Πόσες φορές ανησυχήσαμε με έναν αγχωτικό τίτλο που διαβάσαμε στο Ίντερνετ; Πόσες φορές κάναμε like σε μια δημοσίευση που δεν διαβάσαμε καν, απλώς και μόνο επειδή συμφωνούσαμε με τον τίτλο (και, τελικά, δεν έγραφε αυτό που νομίζαμε); Με μερικές απλές τεχνικές, μπορούμε να απαλλάξουμε τον εαυτό μας από αυτή την ψυχοφθόρα διαδικασία, αλλά και να αποφύγουμε κάποιες φορές το να εκτεθούμε ανεπανόρθωτα…
τoυ Υπάτιου Βαρελά
– Τίτλοι-δολώματα: Κινδυνολογίες, εντυπωσιασμοί και υπερβολές
Ας πούμε ότι ένας δυνατός σεισμός συμβαίνει στην άλλη άκρη του κόσμου, χωρίς θύματα. Κάποιος συντάκτης γράφει την είδηση στο Διαδίκτυο, με τον βαρύγδουπο τίτλο “Καταστροφικός σεισμός προκαλεί πανικό”. Η γρήγορη φυσιολογική αντίδρασή μας είναι να ανησυχήσουμε και να “τσιμπήσουμε το δόλωμα”, πηγαίνοντας στην ιστοσελίδα για να διαβάσουμε λεπτομέρειες. Εκεί, όμως, θα διαπιστώσουμε ότι ο σεισμός έγινε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά και θα ηρεμήσουμε σε κάποιο βαθμό, ακόμα και αν υπάρχει δραματικός τόνος στην περιγραφή.
Κάποιοι από εμάς θα παραμείνουν σε ένα βαθμό ανησυχίας για λίγη ώρα, παρόλο που έχουν αντιληφθεί λογικά την έλλειψη πραγματικού κινδύνου. Το κέντρο συναγερμού μας μπορεί να παραμείνει σε διέγερση, σε περίπτωση που βρισκόμασταν ήδη από πριν σε κατάσταση άγχους ή ανησυχίας. Κάποιοι θα εκνευριστούμε για την εξαπάτηση. Και κάποιοι θα αποκτήσουμε μία ακόμα αρνητική συναισθηματική εγγραφή, που μπορεί να συνεισφέρει σε αρνητικές ιδέες, αντιδράσεις και συναισθήματα, ακόμα και στο άγχος μας!
Διαβάζουμε και ανταποκρινόμαστε αυτόματα σε προκλητικούς τίτλους όπως:
Ασύλληπτη δήλωση από τον…
Ραγδαίες εξελίξεις στο…
Τεράστια απειλή από…
Δύσκολες στιγμές περνάει ο…
Φρίκη στο…
Πανικός στο…
Δεν θα πιστέψετε τι έγινε στο…
Σάλος και κατακραυγή για το…
Τραγωδία για γνωστό…
Σοκ και δέος για το…
Φοροκαταιγίδα από…
Οι συντάκτες τέτοιων τίτλων εκμεταλλεύονται την έμφυτη τάση μας να προσέχουμε οτιδήποτε ξαφνικό, εντυπωσιακό, έντονα συναισθηματικό, δραματικό και ακόμα περισσότερο επικίνδυνο ή καταστροφικό. Επίσης, τα έντονα συναισθήματά μας για συγκεκριμένα θέματα, για σημαντικές ανάγκες μας, όπως η ασφάλεια, για σημαντικές αξίες μας, όπως η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ισότητα, η ισονομία, η συμπόνια κ.ά. Πώς να προστατευτούμε από την ίδια τη φύση μας και από τέτοια εκμετάλλευσή της;
Απλώς να αγνοήσουμε εντελώς τη δημοσίευση! Να αντισταθούμε στην παρόρμηση να διαβάσουμε περισσότερα. Επίσης, να αποφεύγουμε ιστοσελίδες, ομάδες και προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που συστηματικά χρησιμοποιούν τέτοιους τίτλους ως δολώματα για επισκέψεις (clickbaits). Αν μία είδηση είναι πραγματική και σημαντική, θα το αντιληφθούμε από την επανάληψή της σε πολλές ιστοσελίδες και στα ΜΜΕ.
– Τίτλοι-δηλώσεις που υιοθετούμε και αναπαράγουμε
Και πάλι γινόμαστε θύματα τίτλων όταν επιβραβεύουμε (like) και αναπαράγουμε με αντιγραφή (copy) ή κοινοποίηση (share) κείμενα και παραπομπές σε ιστοσελίδες επειδή συμφωνούμε με τον τίτλο, χωρίς να μπούμε στον κόπο να διαβάσουμε το κείμενο. Ή σχολιάζουμε τέτοια κείμενα και παραπομπές, με πάθος και επιχειρήματα, χωρίς να ξέρουμε τι πραγματικά γράφει το κείμενο!
