Λίλα Σταμπούλογλου
«Είμαι αισιόδοξη, βλέπω τη ζωή με χαρά, προχωρώ με κέφι, όλα είναι καλά!». Η κυρία στο βίντεο χαμογελάει διάπλατα, κοιτώντας το κοινό μέσα από το φακό. Ο τόνος της φωνής της δεν αλλάζει, κινείται σε μια χαρωπή μονοτονία. Τα χείλη της μένουν σταθερά στην έκφραση μιας ανεπηρέαστης ευτυχίας, και ό,τι λέει μοιάζει να έχει βγει από ένα λεξικό που περιέχει μόνο αισιόδοξες λέξεις. Αν είσαι κυνικός, όπως εγώ, αυτό το κήρυγμα ψυχαναγκαστικής χαράς σού φαίνεται κωμικό. Γελάς για το αστείο της συνθήκης, και όχι γιατί ξαφνικά ευτυχείς με όσα ακούς. Τα βέλη ενθουσιασμού, που η κυρία ρίχνει επάνω σου, «βρίσκουν τοίχο» και πέφτουν στο κενό στραβωμένα.
«Όποτε δεν είμαι καλά βάζω ένα βίντεο θετικής ενέργειας. Έχω βρει και τον αγαπημένο μου coach, μ’ αυτόν μου φτιάχνει εγγυημένα η διάθεση». Ιδού και η άλλη άποψη, μιας γνωστής μου, που το TikTok της είναι γεμάτο εμψυχωτές και ένθερμους κοινωνούς της χαράς. Φαντάζομαι ότι δεν είναι η μόνη που εναποθέτει σ’ αυτούς τις ελπίδες της για τη βελτίωση της διάθεσής της απέναντι στη στιγμή και στη ζωή.
Όσο κυνική κι αν είμαι, μπορώ να καταλάβω γιατί το κίνημα αυτό έχει κάνει γκελ στον σύγχρονο άνθρωπο. Από κάπου θέλεις να πιαστείς, χρειάζεσαι μια σανίδα φορτωμένη με θετική ενέργεια, για να διασχίσεις επάνω της την καθημερινότητα και να μην πνιγείς στον ωκεανό δυσθυμίας που οι συνθήκες δημιουργούν.
Από την άλλη, δεν γίνεται να μη σου κάνει εντύπωση και το γεγονός ότι το κυνήγι της ευτυχίας έχει μετατραπεί σε μια πίστα γεμάτη τσιτάτα, συμβουλές και οδηγίες, ένα ατελείωτο μάντρα για το πώς θα καταφέρεις να είσαι καλά και να πετύχεις τους στόχους σου. Αρκεί, αλήθεια, να χαμογελάς όπως η κυρία στο TikTok, και να επαναλαμβάνεις την κασέτα της; Αρκεί να λες στον καθρέφτη «Αξίζω, αξίζω, αξίζω;». Πόσο βαθιά στον ψυχισμό σου μπορεί να δράσουν μερικές συμβουλές αυτοβοήθειας και ο coach που σου λέει ότι θα βελτιωθεί η διάθεσή σου αν τραγουδήσεις τη μελωδία της ευτυχίας μαζί του, μέσα από ένα βίντεο, ένα άρθρο, ένα βιβλίο ή ένα σεμινάριο;
Αν κάνεις κριτική, βέβαια, σε όλους όσους ασπάζονται τα περί θετικής ενέργειας και αυτοβελτίωσης, θα βρούνε χίλια επιχειρήματα για να υποστηρίξουν τη θέση τους. Θα σου πούνε για τον Νόμο της Έλξης, για τη δύναμη του νου και την επίδραση που έχει η διάθεση σε όλα. «Το χαμόγελο και η αισιόδοξη στάση, ακόμα και η στημένη, θα σου φέρουν κάτι καλό, ενώ η γκρίνια και η απαισιοδοξία όχι», θ’ αντικρούσουν. Δεν έχουν απόλυτο άδικο σ’ αυτό, η γκρίνια δεν ωφέλησε ποτέ κανέναν. Αλλά πόσα χαμόγελα πια μπορούν να φέρουν την άνοιξη; Ή, για να μιλήσουμε με όρους καθημερινότητας και σύγχρονων προσδοκιών, πόσα χαμόγελα μπορούν να φέρουν επαγγελματική αποκατάσταση, πλούτο, αγάπη και προσωπική ευτυχία; Αισθάνεσαι ότι όλα αυτά είναι τόσο αφηρημένα, που αρχίζουν να εντάσσονται πλέον στο σύμπαν της μεταφυσικής – εκείνο που, με ένα μαγικό τρόπο, μπορεί να σου φέρει τα πάντα αν το θέλεις πολύ, όπως είπε κι ένας συγγραφέας που με τη συγκεκριμένη φράση (και μερικές ακόμα παρόμοιες) κατάφερε όντως να πετύχει και να είναι σήμερα γνωστός τοις πάσι.
