς μας να διαγιγνώσκουμε τη νόσο όλο και συχνότερα. Επιπλέον, ο γυναικείος πληθυσμός δείχνει να είναι ενημερωμένος και ευαισθητοποιημένος πάνω στο θέμα του καρκίνου του μαστού, και αυτό τις οδηγεί στο να πραγματοποιούν τον προληπτικό τους έλεγχο τακτικά, ως οφείλουν, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες.
Συνεπώς, η αύξηση των ποσοστών είναι πλασματικό γεγονός, και αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει είναι ότι πλέον διαγιγνώσκουμε τον καρκίνο όλο και συχνότερα.
Κι ενώ οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού αφορούν σε γυναίκες 45-50 ετών και άνω, αξιοσημείωτη αύξηση καταγράφουν οι διαγνώσεις και σε γυναίκες νεότερων ηλικιών. Αυτό το γεγονός πού μπορεί ν’ αποδοθεί;
Ο καρκίνος του μαστού σε νεαρή ηλικία, δηλαδή σε ηλικίες κάτω των 35 ετών, είναι αρκετά σπάνιος και αποτελεί μόλις το 2% του συνόλου των ασθενών μας. Είναι μια ιδιαίτερη και πολύπλοκη οντότητα που συχνά είναι δύσκολα διαχειρίσιμη, έχοντας τις δικές της προκλήσεις.
Όλες οι γυναίκες, από την ηλικία των 20 ετών, πρέπει να μάθουν να κάνουν σωστά την αυτοεξέταση στους μαστούς τους. Το μυστικό για κάθε σύγχρονη γυναίκα είναι η ανεύρεση της νόσου σε αρχικά στάδια. Η έγκαιρη διάγνωση αποτελεί τον χρυσό κανόνα.
Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια είναι το δημογραφικό. Είναι γνωστό ότι η μη τεκνοποίηση σε νεαρή ηλικία ή τεκνοποίηση σε ηλικία μεγαλύτερη των 35 ετών, ανήκουν στους σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για καρκίνο, καθώς διπλασιάζουν και τριπλασιάζουν τον κίνδυνο της γυναίκας. Η εγκυμοσύνη και ο θηλασμός δρουν προστατευτικά στον μαζικό αδένα, και αυτός θεωρώ ότι είναι ο κυρίαρχος λόγος που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο στη σημερινή εποχή.
Μία διαφορετική προσέγγιση είναι και ο κληρονομικός καρκίνος, που αποτελεί το 10% του συνόλου των καρκίνων. Πρόκειται για ένα καρκίνο που εμφανίζεται συνηθέστερα σε νεαρές γυναίκες με πολύ επιθετική μορφή και μοριακά χαρακτηριστικά. Υπάρχουν, δηλαδή, μεταλλαγμένα γονίδια που κυκλοφορούν μέσα στις οικογένειες και περνούν από γενιά σε γενιά, μέσω του γενετικού υλικού των κυττάρων, πολλά από τα οποία είναι πλέον γνωστά και ενοχοποιούνται για την εμφάνιση της νόσου σε νεαρές ηλικίες.
Oι µεγάλες επεµβάσεις, όπως οι µαστεκτοµές, γίνονται πλέον όλο και πιο σπάνιες, και τη θέση τους έχουν πάρει πιο συντηρητικές επεµβάσεις µικρότερης διάρκειας και έκτασης, όπως οι ογκεκτοµές.
Είμαστε συνεπείς, οι γυναίκες στην Ελλάδα, ως προς τη διενέργεια του απαιτούμενου τακτικού προληπτικού ελέγχου; Τι δείχνει η εμπειρία σας;
Όταν συζητάμε για την πρόληψη στον καρκίνο του μαστού, πρακτικά μιλάμε για ενέργειες, οι οποίες έχουν ως στόχο την ελάττωση της πιθανότητας ανάπτυξης της νόσου. Οι ενέργειες αυτές μπορεί να αφορούν σε πρωτογενές επίπεδο, δηλαδή παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι είναι τροποποιήσιμοι από τον γυναικείο πληθυσμό (μεσογειακή διατροφή, αερόβια άσκηση, αποφυγή αλκοόλ / καπνίσματος), αλλά και σε δευτερογενές επίπεδο, που είναι η έναρξη της παρακολούθησης με μαστογραφία και υπερηχογράφημα από την ηλικία των 40 ετών και ετησίως, αναλόγως του σχετικού κινδύνου που διατρέχει μια ασθενής.
