Ο Δρ. Νίκος Βιάζης, γαστρεντερολόγος, Συντονιστής Διευθυντής της Γαστρεντερολογικής Κλινικής του Γ.Ν.Α. «Ο Ευαγγελισμός» και πρόεδρος της ΕΟΜΙΦΝΕ, απαντά σε βασικά ερωτήματα για τα Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (ΙΦΝΕ), μία κατηγορία νοσημάτων που απασχολούν ολοένα και περισσότερους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, με τους πάσχοντες να φτάνουν σχεδόν τα 5 εκατομμύρια διεθνώς. Καθώς οι αριθμοί βαίνουν αυξανόμενοι, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για επαρκέστερη ενημέρωση σχετικά με τα νοσήματα αυτά, αφού η έγκαιρη διάγνωση οδηγεί σε πιο αποτελεσματική παρακολούθησή τους, εξασφαλίζοντας στους ασθενείς μια υψηλή ποιότητα ζωής.
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερα άτομα, διαφόρων ηλικιών, διαγιγνώσκονται με Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (ΙΦΝΕ). Αυτό, αφ’ ενός, μπορεί να είναι παρήγορο, μια και περισσότεροι άνθρωποι φροντίζουν να επισκεφθούν νωρίς έναν ειδικό, αφ’ ετέρου είναι πολύ ανησυχητικό. Ποια είναι η εξήγηση γι’ αυτό το φαινόμενο;
Υπάρχει, πράγματι, μια αύξηση της συχνότητας εμφάνισης των Ιδιοπαθών Φλεγμονωδών Νόσων του Εντέρου, δηλαδή της ελκώδους κολίτιδας και της νόσου Crohn, τα τελευταία, χρόνια χωρίς να γνωρίζουμε πού οφείλεται αυτό. Σίγουρα τόσο οι γιατροί, όσο και οι ασθενείς, γνωρίζουν σήμερα περισσότερα πράγματα για τα νοσήματα αυτά, οπότε υπάρχει αυξημένη υποψία όταν εμφανίζονται συμπτώματα και η διάγνωση γίνεται πολύ πιο γρήγορα από ό,τι παλαιότερα.
Πράγματι, τα νοσήματα αυτά προσβάλλουν ασθενείς οποιασδήποτε ηλικίας, αλλά συχνά προσβάλλουν νέους εφήβους που βρίσκονται στο ξεκίνημα της ζωής, οπότε και η διαχείριση ενός χρόνιου νοσήματος είναι σαφώς πιο δύσκολη.
Δεδομένα για τον ακριβή αριθμό ασθενών στην Ελλάδα δεν έχουμε. Ωστόσο, σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2019 φαίνεται ότι έπασχαν 4,9 εκατομμύρια άνθρωποι από ΙΦΝΕ.
Ποιοι είναι οι βασικότεροι παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι συμβάλλουν στην εμφάνιση των ΙΦΝΕ;
Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς προκαλεί τα νοσήματα αυτά, γι’ αυτό και δεν υπάρχει σαφής απάντηση στο ερώτημά σας. Φαίνεται ότι υπάρχει ένας συνδυασμός γενετικής προδιάθεσης και περιβαλλοντικών παραγόντων που δρουν συνεργικά και επηρεάζουν τα άτομα που εμφανίζουν τελικά τη νόσο.
Ο Δυτικός τρόπος ζωής, με τα επεξεργασμένα τρόφιμα και το «γρήγορο» φαγητό, φαίνεται να είναι ένας τέτοιος παράγοντας – δεν είναι όμως ο μόνος. Επίσης, το κάπνισμα φαίνεται να επηρεάζει την εμφάνιση της νόσου Crohn.
