Ένας καθηλωτικός ηθοποιός, σε έναν καθηλωτικό μονόλογο που σε βάζει σε διαδικασία να προβληματιστείς – για τον εαυτό σου, για τους ανθρώπους γύρω σου, για τα όσα συμβαίνουν στη χώρα. “Η τεράστια κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω” γράφτηκε στα χρόνια της Κατοχής από τον Ευάγγελο Λεμπέση. Το σκηνοθέτησε στα χρόνια της σύγχρονης κρίσης ο Σταμάτης Κραουνάκης, με τον Χάρη Φλέουρα να “δίνει ρέστα”, σε μια παράσταση για ευφυείς θεατές, με ανησυχίες περί… βλακείας.
συνέντευξή στη Μαρία Λυσάνδρου
– Έχεις χαρακτηρίσει το κείμενο του Ευάγγελου Λεμπέση περί βλακών “εγχειρίδιο προς επιβίωση”. Γιατί;
Μελετώντας το κείμενο, ανακάλυψα ότι υπάρχουν γύρω μας πολύ περισσότεροι βλάκες από όσους εγώ φανταζόμουν. Οπότε, εκ των πραγμάτων, στόχος μου ήταν να μπορέσω να αντιληφθώ αυτούς τους χαρακτήρες, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο θα τους αντιμετωπίζω, ώστε να μπορώ να κάνω τη δουλειά μου πια.
Διότι, τελικά, βρίσκονται παντού: και στον πολιτικό κλάδο, και στις δημόσιες υπηρεσίες, και στον χώρο της δουλειάς, και μεταξύ φίλων, γνωστών, συναδέλφων… Μέσα από το κείμενο του Λεμπέση, μου έγιναν πιο ξεκάθαρες οι προσωπικότητες αυτών των ανθρώπων, ώστε να μπορώ να τις διαχειριστώ και να επιβιώσω ανάμεσά τους.
– Έχει έρθει κανένας πολιτικός να δει την παράσταση;
Για την ώρα, όχι. Μόνο πολιτικοί συντάκτες έχουν έρθει.
– Σκεφτήκατε καθόλου να στείλετε προσκλήσεις στη Βουλή;
Ναι, βέβαια! Το έχουμε σκεφτεί! Να σου πω την αλήθεια, έχω μεγάλη περιέργεια να δω πώς θα αντιληφθούν το κείμενο αυτοί οι άνθρωποι.
– Το κείμενο είναι στην καθαρεύουσα. Θα μπορούσε αυτό το γεγονός να είναι ένα ‘φίλτρο’ για εκείνους που θα έρθουν στην παράσταση; Λειτουργεί, για παράδειγμα, αποτρεπτικά για έναν ‘βλάκα’ που θα δυσκολευόταν να παρακολουθήσει το κείμενο;
Ξέρεις κάτι; Δεν θεωρώ τη συγκεκριμένη παράσταση ελιτίστικη, δηλαδή ότι είναι για τους λίγους. Ίσα-ίσα, πιστεύω ότι είναι για όλους. Και για να μην πω για όλους, σίγουρα είναι για τους πολλούς!
Ούτε εγώ είμαι γνώστης της καθαρεύουσας, δεν την πρόλαβα στο σχολείο ως διδασκαλία. Οπότε, αρχίζοντας τη μελέτη του κειμένου, σκεφτόμουν “Θα την αντιληφθώ; Θα είναι κατανοητή;”…
– Σε προβλημάτισε αυτό;
Ναι, με προβλημάτισε το αν η καθαρεύουσα θα είναι τροχοπέδη σε αυτό που πάμε να κάνουμε. Με τη σκηνοθεσία του Σταμάτη Κραουνάκη, όμως, και με τον τρόπο που ψάχναμε λέξη-λέξη τα νοήματα του λόγου, αντιλήφθηκα ότι γίνεται απόλυτα κατανοητή.
Δεν υπάρχει περίπτωση άνθρωπος, ακόμα και του δημοτικού να είναι, να μην καταλάβει και να μην αισθανθεί τι θέλει να πει ο συγγραφέας ή τι θέλουν να πουν ο σκηνοθέτης και ο ηθοποιός με αυτό το έργο. Γι’ αυτό και βρήκαμε έναν τρόπο τα δύσκολα και ουσιαστικά νοήματα να τα επαναλαμβάνω. Τα επαναλαμβάνω και για να τα ‘γεύομαι’ εγώ ο ίδιος, αλλά και, χρησιμοποιώντας τον κώδικα του σώματος/την κινησιολογία, να τα μεταφέρω στον θεατή.