Μάλιστα, η δευτερογενής πρόληψη φαίνεται να λειτουργεί σε ικανοποιητικό επίπεδο, καθώς ενώ τα ποσοστά της νόσου φαίνεται να αυξάνουν, ο αριθμός των θανάτων από τη νόσο ελαττώνεται, αντικατοπτρίζοντας και τη θαρραλέα στάση των γυναικών απέναντι στην νόσο, καθώς και την καλύτερη ενημέρωση που υπάρχει πλέον στον πληθυσμό.
Στο Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ του Υπουργείου Υγείας, οι πρώτες δωρεάν προληπτικές εξετάσεις που άνοιξαν ήταν του προγράμματος για τον καρκίνο του μαστού – «Φώφη Γεννηματά». Διαπιστώσατε εσείς διαφορά στην προσέλευση από τότε που τέθηκε σε εφαρμογή το πρόγραμμα; Εκμεταλλευόμαστε αυτή τη σημαντική ευκαιρία που μας δίνεται;
Πρόκειται για την πρώτη δράση προληπτικής ιατρικής που ανακοινώθηκε στη χώρα μας, ένα σπουδαίο πρόγραμμα – παρακαταθήκη μιας σπουδαίας γυναίκας. Η Ελλάδα υλοποίησε για πρώτη φορά ένα τόσο εκτεταμένο πρόγραμμα πληθυσμιακού προσυμπτωματικού ελέγχου, που διευκολύνει τις γυναίκες να κάνουν τις εξετάσεις τους εύκολα, άμεσα και δωρεάν. Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και παρουσιάστηκε το 2022, στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα «Η έγκαιρη διάγνωση σώζει ζωές» και περιλαμβάνει τις εξής εξετάσεις: Εξέταση ψηφιακής μαστογραφίας, κλινική εξέταση σε περίπτωση ευρήματος και υπερηχογράφημα σε περίπτωση ευρήματος. Με αυτό τον τρόπο σηματοδοτεί ότι το πρόγραμμα δεν σταματά μόνο στην μαστογραφία, αλλά περιλαμβάνει και δωρεάν επίσκεψη στον γιατρό για τις γυναίκες με ευρήματα.
Ο γυναικείος πληθυσμός είναι εξοικειωμένος με το πρόγραμμα αυτό, και φαίνεται πώς όλο και περισσότερες γυναίκες πραγματοποιούν τον προληπτικό τους έλεγχο μέσω του προγράμματος, εκμεταλλευόμενες αυτή τη σπουδαία δυνατότητα.
Πολλές φορές, η επίσκεψη σε μη αρμόδιο επαγγελματία υγείας αποτελεί σημαντικό λόγο καθυστέρησης της διάγνωσης. Ορίστε, λοιπόν, ένα βασικό ερώτημα: χειρουργός γυναικολόγος – μαστολόγος – χειρουργός μαστού. Πρόκειται για τρεις ξεχωριστές ειδικότητες (αν και αρκετοί επαγγελματίες υγείας συνδυάζουν κάποιες από αυτές). Σε ποιες περιπτώσεις επιβάλλεται να απευθυνθούμε σε ένα χειρουργό μαστού;
Ο μαστολόγος, στην πραγματικότητα, δεν είναι μια ανεξάρτητη ειδικότητα, αλλά ένας ιατρός ο οποίος έχει την ειδίκευση του γενικού χειρουργού, του γυναικολόγου ή του πλαστικού χειρουργού, και έχει ακολουθήσει μία εξιδεικευμένη μετεκπαίδευση στον μαστό. Είναι ο ορισμός που έχει επιλέξει η κοινωνία για τους εξιδεικευμένους ιατρούς μαστού.
Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, η ειδικότητα που περιλαμβάνει στην εκπαίδευσή της το κομμάτι του μαστού είναι η Γενική Χειρουργική. Είναι, δε, χαρακτηριστικό ότι τα εξωτερικά ιατρεία μαστού που διατηρούνται στα δημόσια νοσοκομεία, τα έχουν αναλάβει στην πλειονότητά τους οι Γενικοί Χειρουργοί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάποιος γυναικολόγος μαιευτήρας δεν μπορεί να αποκτήσει αυτήν την εκπαίδευση.