Επειδή ακριβώς οι ενοχλήσεις στο έντερο είναι συχνές πλέον, υπάρχει πολύς κόσμος που τις αποδίδει αυθαίρετα στο έντονο στρες χωρίς να αναζητήσει ιατρική βοήθεια. Ποια είναι εκείνα τα «καμπανάκια» που θα πρέπει να μας κινητοποιήσουν, προειδοποιώντας μας ότι συμβαίνει κάτι πιο σοβαρό;
Σίγουρα ο ασθενής θα πρέπει να ανησυχήσει και να απευθυνθεί στον γιατρό όταν δει αίμα στις κενώσεις. Παράλληλα, όταν υπάρχουν διαρροϊκές κενώσεις που επιμένουν, κοιλιακό άλγος, αναιμία ή αυξημένοι δείκτες φλεγμονής στις εξετάσεις αίματος, τότε σίγουρα θα πρέπει να γίνει έλεγχος προς την κατεύθυνση των νοσημάτων αυτών.
Τα ιατρεία ΙΦΝΕ είναι απολύτως απαραίτητα. Δεδοµένου ότι τα νοσήµατα αυτά δεν θεραπεύονται, οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται από ένα κέντρο αναφοράς.
Και ποιοι οι τρόποι αντιμετώπισης των ΙΦΝΕ; Μπορεί να υπάρξει οριστική θεραπεία για τα ΙΦΝΕ ή είναι νοσήματα που «τα παντρεύεσαι» για όλη σου τη ζωή;
Δυστυχώς οριστική θεραπεία, με την έννοια ότι θα δώσουμε κάποιο φάρμακο και η νόσος θα θεραπευτεί, δεν υπάρχει. Όμως υπάρχουν πολύ δυνατές θεραπείες, οι οποίες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα και ο ασθενής με ΙΦΝΕ μπορεί να ζήσει μια φυσιολογική ζωή. Μπορεί να σπουδάσει, να εργαστεί, να ταξιδέψει, να κάνει οικογένεια και ό,τι άλλο επιθυμεί. Απλά θα πρέπει να λαμβάνει κάποια αγωγή, ακόμα και όταν είναι καλά. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί η νόσος διαδράμει με υφέσεις και εξάρσεις, και ο ασθενής θα πρέπει να γνωρίζει ότι είναι καλό να λαμβάνει την αγωγή του ακόμα και όταν είναι σε ύφεση, προκειμένου να προλάβουμε το ενδεχόμενο υποτροπής.
Η θεραπεία των ΙΦΝΕ σήμερα περιλαμβάνει κυρίως τη χορήγηση βιολογικών παραγόντων, οι οποίοι είναι φάρμακα που χορηγούνται είτε ενδοφλέβια, είτε υποδόρια, ενώ τελευταία έχουν αναπτυχθεί και βιολογικοί παράγοντες που χορηγούνται από το στόμα. Οι βιολογικοί παράγοντες που χορηγούνται τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πραγματικά φέρει επανάσταση στη θεραπεία των ΙΦΝΕ και έχουν αλλάξει τη φυσική πορεία των νοσημάτων αυτών, δεδομένου ότι πολύ λιγότεροι ασθενείς πλέον χειρουργούνται ή εμφανίζουν επιπλοκές.
Κι επειδή γίνεται πολύς λόγος τα τελευταία χρόνια περί εγγραμματοσύνης υγείας, ποια είναι η δική σας άποψη; Είμαστε επαρκώς ενημερωμένοι στη χώρα μας για τα νοσήματα αυτά;
Νομίζω ότι χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια και περισσότερη ενημέρωση, γιατί τα νοσήματα αυτά δεν είναι τόσο συχνά όσο άλλα, και αυτό σημαίνει ότι δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό.