– Ξέρεις τι μου έκανε εντύπωση; Είδα ένα παιδί στο κοινό. Αυτό το παιδί, άραγε, τι κατάλαβε;
Στο τέλος το ρώτησα. Είχα πολλή περιέργεια να μάθω. Ήταν 14 χρόνων, το πολύ…
Επειδή εγώ βλέπω όλους τους θεατές, τον παρατήρησα: ήταν τόσο απορροφημένος, χαμογελαστός και κοιτούσε με ενδιαφέρον – κι αυτό είναι σημαντικό, γιατί το παιδί μπορεί να χάσει πολύ εύκολα το ενδιαφέρον του. Και ειδικά με τέτοια νοήματα, που σε αυτή την ηλικία είναι πιο δύσκολο να τα αντιληφθείς.
Μου είπε: “Δεν τα κατάλαβα όλα, αλλά μου άρεσε πάρα πολύ! Με τον τρόπο που συνέβαιναν, μου γινόντουσαν κατανοητά και αυτά που δεν ήξερα πώς να τα μεταφράσω”. Μου φάνηκε πολύ σπουδαίο αυτό. Κι εκεί πια είπα “Ναι, πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία, ρε παιδί μου!”. Ή πρέπει να πάω σε σχολεία, να δουν την παράσταση.
Επίσης, αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν μια μητέρα που είχε δει την παράσταση λίγες εβδομάδες πριν, η οποία έκανε στα δυο της παιδιά δώρο Χριστουγέννων τα εισιτήρια, για να έρθουν να τη δουν! Την είδα στο ταμείο την ώρα που κατέβαινα και σταμάτησε για να με ευχαριστήσει για την παράσταση. Ήταν πολύ συγκινητικό αυτό, είναι μια δικαίωση, αν θες. “Τους κάνω δώρο τα εισιτήρια, γιατί θα αντιμετωπίσουν πολλούς τέτοιους ανθρώπους στη ζωή τους. Αυτό το έργο είναι μια ‘ασπίδα προστασίας’”, μου είπε. Και τότε σκέφτηκα: “Εντάξει, είμαι σε καλό δρόμο”…
– Τι μετράει περισσότερο για σένα: να σου πει κάποιος “Πω πω… ήσουν φοβερός!” ή να σου πει αυτό που σου είπε η συγκεκριμένη μητέρα;
Να σου πω κάτι; Θέατρο δεν μπορείς να κάνεις μόνος σου, χωρίς κοινό, όσο εξαιρετικός και να είσαι. Μπορεί να είσαι εξαιρετικός και να μην πατήσει ψυχή ζώσα, για πολλούς λόγους. Αν σκεφτείς ότι έχουμε 1.300 παραστάσεις στην Αθήνα… Χίλιες παραστάσεις, και να θέλεις, δεν θα τις δεις! Θέλω να πω ότι προτιμώ να έχω κόσμο στο θέατρο, γιατί αυτό σημαίνει και τα δύο αυτά που με ρωτάς.
– Την παράσταση σκηνοθετεί ο Σταμάτης Κραουνάκης. Προφανώς θα σου έχει πει πολλά… Αν ήταν να ξεχωρίσεις τη σημαντικότερη οδηγία που σου έχει δώσει ή, τουλάχιστον, αυτήν που σκέφτεσαι εσύ κάθε φορά πριν βγεις;
Είναι πολλές οι πληροφορίες που έχω λάβει από τον Σταμάτη, με βοήθησε πάρα πολύ σε αυτό το κείμενο, πραγματικά… Παίζει ρόλο, βέβαια, και το ότι συνεργαζόμαστε ήδη τρία χρόνια, είμαστε και φίλοι πια, τον αγαπώ πολύ. Υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη, κάτι πάρα πολύ σημαντικό: να έχει ο ηθοποιός εμπιστοσύνη στον σκηνοθέτη. Επιπλέον, υπάρχει και ένας κοινός κώδικας. Ξέρεις τι θέλει να πει, δεν λέει άλλα και καταλαβαίνεις εσύ άλλα…
Η πιο σημαντική –και κυρίως απελευθερωτική για τον ηθοποιό– κουβέντα του Σταμάτη ήταν στην πρεμιέρα. Μου έστειλε ένα μήνυμα που έλεγε: “Δεν μπαίνω στο καμαρίνι, θέλω να σου δώσω μονάχα μια ευχή να πας καλά και μια οδηγία: ‘Χέσε τον σκηνοθέτη’! Τώρα είναι δικό σου!”.
