Συναντηθήκαμε στο Θησείο, κάνοντας την κουβέντα μας σ’ ένα γραφικό μπαλκονάκι με θέα το Αστεροσκοπείο, που είχε επιλέξει εκ των προτέρων ο ίδιος. Ίσως το βασικότερο δείγμα του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του, το οποίο εισπράττει κάποιος που τον γνωρίζει για πρώτη φορά: βαθιά συναισθηματικός, σκεπτόμενος και, παράλληλα, τελειομανής σε ό,τι αναλαμβάνει, ο Αργύρης Πανταζάρας δείχνει να δικαιολογεί απόλυτα όσους (πολλούς…) τον θεωρούν έναν από τους πιο ταλαντούχους και πολλά υποσχόμενους ηθοποιούς της γενιάς του.
Συνέντευξη στη Μαρία Λυσάνδρου
Γιατί στο Θησείο;
Είναι ένα κομμάτι φύσης και πολιτισμού που ασφυκτιά μέσα στο αστικό του περιβάλλον.
Εγώ δεν έμενα εδώ, μεγάλωσα στον Βόλο, δίπλα στη θάλασσα. Εδώ, στην Αθήνα, βρήκα το οξυγόνο μου στο Αστεροσκοπείο και είπα ότι θα έρθω να μείνω όσο πιο κοντά γίνεται σ’ αυτό.
Στο “1984” του Τζωρτζ Όργουελ, ενσάρκωνες τον κεντρικό ήρωα, τον Ουίνστον Σμιθ, ο οποίος πάλευε να κρατήσει τη σκέψη του ελεύθερη, να κρατήσει τις αναμνήσεις του και να παραμείνει ελεύθερος μέσα σε μια απόλυτα ελεγχόμενη κοινωνία. Ένας ηθοποιός, ειδικά σήμερα, οφείλει να είναι ένας μικρός ‘Ουίνστον Σμιθ’; Μπορείς να λέγεσαι ηθοποιός, αν δεν έχεις το μυαλό και τη σκέψη σου “ανοιχτά”;
Όχι, όχι… Η δουλειά του ηθοποιού δεν ξεκινάει από τη σκηνή. Ξεκινάει από τη ζωή του. Σε κάθε περίπτωση, κουβαλάς τις σκέψεις σου, τις ιδέες σου και τις πεποιθήσεις σου. Η ουσία είναι να τα διοχετεύσεις όλα αυτά στο έργο σου. Όποιο κι αν είναι το έργο σου… αυτά θα φανούν.
Δεν μπορείς να μιλάς για πολιτική θέση, για ισότητα, για αλληλεγγύη, όπως λέει στο έργο ο ήρωας, αν δεν έχεις βρει τον τρόπο να τα εκφράζεις και στη ζωή σου. Ο ηθοποιός μεταμορφώνεται, ο άνθρωπος όμως δεν κρύβεται…
Άρα, δεδομένου ότι μέχρι πρότινος πρωταγωνιστούσες σε ένα πολιτικό έργο (και θα συνεχίσεις με πολιτικό έργο), να υποθέσω ότι ως άτομο ενδιαφέρεσαι για την Πολιτική με την ευρεία έννοια – ασχολείσαι, προβληματίζεσαι…
Ηθοποιός σε πάρασταση “πολιτικού περιεχομένου” δεν συνεπάγεται και ενεργό δράση ή σκέψη στην πραγματική πολιτική ζωή. Το να ενσαρκώνεις έναν επαναστάτη δεν σε κάνει απαραιτήτως επαναστάτη. Αντίθετα όμως με τον ηθοποιό, το θέατρο –και, κατ’ επέκταση, η Τέχνη– δεν νοείται να μην έχει πολιτική υπόσταση.