Είναι από τα πιο συχνά φαινόμενα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και ιδίως στο Facebook, και το κάνουμε εύκολα με εντυπωσιακούς τίτλους-δηλώσεις, όπως:
Όλες οι ασθένειες οφείλονται σε…
Τίποτα δεν είναι καλύτερο για το… από…
Επιστήμονες ανακάλυψαν ότι…
Γεγονός: Έχουμε όλοι…
Οι δημιουργοί τέτοιων τίτλων εκμεταλλεύονται κοινές και δημοφιλείς πεποιθήσεις και ιδέες, με αποτέλεσμα, όταν τις δούμε γραμμένες, να νιώθουμε την ανάγκη να τις υποστηρίξουμε και να τις διαδώσουμε. Επίσης, εκμεταλλεύονται την ανάγκη μας να αποδείξουμε ότι είναι λανθασμένες κάποιες ιδέες με τις οποίες διαφωνούμε!
Για παράδειγμα, κάποιος που πιστεύει ότι “οι ασθένειες προκαλούνται βασικά από τα αρνητικά συναισθήματα” βλέπει μία δημοσίευση στο Facebook, με τίτλο “Το άγχος σκοτώνει”. Σχεδόν αυτόματα πατάει το “Μου αρέσει” και αρκετά εύκολα κάνει “Κοινοποίηση” της δημοσίευσης, χωρίς καν να διαβάσει κάτι άλλο από τη δημοσίευση – ακόμα και αν η δημοσίευση (που δεν διάβασε) είναι κάποιο προχειρογραμμένο ή προχειρομεταφρασμένο κείμενο με κενά λογικής, λανθασμένες πληροφορίες και παρερμηνείες πραγματικών δεδομένων, παραποίηση στοιχείων, έλλειψη επιστημονικών αναφορών κ.ο.κ., δηλαδή ένα κείμενο χωρίς ουσία και αξία!
Παρόλο που ενεργούμε συνήθως με καλή πρόθεση, θέλοντας να βοηθήσουμε και άλλους, ωστόσο επιδεικνύουμε αφέλεια, ευπιστία, βιασύνη και δεν χρησιμοποιούμε ουσιαστικά την κριτική μας σκέψη. Μάλιστα, όλο αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό, όπως έχουν αποδείξει οι επιστήμονες και έχουν περιγράψει σε βιβλία ο Daniel Kahneman, o Dan Ariely κ.ά., αφού το σύστημα γρήγορης σκέψης (που χρησιμοποιούμε κατά κόρον στην καθημερινότητά μας) μπορεί πολύ εύκολα να παραπλανηθεί και να σφάλλει!
Η άμυνα απέναντι σε αυτό είναι και πάλι να μην ακολουθούμε αυτόματα την παρόρμησή μας. Να μη βιαζόμαστε να υιοθετούμε, αναπαράγουμε και σχολιάζουμε πράγματα που βλέπουμε στο Διαδίκτυο, χωρίς πρώτα να διαβάσουμε με προσοχή, να αναρωτηθούμε, να αμφισβητήσουμε, να ψάξουμε. Χρειάζεται, όμως, χρόνος για αυτό – χρόνος που μπορεί να μην έχουμε. Αν, λοιπόν, δεν έχουμε τον χρόνο για αργό διάβασμα με κριτική σκέψη, πραγματικά είναι καλύτερο απλώς να αγνοήσουμε μία τέτοια δημοσίευση και να την προσπεράσουμε χωρίς σχόλια και αναπαραγωγή. Αυτό μας προφυλάσσει από περαιτέρω ενίσχυση και συντήρηση λανθασμένων και προβληματικών ιδεών, αλλά και από τον χλευασμό, την ειρωνεία και την επίθεση των άλλων που αντιλαμβάνονται την προχειρότητα και την αφέλειά μας. Επίσης, προφυλάσσει τους άλλους από τη διάδοση του φαινομένου και από την επιβάρυνσή τους με πληροφορίες που τελικά δεν είναι πληροφορίες, αλλά “θόρυβος”.
– Fake news: Κατασκευασμένες, ανακριβείς και ψευδείς ειδήσεις
Καθημερινά διαβάζουμε στο Διαδίκτυο ειδήσεις που είναι σε κάποιο βαθμό ανακριβείς, έως και εντελώς κατασκευασμένες. Διαβάζουμε ότι ο τάδε δήλωσε κάτι, που όμως δεν το είπε καν ή είπε κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που γράφτηκε, ότι έγινε το τάδε γεγονός που δεν έγινε καθόλου ή έγινε σε άλλο τόπο και χρόνο, κ.ο.κ.