Αυτό, πολλές φορές, οδηγεί σε καθυστέρηση στη διάγνωση, γιατί ασθενείς με συμπτώματα από το πεπτικό είτε υποτιμούν τα συμπτώματά τους, είτε δεν επισκέπτονται έγκαιρα τον γιατρό, με συνέπεια να εμφανίζονται επιπλοκές που συχνά οδηγούν τον ασθενή στο χειρουργείο, παρότι αυτό θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
Η Ελληνική Ομάδα Μελέτης Ιδιοπαθών Φλεγμονωδών Νόσων του Εντέρου (ΕΟΜΙΦΝΕ), της οποίας διατελείτε πρόεδρος, περιλαμβάνει στις δραστηριότητές της και τη λειτουργία «Σχολείων ΙΦΝΕ» για σχετική εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας. Από πλευράς των γιατρών, λοιπόν, πώς θα αξιολογούσατε εσείς τα υφιστάμενα ποσοστά εξειδίκευσης;
Η ΕΟΜΙΦΝΕ προσπαθεί να ενημερώσει το ευρύ κοινό με εκδηλώσεις που διοργανώνει για τα ΙΦΝΕ τόσο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, όσο και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, στις οποίες συμμετέχουν μέλη του ΔΣ και εξηγούν με απλά λόγια τι είναι και πώς αντιμετωπίζονται τα νοσήματα αυτά.
Παράλληλα, όμως, προσπαθεί να ενημερώσει και τους συναδέλφους γαστρεντερολόγους για τα νεότερα δεδομένα που υπάρχουν στη θεραπεία των ΙΦΝΕ. Για τον σκοπό αυτό, διοργανώνει το ετήσιο συνέδριό της, το οποίο παρακολουθεί μεγάλος αριθμός γιατρών, αλλά και το «Σχολείο ΙΦΝΕ», όπου συνάδελφοι γαστρεντερολόγοι έχουν την ευκαιρία στη διάρκεια ενός έτους να ενημερωθούν για την αιτιοπαθογένεια, τη φυσική πορεία, τη διάγνωση και τη θεραπεία των ΙΦΝΕ. Σκοπός είναι να εναρμονιστεί η αντιμετώπιση των νοσημάτων αυτών στη χώρα μας και να δημιουργηθούν κι άλλοι «ειδικοί» συνάδελφοι, ικανοί να αντιμετωπίζουν τα δύσκολα προβλήματα που συχνά προκύπτουν σε αυτούς τους ασθενείς.
Σε αρκετά δημόσια νοσοκομεία της χώρας υπάρχουν ιατρεία ΙΦΝΕ, με την πλειονότητά τους να βρίσκονται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Πόσο σημαντική είναι η ύπαρξη των συγκεκριμένων ιατρείων; Και ποιες οι υπηρεσίες που προσφέρουν;
Τα ιατρεία ΙΦΝΕ είναι απολύτως απαραίτητα και αναγκαία στην αντιμετώπιση και διαχείριση των ασθενών με ΙΦΝΕ. Δεδομένου ότι τα νοσήματα αυτά είναι χρόνια και δεν θεραπεύονται, οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται από ένα κέντρο αναφοράς που θα γνωρίζει το ιστορικό τους και την πορεία της νόσου τους.
Στα ιατρεία αυτά γίνεται η συνταγογράφηση των φαρμάκων που αυτοί οι ασθενείς λαμβάνουν, καταγράφονται οι εξετάσεις αίματος, χορηγούνται πιστοποιητικά που συχνά είναι απαραίτητα και, φυσικά, λαμβάνονται οι αποφάσεις για τη θεραπεία που λαμβάνουν οι ασθενείς.
Η εμπειρία σας τι σας έχει δείξει: Είναι ενήμεροι οι ασθενείς για την ύπαρξη των ιατρείων αυτών; Και ποια η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν ώστε να κλείσουν κάποιο ραντεβού;
Η πλειονότητα των ασθενών γνωρίζει την ύπαρξη των ιατρείων αυτών, γιατί φυσικά τους αφορά άμεσα και, έτσι, φροντίζουν να είναι ενημερωμένοι σχετικά.
Κεντρικό ρόλο σε αυτή την ενημέρωση έχει και ο σύλλογος ασθενών με ΙΦΝΕ, αλλά και η ΕΟΜΙΦΝΕ, στις ιστοσελίδες των οποίων οι ασθενείς μπορούν να βρουν αντίστοιχες πληροφορίες. Η διαδικασία για να κλείσει κανείς ραντεβού είναι απλή: Αρκεί να καλέσει στο τετραψήφιο νούμερο 1535 και να ζητήσει ραντεβού για το ιατρείο που τον αφορά.