Και ο “Φάουστ”, που είναι ένα έργο για την ανθρώπινη αναζήτηση, στην ουσία υπογραμμίζει τα κοινωνικά θέματα της εποχής του, τη θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, μέσα από τα μάτια ενός κοριτσιού που ερωτεύθηκε, πίστεψε και καταδικάστηκε.
Μπορεί η αγάπη να είναι πολιτική πράξη;
Είναι. Είναι πολιτική θέση.
Στην παράσταση “1984”, ο Ουίνστον, σε στάση Εσταυρωμένου, λέει στον βασανιστή του ότι η αγάπη είναι αυτή που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Η Αγάπη είναι η βασικότερη διδασκαλία του Χριστιανισμού, έχοντας κεντρική θέση και στις υπόλοιπες θρησκείες. Πώς μπορεί η θρησκεία να οπλίσει το χέρι ενός ανθρώπου; Το έχεις σκεφτεί καθόλου, με τόσα που συμβαίνουν σήμερα;
Δεν νομίζω ότι η αγάπη, ούτε κανένας θεός είναι εκείνα που οπλίζουν το χέρι του ανθρώπου. Πίσω από κάθε θρησκεία υπάρχει ένα μεγάλο “εγώ”. Αλλιώς, γιατί το “αγάπα τον πλησίον σου σαν εαυτό” δεν μπορεί να εφαρμοστεί εδώ και χιλιάδες χρόνια; Όλοι προσεύχονται για τον εαυτό τους. Γιατί αυτό που υποκινεί κάθε θρησκεία είναι ο φόβος.
Όταν παρέλαβες το βραβείο “Δημήτρης Χορν”, μίλησες, μεταξύ άλλων, για την ανάγκη να αλλάξει ο κόσμος. Κι επειδή αυτό είναι καθαρά προσωπική υπόθεση, ευχήθηκες στο ακροατήριο να το πάρουν προσωπικά. Είναι εφικτή αυτή η αλλαγή, ειδικά σε μια εποχή που οι άνθρωποι είναι τόσο ταλαιπωρημένοι οικονομικά και ψυχολογικά;
“Επειδή το να αλλάξει ο κόσμος είναι προσωπική υπόθεση, τότε σας εύχομαι να το πάρετε προσωπικά”. Αυτό το πιστεύω. Δεν αντιλαμβάνομαι την Τέχνη ως ένα είδος επικοινωνίας ενός καλλιτέχνη με τις μάζες.
Πιστεύω ότι, στην Τέχνη, ο καλλιτέχνης απευθύνεται στον καθένα προσωπικά, στο κάθε μυαλό, στην κάθε καρδιά, από κάθε θρησκεία και καταγωγή.
Με αυτή την ορμή και αυτή την ανάγκη, δημιουργήθηκε η “Μητρόπολη”, μια παράσταση που παίχτηκε πέρυσι και θα ξαναπαιχτεί φέτος στην Αθήνα, το πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου.
Κι όμως, δεν θα έπρεπε η Τέχνη να απευθύνεται και σε μάζες; Και το “μάζες” το εννοώ ποσοτικά, όχι ποιοτικά…
Εννοείται! Αυτό δεν αναιρεί το ότι θες να απευθύνεσαι σε όσους περισσότερους γίνεται. Τι να σου πω, πραγματικά νομίζω ότι αυτή η συζήτηση έχει έγνοια, πολύ πόνο, αλλά και πολύ πάθος ταυτόχρονα. Έχει πόνο, γιατί δεν είναι εύκολο να αποκωδικοποιείς ένα ψυχικό λεξιλόγιο, δεν είναι εύκολο να πυροδοτείς τα συναισθήματα των θεατών και να σου τα εμπιστεύονται. Γι’ αυτό αξίζει να βρούμε και να κατοχυρώσουμε ένα ηθικό καλλιτεχνικό δόγμα.