Η χειρουργική του μαστού πρέπει να εκτελείται σήμερα από εξιδεικευμένους χειρουργούς μαστού, γιατί ο μαστός είναι μια ολόκληρη επιστήμη που συνεχώς εξελίσσεται και απαιτεί συνεργασία και με άλλες ειδικότητες.
Δυστυχώς, αυτό που αναφέρατε είναι μια θλιβερή πραγματικότητα, το γεγονός δηλαδή ότι υπάρχουν γυναίκες που θεωρούν ότι είναι ασφαλείς με μια επίσκεψη στον γυναικολόγο τους ή κάνοντας μια μαστογραφία, με αποτέλεσμα να έχουμε το φαινόμενο των καθυστερημένων διαγνώσεων.
Μια γυναίκα θα πρέπει να απευθυνθεί σε έναν χειρουργό μαστού, πέραν του προληπτικού της ελέγχου, όταν παρατηρήσει: κάποιο ψηλαφητό ογκίδιο στον μαστό, έκκριμα από τη θηλή, αλλαγές στο σχήμα, χρώμα ή μέγεθος του μαστού (εισολκή θηλής) ή φλεγμονή που δεν περνάει με αντιβιοτικά.
Σε πρόσφατη έρευνα που διενεργήθηκε από το Εργαστήριο Αξιολόγησης Τεχνολογιών Υγείας της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και το «Άλμα Ζωής», φάνηκε ότι, μετά τον εντοπισμό προβλήματος στον μαστό, μόλις το 25,4% των συμμετεχουσών απευθύνθηκαν σε δημόσιες δομές, έναντι 51,3% που προτίμησαν ιδιώτη γιατρό. Κι ενώ είναι κοινώς παραδεκτό ότι στο ΕΣΥ έχουμε εξαιρετικούς γιατρούς, ποιοι λόγοι θεωρείτε ότι οδηγούν τις ασθενείς συνήθως στον ιδιωτικό τομέα;
Ο καρκίνος του μαστού είναι μια μάστιγα της σημερινής κοινωνίας, ένα πρόβλημα υγείας που αφορά στο 12% περίπου του γυναικείου πληθυσμού. Οι δημόσιες δομές, τα δημόσια νοσοκομεία, τα οποία διαθέτουν εξωτερικά ιατρεία μαστού, πόσο μάλλον δε εξειδικευμένο τμήμα που να ασχολείται αποκλειστικά με το θέμα αυτό, είναι ελάχιστες και μετρημένες στα δάχτυλα του χεριού. Φανταστείτε ένα τόσο μεγάλο αριθμό γυναικών να προσπαθεί να εξυπηρετηθεί σε ασφυκτικά κορεσμένες δομές στα δημόσια νοσοκομεία, όπου τα ραντεβού που κλείνονται απαιτούν 3 και 4 μήνες αναμονή.
Αντιλαμβάνεται κανείς, λοιπόν, ότι παρόλο που οι ιατροί στο ΕΣΥ είναι αναμφισβήτητα πολύ καλοί στη δουλειά τους, οι καθυστερήσεις και ο φόρτος εργασίας δεν επιτρέπουν σε ένα τόσο μείζον ζήτημα τόσο μεγάλες καθυστερήσεις. Ως αποτέλεσμα, η ασθενής στρέφεται στον ιδιωτικό τομέα όπου υπάρχει αμεσότητα. Αυτό που αποζητά η ασθενής από τον ιατρό είναι η προσοχή και η αγάπη του, για να μπορέσουν να διανύσουν μαζί αυτό το δύσκολο ταξίδι.
Ο μαστός αποτελεί το σύμβολο της θηλυκότητας, γι’ αυτό και το ψυχολογικό και κοινωνικό κομμάτι είναι μείζονος σημασίας για μία ασθενή. Ο ιδιωτικός τομέας προσφέρει αμεσότητα και πολλά χρονικά περιθώρια, τα οποία επιτρέπουν σε ιατρό και ασθενή να συζητήσουν όλες τις πτυχές της νόσου, εξετάζοντας παράλληλα και διαφορετικά θεραπευτικά πρωτόκολλα. Δυστυχώς, αυτός ο χρόνος δεν υπάρχει στον δημόσιο τομέα, και αυτό οι ασθενείς το αντιλαμβάνονται.