– Στην πραγματικότητα, σου είπε “Σου έχω απόλυτη εμπιστοσύνη”…
Σου δίνει όλα τα εφόδια για να το πας παραπέρα. Πολλές φορές, πιάνω τον εαυτό μου να θέλω να ευχαριστήσω τον Σταμάτη για το δώρο που μου έχει δώσει, ακόμα κι αν ο ίδιος δεν είναι παρών. Θέλω να έρθει το κοινό και να μην ακουστεί κακή κουβέντα, να μην υπάρξει ένας άνθρωπος να πει: “Δεν μου άρεσε η παράσταση” ή “Σ’ αυτό το σημείο σε βρήκα λάθος”.
– Αυτό είναι πολύ γλυκό… Όταν πια τελείωσε η πρεμιέρα, τι σου είπε που επίσης έχεις κρατήσει; Είτε παρατήρηση, είτε σχόλιο;
Αυτό που μου είπε μετά είναι: “Το στοίχημα το έχουμε κερδίσει. Τώρα πια δεν είναι ‘δικό μας’· είναι δικό σου! Το κινείς εσύ το καράβι! Δούλεψέ το όπως νιώθεις!”. Αυτή η γενναιοδωρία του Σταμάτη δεν εξηγείται με λόγια, ρε παιδί μου…
– Για πες μου κάτι για την παράσταση που δεν σε έχει ρωτήσει κανείς, αλλά θεωρείς ότι θα έπρεπε να το πούμε. Κάτι δικό σου.
Ωραία ερώτηση – και δεν την έχω σκεφτεί!
Θα ήθελα πάρα πολύ, τελειώνοντας κάθε κεφάλαιο στην παράσταση, να μπορούσα να ρωτάω έναν-έναν τους θεατές: “Τι νιώθεις γι’ αυτό;”, “Πού κατατάσσεις τον εαυτό σου αυτή τη στιγμή;”, “Επιμένεις ακόμα ότι είσαι ευφυής; Ή νιώθεις λίγο βλάκας;”…
– Γιατί δεν βάζετε στο θέατρο ένα βιβλίο, στο οποίο οι θεατές θα μπορούν να γράφουν τις σκέψεις τους;
Είχαμε πει στην αρχή να κάνουμε ένα forum στο facebook: η σελίδα του ‘βλάκα’, ξέρεις, και να μας λένε την άποψή τους. Επιπλέον, είχαμε πει αυτό να γίνεται κατά τη διάρκεια της παράστασης για να είναι και διαδραστικό, αλλά είναι πολύ δύσκολο τεχνολογικά. Είναι, όμως, και γενικότερα δύσκολο γιατί, κακά τα ψέματα, με την καθαρεύουσα πρέπει να είσαι συνέχεια υπ’ ατμόν ως θεατής, για να μη χάσεις τα νοήματα.
Όσο πιο τεράστια είναι η σημασία των βλακών, τόσο πιο σημαντικό είναι να αποφασίσει ο ευφυής, ο άξιος άνθρωπος, να αναλάβει τις ευθύνες του.
– Ακόμα και να σου ξεφύγουν κάποιες λεπτομέρειες, όμως, δεν χάνεις το γενικότερο νόημα…
Όχι, κι εγώ νομίζω ότι το ολοκληρωμένο νόημα δεν το χάνεις. Το βλέπω και από την έκφραση των θεατών. Μέχρι στιγμής, δεν έχω δει εκφράσεις, τύπου “Τι μου λέει τώρα το τυπάκι εκεί πέρα, που χτυπιέται μισή ώρα;”. Χαίρομαι γι’ αυτό, ομολογουμένως.