Τώρα αυτά μπορεί να τα λέω όλα μόνος μου… Αλλά εγώ πιστεύω ότι ένας μη καλλιτεχνικός διάλογος που ανοίγουμε με ανθρώπους, ένας διάλογος που δεν είναι “θιάσου”, είναι διάλογος πολιτείας. Πιστεύω ότι μπορεί να γίνει…
“Μητρόπολη”, λοιπόν… Περί τίνος πρόκειται ακριβώς;
Είναι μια σύνθεση πέντε αρχαίων τραγωδιών με βάση τον άγγελο και τον χορό. Ανώνυμοι ήρωες, μάρτυρες ακραίων γεγονότων, συναντιούνται και δημιουργούν έναν κοινό τόπο, ένα κοινό παρόν, μια νέα Μητρόπολη.
Ως ηθοποιός νιώθεις ότι έχεις υποχρέωση να πάρεις θέση στα όσα συμβαίνουν γύρω μας;
Όχι ως ηθοποιός. Ως άνθρωπος νιώθω την υποχρέωση να πάρω θέση.
Όλο αυτόν τον καιρό, ακούμε για το ότι η Τέχνη πρέπει να δημιουργεί ερωτήματα. Εγώ βλέπω κοινωνίες γεμάτες ερωτηματικά, γεμάτες απορίες και αναπάντητα ερωτήματα, στις οποίες έχουν αρχίσει να εθίζονται και να μην παίρνουν θέση. Είμαστε σε μια εποχή όπου όλα αλλάζουν με ένα scroll down – από μία βομβιστική επίθεση σε αμάχους, μέχρι το τι φάγανε οι διάσημοι στο Survivor.
Θεωρείς ότι το να έρθει να παρακολουθήσει κάποιος μια τέτοια παράσταση λειτουργεί και λίγο ως άλλοθι, για να πει ο άλλος “Πήγα, είδα αυτή τη φοβερή παράσταση που είχε μηνύματα” και να μείνει σ’ αυτό; Κατά τα άλλα, όμως, “είμαι σκεπτόμενος επειδή πάω να τη δω”…
Η Τέχνη, στο σύνολό της, είναι ένα “κάλεσμα”. Ευτυχώς, το πώς θα πάρει το ερέθισμα ο καθε θεατής κανένας καλλιτέχνης δεν μπορεί να το ελέγξει. Η δουλειά του καλλιτέχνη είναι να δημιουργεί ερεθίσματα, όπως το αίσθημα της ευθύνης στον καθένα προσωπικά – είτε καθρεφτίζοντάς το, είτε σκαλίζοντάς το, είτε δημιουργώντας επί σκηνής κάτι καινούργιο. Η Τέχνη οφείλει να απευθύνεται στην εποχή της και όχι στην υστεροφημία της.
Έχεις ενσαρκώσει αρκετούς χαρακτήρες, οι οποίοι είναι ιδιαίτεροι – ο Ουίνστον Σμιθ, ο Μεφιστοφελής, ο Τρελός στον “Βασιλιά Ληρ”… Εσύ επιλέγεις να υποδύεσαι τέτοιους χαρακτήρες; Είναι, δηλαδή, θέμα δικής σου ιδιοσυγκρασίας ή σε επιλέγουν οι σκηνοθέτες επειδή βλέπουν κάτι σε σένα;
Σε αυτό το κομμάτι, θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που μου δίνεται η δυνατότητα να αγγίξω και να χρησιμοποιήσω αυτά τα “θεατρικά εργαλεία” και αυτές τις “θεατρικές φαντασιώσεις” που, κατά κάποιον τρόπο, ο καθένας θα επιθυμούσε να διαβάσει, να αγγίξει, να ενσαρκώσει. Η προσωπική μου σχέση με την Τέχνη είναι το να φαντάζομαι και να συνδιαλέγομαι με τις έννοιες ελεύθερα.