Είναι πάρα πολλές οι ιστοσελίδες που δημοσιεύουν τέτοιες “ειδήσεις”. Κάποιες από αυτές στα πλαίσια σάτιρας (όπου, όμως, υπάρχει μία μικρή μόνο υποσημείωση ότι είναι σάτιρα και σε σημείο όπου είναι δύσκολο να διαβαστεί), αλλά και πολλές άλλες που δεν αστειεύονται καθόλου! Ακόμα και υποτιθέμενες αξιόπιστες και σοβαρές ιστοσελίδες το κάνουν κάποιες φορές, καθώς κάποιοι δημοσιογράφοι αναπαράγουν ανακριβείς και ψευδείς ειδήσεις χωρίς διασταύρωση και επιβεβαίωση. Βιασύνη; Προχειρότητα; Ή, μήπως, σκοπιμότητα;
Τα “fake news”, όπως χαρακτηρίζονται τέτοιες ειδήσεις, συχνά λειτουργούν ως δολώματα επισκέψεων (clickbaits) για ιστοσελίδες που κερδίζουν χρήματα από διαφημίσεις. Χρησιμοποιούνται, όμως, και ως εργαλεία προπαγάνδας για να επηρεάσουν την Κοινή Γνώμη, να δημιουργήσουν εντυπώσεις και να καθοδηγήσουν. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στην Πολιτική και στην Οικονομία, όπου τα συμφέροντα είναι μεγάλα. Και μπορεί στις Η.Π.Α. να έγινε μεγάλο θέμα για το κατά πόσον ο πρόεδρος Τραμπ βοηθήθηκε στην εκλογή του από τέτοιου είδους προπαγάνδα, όμως το φαινόμενο είναι διεθνές. Και ακόμα και στην Ελλάδα, πάρα πολύ συχνό!
Οι κατασκευαστές τέτοιων σκόπιμων δημοσιεύσεων εκμεταλλεύονται κοινά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως την ευπιστία, την περιέργεια, τη βιασύνη, την έμφυτη “τεμπελιά” του νου μας, αλλά και την έλλειψη εκπαίδευσης και γνώσης του κοινού ως προς την ορθή αντιμετώπιση των ειδήσεων. Στην εδραίωση του φαινομένου συμμετέχουμε και εμείς οι ίδιοι, με την άκριτη αντιγραφή και κοινοποίηση τέτοιων δημοσιεύσεων σε φίλους μας μέσω του Διαδικτύου ή συζητώντας γι’ αυτές. Πώς, όμως, να μη γινόμαστε θύματα των fake news;
Θα πρέπει να αποφεύγουμε αναξιόπιστες ιστοσελίδες, αν και αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, καθώς η γνώση για το ποιες είναι οι αξιόπιστες και ποιες όχι κτίζεται με το πέρασμα του χρόνου και με τη βοήθεια του ίδιου του Διαδικτύου – που, όμως, είναι μέρος του προβλήματος! Εξίσου σημαντικό είναι το να διασταυρώνουμε μία είδηση που διαβάσαμε ή, τουλάχιστον, να ψάχνουμε για παρόμοια δημοσίευση στις πιο αξιόπιστες σελίδες που γνωρίζουμε. Έτσι θα διαπιστώσουμε καλύτερα τι ισχύει και τι όχι.
Ακόμα, να θυμόμαστε ότι όσο πιο εντυπωσιακή και προκλητική είναι μία δημοσίευση για τα συναισθήματά μας (π.χ. όσο πιο πολύ μας φοβίζει, μας θυμώνει ή μας στενοχωρεί), τόσο πιο εύκολο είναι να την υιοθετήσουμε άκριτα. Και εκεί είναι που χρειάζεται ακόμα περισσότερο να ελέγξουμε την παρόρμησή μας να την πιστέψουμε αμέσως και να την αναπαραγάγουμε, αντί να κάνουμε τη δική μας έρευνα και επιβεβαίωση.
Ο Υπάτιος Βαρελάς είναι coach με ειδίκευση σε life & performance coaching, σύμβουλος επιχειρήσεων, εκπαιδευτής, συγγραφέας, πιστοποιημένος και έμπειρος ειδικός σε NLP και EFT. Αριστούχος Μηχανικός Η/Υ και Πληροφορικής, εργάστηκε για χρόνια ως στέλεχος σε επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας. Μετέπειτα έγινε σύμβουλος καριέρας, σύμβουλος επιχειρήσεων και, τελικά, προπονητής ζωής. Έχει εκατοντάδες ώρες θεωρητικής και πρακτικής κατάρτισης σε θέματα ψυχολογίας, προσωπικής ανάπτυξης, επικοινωνίας και εναλλακτικών θεραπειών. Έχει βοηθήσει ατομικά και εκπαιδεύσει σε ομάδες στελέχη, επαγγελματίες και ανθρώπους από το ευρύ κοινό.
Ιστοσελίδες:
www.change.gr
www.eft.g
www.linkedin.com/in/yvarelas
E-mail: info@change.gr
Τηλ.: 211-8000233
