Τους γονείς μου τους θυμάμαι μια ζωή να βαρυγκομάνε όταν πλησίαζαν οι γιορτές. Και όταν τέλειωναν, τους θυμάμαι να λένε, αποκαμωμένοι σ’ έναν καναπέ, με κόκκινα μάτια: “Άντε επιτέλους να πάμε στη δουλειά, να ξεκουραστούμε!”. Μεγαλώνοντας, άρχισα να το παθαίνω κι εγώ. Εγώ και πολλοί ακόμα άνθρωποι.
της Λίλας Σταμπούλογλου
Ίσως κι εσύ που διαβάζεις τώρα να το έχεις πάθει. Ήρθαν οι γιορτές και οι αργίες, έκατσες σπίτι, έφαγες, ήπιες, πέρασες χρόνο με συγγενείς και φίλους, και, αντί να νιώθεις ξεκούραστος και με τις μπαταρίες σου γεμάτες, αισθάνεσαι ότι το τέλος των γιορτών σε βρήκε εξαντλημένο και άδειο, σαν στυμμένη λεμονόκουπα.
Μην ανησυχείς, “Join the club!”, που λένε. Είμαστε πολλοί εκεί. Ανέκαθεν το πάθαιναν αυτό οι άνθρωποι, απλώς τώρα οι ψυχολόγοι του έδωσαν και όνομα: οικογενειακό jet lag. Συμβαίνει κυρίως στην περίοδο των γιορτών και σε εξαντλεί, όπως ακριβώς μια υπερατλαντική πτήση.
Σύμφωνα με τον Άνταμ Φράιντ, έναν Αμερικανό κλινικό ψυχολόγο που το έχει ψάξει το θέμα, πολλές φορές δεν μπορούμε καν να συνειδητοποιήσουμε το επίπεδο του άγχους μας κατά τη διάρκεια των γιορτών, ούτε και τις συνακόλουθες συνέπειές του, όπως η υπερβολική κόπωση. Το καταλαβαίνουμε σταδιακά και, κάποια στιγμή, έρχεται και μας αποτελειώνει.
Όπως λέει ο Φράιντ, πολλοί ασθενείς του περιγράφουν το οικογενειακό jet lag σαν “μια αναπάντεχη αίσθηση φόβου, μαζί μ’ ένα κενό στο στομάχι”. Κενό, γεμάτο με κουραμπιέδες και μελομακάρονα, θα προσέθετα εγώ.
Τι ακριβώς, όμως, είναι τόσο αγχωτικό στις χριστουγεννιάτικες διακοπές μας; Για κάποιους από εμάς, λέει ο Φράιντ, είναι η πίεση (την οποία νιώθουμε είτε συνειδητά, είτε όχι) να δημιουργήσουμε την “τέλεια εμπειρία διακοπών”. Πολλοί θεωρούν ότι οφείλουν να διαμορφώσουν τους οικογενειακούς τους εορτασμούς σύμφωνα με την προκατασκευασμένη αντίληψή τους για το τι συνεπάγεται αυτή η τέλεια εμπειρία που έχουν στο μυαλό τους.
Σας ακούγεται οικείο; Εμένα πολύ. Πάντα ξεκινώ τις γιορτές με μια ιδεατή εικόνα: θέλω να φτιάξω μελομακάρονα αντί να τα αγοράσω, να στολίσω το σπίτι σαν να πρόκειται να το φωτογραφίσουν σε περιοδικό διακόσμησης, να δω όσους περισσότερους φίλους γίνεται, να βγω όσο περισσότερο γίνεται, να πάω τα παιδιά σε τρία θέατρα και τέσσερις χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις, να ψωνίσω για όλους το τέλειο δώρο (και το πιο φτηνό), κι άλλες εκατό γιορτινές επιθυμίες που πιστεύω ότι συνθέτουν τα τέλεια Χριστούγεννα. Και να κάνω, βεβαίως, κι ένα ρεβεγιόν που θα μείνει σε όλους αξέχαστο ως η ιδανική Πρωτοχρονιά. Στα μισά του δρόμου, φυσικά, τα έχω φτύσει, και το ρεβεγιόν ποτέ δεν γίνεται. Και τι μένει στο τέλος; Πολλή κούραση και μια αίσθηση του ανικανοποίητου, επειδή δεν πλησίασα τις προσδοκίες μου.