Τα ιατρεία ΙΦΝΕ έχουν κωδικό διαφορετικό σε σχέση με το γενικό γαστρεντερολογικό ιατρείο, οπότε δεν υπάρχει μεγάλη αναμονή.
Πολύς λόγος γίνεται και για την ανάγκη οι ασθενείς στην Ελλάδα να έχουν άμεση πρόσβαση στη φαρμακευτική καινοτομία. Σε τι επίπεδο βρισκόμαστε στον τομέα αυτόν όσον αφορά τα ΙΦΝΕ;
Η αλήθεια είναι ότι, στη χώρα μας, δεν φημιζόμαστε για την πρωτοπορία μας στον τομέα αυτό. Υπάρχει μεγάλη γραφειοκρατία και καθυστέρηση για την έγκριση και την κυκλοφορία καινοτόμων φαρμάκων, τα οποία βέβαια, θα πρέπει να σημειώσουμε, είναι και αρκετά ακριβά.
Από την άλλη πλευρά, όμως, είναι πολύ θετικό ότι όλοι οι ασθενείς με ΙΦΝΕ έχουν πρόσβαση στα καινούργια φάρμακα όταν αυτά εγκριθούν, χωρίς περιορισμούς, κάτι το οποίο δεν είναι δεδομένο για ασθενείς άλλων χωρών όπου, για παράδειγμα, τα καινούργια φάρμακα χορηγούνται μόνο σε ασθενείς που έχουν αποτύχει σε προηγούμενες θεραπείες. Κάτι τέτοιο, ευτυχώς, δεν ισχύει στη χώρα μας και, έτσι, όλοι οι ασθενείς μας μπορούν να επωφεληθούν από τις καινοτόμες θεραπείες.
Ποια αξιολογείτε εσείς ως τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς σχετικά με την εξασφάλιση της κατάλληλης θεραπείας για εκείνους; Και τι απαιτείται να αλλάξει προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση;
Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με ΙΦΝΕ σήμερα είναι η έλλειψη ολιστικής προσέγγισης στη θεραπεία τους, με την έννοια ότι δεν υπάρχουν ομάδες που να περιλαμβάνουν για παράδειγμα ψυχολόγους και διαιτολόγους – κάτι που είναι απαραίτητο για την πλήρη υποστήριξή τους.
Ο Έλληνας ασθενής έχει, ευτυχώς, άμεση πρόταση στον Γαστρεντερολόγο και Χειρουργό, κάτι που δεν είναι δεδομένο σε άλλες χώρες του εξωτερικού. Ωστόσο, στα μεγαλύτερα δημόσια νοσοκομεία λείπει η ύπαρξη «ομάδας ΙΦΝΕ» προκειμένου ο ασθενής να μπορεί να συναντήσει όλους όσους χρειάζεται σε μια επίσκεψη. Η δημιουργία «κέντρων ΙΦΝΕ» θα μπορούσε να λύσει αυτό το πρόβλημα, όμως, φυσικά, χρειάζεται να διατεθούν και οι αντίστοιχοι πόροι για την πρόσληψη του κατάλληλου προσωπικού.
Ο Νίκος Βιάζης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και, μετά την ειδίκευσή του στη Γαστρεντερολογία στην Αθήνα το 1999, μετεκπαιδεύτηκε στη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ.
Από το 2004 εργάζεται στη Γαστρεντερολογική Κλινική του Γ.Ν.Α. «Ο Ευαγγελισμός», στην οποία σήμερα υπηρετεί ως Συντονιστής Διευθυντής.
Έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την έρευνα στον τομέα των ΙΦΝΕ, ενώ παράλληλα, την τρέχουσα περίοδο, είναι πρόεδρος της Ελληνικής Ομάδας Μελέτης των ΙΦΝΕ (ΕΟΜΙΦΝΕ).