Μήπως ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος, ένας ειδικός εν πάση περιπτώσει, θα είχε μεγαλύτερη διείσδυση στο μέσα σου; Αν μη τι άλλο, εκεί δεν μιλάμε για αφηρημένα πράγματα, αλλά για συγκεκριμένη, δοκιμασμένη διαδικασία, της οποίας η αποτελεσματικότητα έχει διαπιστωθεί επιστημονικά. Βέβαια, η ψυχανάλυση χρειάζεται χρόνο και κοστίζει πολύ περισσότερο από ένα βιβλίο αυτοβοήθειας, ίσως κι από ένα σεμινάριο κάποιου γκουρού που διατείνεται ότι παρακολουθώντας το θα γίνεις άλλος άνθρωπος.
Και, σίγουρα, το να βλέπεις το βίντεο της κυρίας που χαμογελά και λέει τσιτάτα είναι εντελώς τζάμπα. Ακόμα κι εκείνη, όμως, θα κερδίσει περισσότερα από εσένα, και θα τα κερδίσει άμεσα. Ακόλουθους και θεάσεις στα κοινωνικά της δίκτυα, που σημαίνει ότι θα της έρθει πιθανότατα κάποιος χορηγός και θα της πει: πάρε τόσα και διαφήμισέ με. Εσύ τι θα έχεις κερδίσει; Μπορεί και τίποτα, αλλά θα ελπίζεις ότι κάποτε, η στάση τού να μένεις χαρούμενος και αισιόδοξος θα τα φέρει όλα στην πόρτα σου, όπως ο πελαργός φέρνει τα μωρά στα παραμύθια.
ΕΛΠΙΔΑ, το πιο ελκυστικό προϊόν στον πλανήτη, που ακόμα και οι κυνικοί σαν εμένα θα μπούνε στον πειρασμό κάποια στιγμή να αγοράσουν. Φαίνεται από τα νούμερα της συγκεκριμένης βιομηχανίας που προκαλούν ζάλη. Μόνο το παρακλάδι της αυτοβελτίωσης να πάρεις, καταλαβαίνεις τη δυναμική. Το 2019, οι πωλήσεις ανάλογων βιβλίων ανήλθαν σε 18,6 εκατομμύρια αντίτυπα μόνο στις ΗΠΑ. Τώρα μιλάμε για ακόμη μεγαλύτερα νούμερα και για συγγραφείς που έχουν γίνει ζάμπλουτοι. Και στην Ελλάδα, αυτά τα αναγνώσματα αποτελούν μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες κατηγορίες μη λογοτεχνικών βιβλίων, με τις γυναίκες να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του κοινού τους και με τους άντρες να ντρέπονται να αποκαλύψουν ότι διαβάζουν τέτοια πράγματα.
Ποιος μπορεί να το παίξει γκουρού θετικής ενέργειας και αυτοβελτίωσης; Θεωρητικά όλοι μας. Και ίσως αυτό θα ήταν, τελικά, μια καλή ιδέα για να εξαργυρώσουμε τους τόνους ευτυχίας που ψυχαναγκαστικά χύνουμε μέσα μας, λέγοντας δέκα τσιτάτα τη μέρα. Αλλά δεν είναι εκεί το θέμα. Το θέμα είναι ότι θέλουμε να εμμένουμε στις εύκολες λύσεις που υπόσχεται κάποιος, ο οποιοσδήποτε, γιατί σπανίως θα εξετάσουμε και από πού κρατάει η σκούφια του γκουρού, και πόσο ειδικός είναι.
Το θέμα είναι ότι προτιμάμε να καταναλώνουμε λαίμαργα ατάκες και οδηγίες ετεροκατευθυνόμενης βελτίωσης, σαν σνακ που απλώς ικανοποιεί τους γευστικούς σου κάλυκες, χωρίς να σε χορταίνει. Είναι πιο εύκολο να στηρίζουμε το βασίλειο της ευτυχιοκρατίας και να βαδίζουμε με τις απλουστευμένες γενικεύσεις του, στριμώχνοντας στη βιτρίνα μας μόνο τα θετικά και προσποιούμενοι ότι τα αρνητικά θα εξαφανιστούν αυτομάτως από το backstage. Είναι πιο εύκολο να πιστεύουμε ότι η αυθοποβολή είναι φάρμακο για όλα, και ότι η αντανάκλαση της θετικότητας και καλοσύνης μας στο σύμπαν θα επιστρέψει σ’ εμάς διπλάσια.
Είμαστε φυγόπονοι για το μέσα μας, για να το φροντίσουμε κατά πώς πρέπει. Και βαριόμαστε να κοπιάσουμε για την προσωπική ανάπτυξη και την κατάκτηση της σωτηρίας της ψυχής μας, που εκείνη είναι τελικά το κλειδί για να χαμογελάμε αυθόρμητα στον καθρέφτη.