Ένας ακόμα παράγοντας που μας εξαντλεί στις γιορτές είναι η έλλειψη ύπνου. Υποτίθεται ότι είναι αργίες και θα ξεκουραστούμε, υποτίθεται ότι θα πέσουμε στον καναπέ παραμονή Χριστουγέννων και θα σηκωθούμε το νέο έτος… αμ δε! Ο ψυχίατρος και ειδικός στον ύπνο, Τζον Μέτζερ, με έδρα την Ατλάντα της Τζόρτζια, δήλωσε ότι η απώλεια ύπνου κατά τις γιορτές θα μπορούσε να είναι τόσο κακή, όσο μια πτήση κατά τη διάρκεια της νύχτας. Και πώς να μην κοιμηθείς λιγότερο; Είναι τόσο εύκολο να θυσιάσεις ώρες ύπνου στις γιορτές για να φτιάξεις εκείνη την τελευταία συσκευασία δώρου, ή εκείνα τα σαντουιτσάκια που λατρεύουν τα ανίψια που θα τραπεζώσεις την άλλη μέρα, ή να ξενυχτήσεις με τους αγαπημένους σου… Και τι πειράζει που πάει τεσσερις, σκέφτεσαι. Γιορτές είναι, θα το κάψουμε!
Τσακωθήκατε κατά τη διάρκεια των γιορτών; Είναι κι αυτό συνέπεια του οικογενειακού jet lag. Οι γιορτές, λένε, μας φέρνουν κοντά. Ναι, αλλά μερικές φορές μας φέρνουν υπερβολικά κοντά. Είμαστε όλη τη μέρα μαζί, εμείς με τον σύντροφό μας, οι γονείς με τα παιδιά, τα παιδιά μεταξύ τους, όλο το σόι μαζί. Και όλο αυτό δημιουργεί ενίοτε ένα εκρηκτικό μείγμα, γιατί δεν έχουμε μάθει να είμαστε τόσο πολύ μαζί. Από μακριά κι αγαπημένοι, που λένε. Δεν χρειάζεται να είσαι με κάποιον εχθρός για να ισχύει. Συμβαίνει και στις αγαπημένες οικογένειες.
Αν, τώρα, συνυπολογίσεις ότι στις γιορτές είθισται να βλέπουμε όσο περισσότερους συγγενείς γίνεται, η ατμόσφαιρα μπορεί να γίνει εξαιρετικά αγχώδης και κουραστική. Θα προλάβεις να τους δεις όλους; Θα τους ευχαριστήσεις; Και το βασικότερο: Θα τους αντέξεις; Γιατί δεν είναι μόνο οι αγαπημένοι συγγενείς με τους οποίους θα συναναστραφείς. Είναι κι εκείνος ο αχώνευτος θείος, και εκείνη η εκνευριστική γυναίκα του ξαδέλφου σου, και ο ξερόλας τριτοξάδελφος που τον καλείς πάντα στο γιορτινό τραπέζι και σε ζαλίζει. Γιατί τον καλείς; Γιατί κάποτε πρέπει να τον δεις κι αυτόν.
Ύστερα, για όλους αυτούς (και γι’ άλλους τόσους) πρέπει να πάρεις κι ένα δώρο, έτσι δεν είναι;
Ψώνια! Ο εφιάλτης των γιορτών. Έχουν βγει και ειδικές έρευνες για το πόσο άγχος και εξάντληση μας προκαλεί η “καταναγκαστική” γιορτινή κατανάλωση. Είναι δύσκολο να το πιστέψεις, αλλά τα ψώνια στις γιορτές ενεργοποιούν τον μηχανισμό επιβίωσης. Ο ψυχολόγος Ντέιβιντ Λιούις εξηγεί ότι ο συνωστισμός στα καταστήματα ή το δυσεύρετο πάρκινγκ είναι αρκετά για να μετατρέψουν τα ψώνια σε μια δυσάρεστη εμπειρία, που και μας εξαντλεί και μας κάνει να νιώθουμε ανίκανοι. Ενώ, την ίδια στιγμή, αντιλαμβανόμαστε ως απειλή την παρουσία πολλών και άγνωστων ανθρώπων γύρω μας. “Βλέπουμε ανθρώπους που κινούνται πιο αργά από εμάς, όπως οι ηλικιωμένοι, και αυτό μας νευριάζει”, λέει ο Λιούις. Ο καρδιακός σφυγμός μας αυξάνει, ιδρώνουμε και παράγουμε περισσότερη κορτιζόλη – την ορμόνη του στρες. Με άλλα λόγια, στις γιορτές καταντάμε να θέλουμε therapy από το… shopping therapy.
Αν το καλοσκεφτείς, η περίοδος των γιορτών είναι γενικά πιο κουραστική και πιο αγχώδης. Και όχι, δεν είναι καθόλου παράλογο. Η καθημερινότητά μας είναι”δουλειά, παιδιά, ψώνια, μαγείρεμα, συμμάζεμα, ύπνος”, και άντε πάλι απ’ την αρχή. Κάποια στιγμή, σε όλο αυτό προστίθενται οι υποχρεώσεις των γιορτών. Αν πριν είσαι σαν ακροβάτης που προσπαθεί να ισορροπήσει σ’ ένα σκοινί, τα Χριστούγεννα είσαι σαν ακροβάτης που προσπαθεί να ισορροπήσει σ’ ένα σκοινί, με δυο καρπούζια στο χέρι. Με δυο γαλοπούλες, μιας και μιλάμε για γιορτές. Αν αυτό δεν είναι εξαντλητικό, τότε τι είναι;