Καλά… στο μυαλό μου συμβαίνουν χιλιάδες πράγματα κατά τη διάρκεια της παράστασης, γιατί βλέπω εκφράσεις θεατών. Συνομιλώ με το κοινό με έναν υπόγειο τρόπο – με κοιτάνε και κουνάνε το κεφάλι καταφατικά σε κάποια πράγματα ή επαναλαμβάνουν κάτι που έχω μόλις πει. Ή, πολλές φορές, όταν το κείμενο δίνει κάποια περιγραφή, ακούω ονόματα: “Α, ο Νίκος!”, “Η Στέλλα…”. Εκεί διαλύομαι! Μου έρχεται να σταματήσω και να πω “Για πείτε!”. Αυτό το διαδραστικό πραγματικά μου λείπει· είμαι μεγάλος ‘χάχας’…
– Ο Λεμπέσης λέει ότι ο βλάκας χρησιμοποιεί την κολακεία για να πετύχει τον σκοπό του, αλλά και ότι ο κολακευόμενος που τον πιστεύει δεν είναι τελικά και τόσο ευφυής, όσο εκείνος νομίζει. Δεν μπορώ να μη ρωτήσω: εσύ γιατί καλοπιάνεις τους θεατές στο τέλος, υπονοώντας ότι αυτοί που παρακολουθούν την παράσταση είναι όλοι ευφυείς;
Τους καλοπιάνω;
– Δεν ξέρω, εγώ έτσι ένιωσα…
Μήπως να το αφήσουμε με ερωτηματικό;
– Πάντως, ως θεατής, σκέφτηκα: “Τώρα να χαρώ γι’ αυτό που άκουσα ή…;”.
Έτσι! Θέλω να το νιώσουν! Είναι πολύ αστείο, γιατί όλοι θεωρούμε τους εαυτούς μας έξυπνους, με έναν τρόπο. Κανείς δεν παραδέχεται ότι είναι βλάκας. Γιατί, αν το παραδεχόταν, θα ήταν έξυπνος!
– Ή πονηρός…
Ε, έτσι δεν θα ήταν παραδοχή· θα ήταν συμφωνία!
Εγώ, πάντως, θα σε ρωτήσω: Εσύ πώς ένιωσες;
– Ένιωσα ότι μάλλον μας δοκιμάζεις.
Τελικά, αυτό το εγχείρημα είναι επιτυχία. Γιατί εγώ αυτό θέλω: ο θεατής να αναρωτηθεί στο τέλος. Διότι αυτό θα τον κάνει και πιο δυνατό – η απορία! Όπως έλεγε και μια καθηγήτριά μου: “Η ερώτηση προέρχεται από τον έρωτα. Που σημαίνει ότι ο έρωτας είναι η βάση για την εκτόξευση!”. Άρα, με την απορία μπορεί να γίνεις και καλύτερος, γιατί σε βάζει σε διαδικασία να προβληματιστείς. Αυτό θέλω κι εγώ να πετύχω!
– Τελικά, όντως “τεραστία η σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω”;
Ε, ναι! Γιατί, όπως λέει και ο Λεμπέσης, “…άνευ της εκμεταλλεύσεώς τους, δεν θα υπήρχε πολιτισμός”.
Για μένα; Ναι, είναι τεράστια η σημασία τους, γιατί με αυτόν τον τρόπο πρέπει, επιτέλους, οι πραγματικά άξιοι άνθρωποι να αποφασίσουν ποια είναι η θέση τους στην κοινωνία και, κατόπιν, στην πολιτεία. Μόνο έτσι θα καλυτερέψει αυτός το τόπος. Όσο πιο τεράστια είναι η σημασία των βλακών, τόσο πιο σημαντικό είναι να αποφασίσει ο ευφυής, ο άξιος άνθρωπος, να αναλάβει τις ευθύνες του. Γιατί, αν καταλάβεις τη σημασία των βλακών, καταλαβαίνεις και ποια είναι η δική σου σημασία, ο λόγος ύπαρξής σου.
Οπότε, ας αποφασίσουμε πια να μην παραπονιόμαστε και να μην είμαστε μίζεροι. Όπως συσπειρώνονται οι βλάκες, έτσι πρέπει, επιτέλους, να συσπειρωθούν και οι ευφυείς!
“Η τεράστια κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω”, Ευάγγελου Λεμπέση
Ερμηνεία: Χάρης Φλέουρας
Σκηνοθεσία: Σταμάτης Κραουνάκης
Παραστάσεις: Σάββατο 19:00 – Κυριακή 18:00
Θέατρο Ιλίσια-Βολανάκης
Παπαδιαμαντοπούλου 4, Αθήνα, τηλ.: 210 7223 010
Photo Credits: Σταύρος Χαμπάκης