Εγώ τον μόνο ρόλο που έχω επιλέξει είναι ο “Ακατανόμαστος”, το ‘L’ innommable’ του Σάμιουελ Μπέκετ, δηλαδή “Ένας χωρίς όνομα” – ένα βιβλίο 220 σελίδων, ένας μονόλογος χωρίς παραγράφους, χωρίς σημεία στίξης, ένας συνειρμικός λόγος, μία “δυναμική” εσωτερικής επεξεργασίας. Το μόνο πράγμα που επέλεξα ήταν να σταθώ στο κέντρο της σκηνής σχεδόν ακίνητος, σχεδόν άναρθρος, σε πυρετό.
Ήθελα να δω πώς ο συνειρμός, η φαντασία και η μάχη με τη σκέψη μπορούν να γίνουν γόνιμο υλικό για τον θεατή και τον ηθοποιό. Με λίγα λόγια, πώς ο ηθοποιός, σε ένα μονόλογο, κάνει παρτενέρ του τον κάθε θεατή ξεχωριστά.
Πιστεύεις ότι τέτοια έργα, πιο ιδιαίτερα, έχουν απήχηση στην Ελλάδα;
Ναι, το πιστεύω…
Υπάρχει θεατρική παιδεία στην Ελλάδα;
Υπάρχει θεατρική παιδεία, υπάρχει το ενδιαφέρον, υπάρχει η έγνοια. Πιστεύω ότι οτιδήποτε είναι έντιμο, τρυφερό και έχει προθέσεις αγνές και διαυγείς, έχει απήχηση.
Αυτό που ζητάει ο θεατής είναι η ειλικρίνεια. Όλα τα άλλα είναι καθαρά θέμα αισθητικής. Αυτό δημιουργεί εμπιστοσύνη, και αυτό είναι που ανανεώνει το επόμενο ραντεβού με τον καλλιτέχνη και τους θεατές.
Θεωρείς ότι η αναγνωρισιμότητα που σου έχει φέρει η τηλεοπτική διαφήμιση στην οποία συμμετέχεις είναι βοηθητική προς αυτό που προσπαθείς να πετύχεις στο θέατρο ή μήπως κάπου μπορεί να υποσκάπτει λίγο την προσπάθειά σου;
Νομίζω ότι είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Και αντιθετικά. Ευτυχώς, έχω τη δυνατότητα να μιλάω μέσα από το θέατρο και να εμπιστεύονται αυτήν μου την ιδιότητα οι θεατές… Τι θα μπορούσε να υποσκάπτει, ας πούμε… Το ήθος μου;
Το ότι έχεις μπει σε κάθε σπίτι με έναν τρόπο πιο επιφανειακό και “αναλώσιμο”, θα μπορούσε να κάνει κάποιον να πει “Ο Πανταζάρας; Έλα τώρα…”.
Είμαι πάρα πολύ τυχερός που έκανα αυτή τη διαφήμιση και όχι κάποια άλλη, γιατί η συγκεκριμένη αποτελείται από μια τρομακτικά δημιουργική ομάδα.
Αν σου έκαναν μια πρόταση για τηλεοπτική σειρά, θα το σκεφτόσουν ή έχεις αποφασίσει ότι είσαι ταγμένος στο θέατρο;
Θα έκανα οτιδήποτε με βοηθούσε να εξελίξω τα εργαλεία μου και τη δουλειά μου την ίδια.
Υπάρχει, γενικώς, μια συζήτηση σχετικά με την ποιότητα των τηλεοπτικών προϊόντων, ειδικά σε εποχές παρακμής. Και το ερώτημα είναι αν, τελικά, το μέσο δημιουργεί την ανάγκη στον τηλεθεατή ή αν ο τηλεθεατής είναι εκείνος που καθορίζει το τι θα του δείξει η τηλεόραση…
Όχι, δεν είναι φαύλος κύκλος. Τα μέσα έχουν τη δύναμη. Δεν υπάρχει καμιά ελευθερία επιλογής. Η μόνη επιλογή και δύναμη που έχει ο τηλεθεατής είναι να κλείσει την τηλεόραση.