Το θεραπευτικό πλάνο κάθε ασθενούς είναι πάντα εξατομικευμένο και προσαρμοσμένο στα χαρακτηριστικά της περίπτωσής της και τις ανάγκες της. Ποια είναι συνήθως τα κριτήρια, βάσει των οποίων επιλέγεται η θεραπευτική οδός για μία ασθενή;
Κυρίαρχο ρόλο επιλογής μιας θεραπευτικής οδού για μία ασθενή παίζουν τα βιολογικά και μοριακά χαρακτηριστικά της νόσου, τα οποία έχουν αναλυθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, με τους ορμονοευαίσθητους όγκους να παρουσιάζουν τα καλύτερα αποτελέσματα σε επίπεδο πρόγνωσης. Για τους υπόλοιπους όγκους φυσικά και υπάρχουν διαθέσιμα θεραπευτικά πρωτόκολλα, καθένα από τα οποία αξιολογείται διαφορετικά (χημειοθεραπείες – ανοσοθεραπείες – στοχευμένες θεραπείες). Γι’ αυτό λέμε ότι, πλέον, στον καρκίνο του μαστού οι θεραπείες είναι εξατομικευμένες.
Η ηλικία του ασθενούς και οι συννοσηρότητες που παρουσιάζει οφείλουν πάντα να αξιολογούνται από τον κλινικό ιατρό. Διαφορετική προσέγγιση απαιτεί μια ηλικιωμένη ασθενής, η οποία παρουσιάζει συννοσηρότητες απαγορευτικές για ένα χειρουργείο, και διαφορετική μια νέα ασθενής, στην οποία πρέπει να είμαστε πιο επιθετικοί ως προς τις θεραπείες που θα ακολουθήσει. Υπάρχει, λοιπόν, μια νοητή «ζυγαριά», στην οποία σταθμίζουμε το μέγιστο όφελος που μπορούμε να προσφέρουμε στην ασθενή μας σε σχέση με τον κίνδυνο που διατρέχει από το χειρουργικό και ογκολογικό κομμάτι της νόσου.
Κλείνοντας, να αναφέρω πως το κλινικό στάδιο της νόσου (η έκταση της νόσου τη στιγμή της διάγνωσης) είναι πολύ σημαντικό, καθώς πλέον υπάρχουν και διαθέσιμες θεραπείες πριν το χειρουργείο της ασθενούς, οι οποίες παρουσιάζουν εξαιρετικά αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό έχει αντίκτυπο στην ασθενή, η οποία λαμβάνει τελικώς το μέγιστο όφελος.
Οι εξελίξεις σχετικά με τη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού είναι συνεχείς. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η αντιμετώπιση της νόσου δεν περιορίζεται πλέον μόνο στη χειρουργική επέμβαση. Ποια είναι τα νέα δεδομένα σήμερα από θεραπευτικής πλευράς;
Είναι γεγονός ότι η χειρουργική αφαίρεση του όγκου είναι πρωταρχικής σημασίας θεραπεία για την πλειονότητα των γυναικών, ωστόσο δεν είναι η μόνη θεραπεία που έχουμε κατά του καρκίνου. Έχουν αλλάξει πολλά πράγματα. Έχουμε περάσει στην εποχή που οι μεγάλες επεμβάσεις, όπως οι μαστεκτομές (αφαίρεση όλου του μαζικού αδένα), γίνονται πλέον όλο και πιο σπάνιες, και τη θέση τους έχουν πάρει πιο συντηρητικές επεμβάσεις μικρότερης διάρκειας και έκτασης, όπως οι ογκεκτομές (αφαίρεση μόνο του όγκου). Οι ασθενείς μας ζουν περισσότερο, και αυτό τους παρέχει και μια πολύ καλή ποιότητα ζωής.
Ωστόσο, η ικανότητα του καρκίνου να μεταβάλλεται συνεχώς και να διαφεύγει από τις ήδη υπάρχουσες θεραπείες επιβάλλει την ανάγκη για συνεχόμενη εξέλιξη και ανάπτυξη αντικαρκινικών θεραπειών. Οι ακτινοθεραπείες, τα χημειοθεραπευτικά σχήματα πριν και μετά το χειρουργείο, οι θεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα και άλλες στοχευμένες θεραπείες έχουν σημειώσει τεράστια πρόοδο τα τελευταία χρόνια, και αναμένεται να παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο και στο μέλλον.