“Όταν δεν έχεις γλώσσα, δεν έχεις τρόπο να σκεφτείς”… Σε μια εποχή που όλοι είμαστε κολλημένοι στα social media, όπου πλέον, αντί να γράφεις ολοκληρωμένες προτάσεις, βάζεις μια φατσούλα ή κόβεις τις λέξεις, πόσο εύκολο είναι και να σκεφτείς διαφορετικά – να κλείσεις την τηλεόραση;
Λόγω της ακραίας εξέλιξης της τεχνολογίας, οφείλει και η ίδια η Τέχνη, για μένα, να αντιμετωπίζει τον εαυτό της ως εξελίξιμη τεχνολογία. Γιατί το θέατρο, για να το επικοινωνήσεις, πρέπει να γίνεις κοινωνός, πρέπει να πας εκεί, να μοιραστείς τον ίδιο χρόνο – και αυτό ακόμα δεν μπορεί να το αντικαταστήσει κανένα ‘live streaming’. Αυτό, ευτυχώς, είναι ένα μονοπώλιο του θεάτρου και γι’ αυτό αισθάνομαι τυχερός.
Νομίζω ότι το θέατρο είναι μία μηχανή, η οποία χρησιμοποιεί κάθε μορφή τεχνολογίας και κάθε μορφή Τέχνης υπέρ της, είτε αυτό είναι φωτογραφία, είτε είναι video, είτε είναι μουσική, είτε είναι ξυλογλυπτική. Δημιουργεί ένα πάντρεμα και ένα κάλεσμα όλων των Τεχνών και των θεατών να πάνε να κοινωνήσουν στο μέρος όπου θα διαδραματιστεί. Τον χρόνο που μοιράζεται ο θεατής με τους συντελεστές της παράστασης δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει κανένας.
Πες μου κάτι παραπάνω για τη “Μητρόπολη”…
Λοιπόν… έχουμε τη δυνατότητα να ανεβάσουμε ξανά τη “Μητρόπολη”, μία παράσταση που είχε ανεβεί πέρυσι στη Μικρή Επίδαυρο, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, και ήταν μία συμπαραγωγή του Εθνικού Θεάτρου και του Φεστιβάλ Αθηνών.
Τώρα ερχόμαστε ανεξάρτητοι, κάνουμε ανασύνθεση και αναδιαμόρφωση σε κλειστό χώρο, αλλάζουμε τα σκηνικά, αλλάζουμε τα ρούχα, αλλάζουμε το ερμηνευτικό ύφος, και το φέρνουμε 1 με 11 Ιουνίου στο Σύγχρονο Θέατρο, στο Γκάζι.
Θα κάνετε καθόλου περιοδείες με το έργο;
Προσπαθούμε να το ξαναστήσουμε με τέτοια μορφή, ώστε να μπορεί να ταξιδεύει εύκολα.
Βρήκαμε τον τρόπο να συνθέσουμε αυτή την παράσταση, ώστε να μιλάει για τις ανάγκες της εποχής μας. Οπότε, είναι κάτι το οποίο θα ταξιδεύει μέσα στον χρόνο, δεν σταματάει δηλαδή στις 11 Ιουνίου.
Η θεματική της, όπως είπα, βασίζεται σε μια σύνθεση αρχαίων τραγωδιών. Σε ένα τέτοιο τόπο συνθέτουμε το δικό μας παρόν, το δικό μας χορικό απέναντι στην κοινωνία κ.λπ.
Και τι προβλέπει το πρόγραμμα μετά τη “Μητρόπολη”;
Μετά θα είμαι στην Επίδαυρο με τις “Βάκχες”, σε σκηνοθεσία του Έκτορα Λυγίζου – μια πολύ ευχάριστη συνεργασία, η οποία θα κάνει περιοδεία στην Ελλάδα.
Photo Credits: Νίκος Πανταζάρας
