Τι μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να νιώσει ουσιαστικά ευτυχισμένος; Να πάρει ή μήπως να δώσει ένα χαρτονόμισμα των 50 ευρώ; Να φάει σε ένα ακριβό trendy εστιατόριο ή να φάει ένα “ταπεινό” ψητό στον φούρνο μια Κυριακή μεσημέρι, με όλη την οικογένεια μαζεμένη; Ακόμα και οι ψυχρές στατιστικές έρευνες δείχνουν να υποκλίνονται σ’ αυτόν τον “πλούτο” που δεν τον βλέπεις, αλλά μπορείς μόνο να τον αισθανθείς…
γράφει η Μαρία Λυσάνδρου
Τo 1941, ο οικονομολόγος Simon Kuznets πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, το περιβόητο “ΑΕΠ”. Τα νέα δεδομένα που τέθηκαν τότε στο οικονομικό παιχνίδι σήμαναν την έναρξη μιας ανελέητης κούρσας ανταγωνισμού για τα κράτη, τα οποία πλέον προσπαθούσαν να βελτιώσουν τον δείκτη του ΑΕΠ τους με κάθε τίμημα. Τελικά, αυτός ο αγώνας για τη δημιουργία μιας ισχυρής Οικονομίας κατέληξε στην καλλιέργεια κοινωνικά και περιβαλλοντικά αυτο-καταστροφικών τάσεων, όπως ο καταναλωτισμός, αλλά και η κατασπατάληση του φυσικού πλούτου πολλών χωρών.
Όπως πολύ εύστοχα επεσήμαναν οι περιβαλλοντολόγοι Michael Carley και Philippe Spapens: “Αν κοπεί ένα δάσος ή μια γεωργική έκταση μετατραπεί σε πάρκινγκ, το ΑΕΠ φανερώνει διακίνηση περισσότερου χρήματος στην Οικονομία μας. Και αυτό εκλαμβάνεται λανθασμένα ως ‘πρόοδος’”…
– Χαρούμενος Πλανήτης;
Ο Βρετανός στατιστικολόγος Nic Marks, σε συνεργασία με το New Economics Foundation, ξεκίνησε μια έρευνα με σκοπό να “αποκαταστήσει” το μέλλον της Ανθρωπότητας, υπενθυμίζοντας στα κράτη αυτό που θα έπρεπε να έχουν ως πρωταρχικό τους στόχο: τη διασφάλιση της ευτυχίας και ευημερίας των πολιτών τους.
Ο Μarks, λοιπόν, δημιούργησε έναν δείκτη που ανταποκρίνεται, κατά κύριο λόγο, στις απαντήσεις που οι ίδιοι οι άνθρωποι έδωσαν σε προηγούμενες παγκόσμιες έρευνες αναφορικά με αυτά που θα ήθελαν να έχουν στη ζωή τους: ευτυχία, αγάπη και υγεία, με την οικονομική άνεση να έρχεται πολύ χαμηλότερα στις βασικές επιδιώξεις τους.
Ο Marks αποκάλεσε τον δείκτη που επινόησε ‘Happy Planet Index’ (Δείκτη Χαρούμενου Πλανήτη), λαμβάνοντας υπ’ όψιν του στοιχεία όπως το προσδόκιμο ζωής, η υγειονομική περίθαλψη και οι κοινωνικές παροχές, σε συνδυασμό με οικονομικά στοιχεία. Αναλύοντας λίγο βαθύτερα τους επιμέρους παράγοντες που κάνουν έναν άνθρωπο ευτυχισμένο, επιβεβαίωσε ότι ο πλούτος ελάχιστα συνεισφέρει στην ατομική μας ευτυχία.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που βιώνουν ευτυχία στη ζωή τους φαίνεται να είναι:
• Η αλληλοσύνδεση με τα κοντινά τους πρόσωπα
• Το να είναι ενεργοί στη ζωή τους
• Η εξωστρέφεια
• Η μάθηση (έχει διαπιστωθεί ότι οι άνθρωποι που φροντίζουν να μαθαίνουν συνεχώς νέα πράγματα δεν είναι απλά πιο ευτυχισμένοι, αλλά παρουσιάζουν και καλύτερα επίπεδα υγείας)
• Η γενναιοδωρία
– Οι ευτυχέστεροι άνθρωποι στον κόσμο
Ο συνδυασμός των παραπάνω ευρημάτων, με συγκριτικά στατιστικά στοιχεία 140 κρατών, επεφύλασσε μεγάλες εκπλήξεις. Για πρώτη φορά, προέκυπτε ότι οι ευτυχέστεροι άνθρωποι δεν είναι οι πολίτες των ανεπτυγμένων κρατών του ευρωπαϊκού Βορρά, όπως προβάλλεται συχνά. Όπως εξήγησε ο ίδιος ο Μarks, παρόλο που τα κράτη αυτά έχουν επιτύχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης με υψηλό προσδόκιμο ζωής, η οικονομική τους ευμάρεια στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κατάχρηση φυσικών πόρων.
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη, οι χώρες που έχουν επιτύχει την καλύτερη ισορροπία επιπέδου διαβίωσης, οικονομικών μεγεθών και κοινωνικών παροχών, είναι εκείνες της Λατινικής Αμερικής, με πρώτη την Κόστα Ρίκα.
Εδώ και μερικές δεκαετίες, οι κυβερνώντες της Κόστα Ρίκα έχουν καταργήσει τον στρατό, επενδύοντας σε τομείς όπως η δημόσια Παιδεία και η Υγεία. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας εναλλακτικές πηγές ενέργειας για την κάλυψη του 99% των ενεργειακών τους αναγκών, έχουν καταφέρει να εξασφαλίσουν στους πολίτες τους ένα πολύ ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης, χωρίς την περιβαλλοντική επιβάρυνση που παρουσιάζουν τα “αναπτυγμένα” Δυτικά κράτη. Αν στα παραπάνω προστεθεί και η ανοιχτόκαρδη, εξωστρεφής φύση των Λατινοαμερικανών, δεν είναι καθόλου δύσκολο να καταλάβουμε γιατί θεωρούνται οι ευτυχέστεροι του πλανήτη!
– Και που λες, Ευτυχία, ευτυχία (στην Ελλάδα) δεν βρήκαμε…
Δεδομένης της κατάστασης που επικρατεί στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ χαμηλή θέση στους πίνακες του Μarks (με δείκτη ευτυχίας μόλις 23,6 τοποθετείται πλέον στην 89η θέση από τις 140 χώρες που αναλύθηκαν, λίγες θέσεις πάνω από την Γκάνα, την Καμπότζη και την Αίγυπτο).
Βάσει στοιχείων, το προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων κυμαίνεται αρκετά ψηλά, στα 80,5 χρόνια (21η θέση από τις 140), ωστόσο ο δείκτης ευημερίας μας είναι πολύ χαμηλός, κατατάσσοντάς μας στην 75η θέση από τις 140. Η δε επιβάρυνση στο περιβάλλον αποδεικνύεται υπερβολικά υψηλή, κατατάσσοντάς μας στην 104η θέση στον τομέα αυτόν.
Το 2013, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έδωσε στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα μιας σχετικής έρευνας του δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Solutions Network), η οποία έφερε τον τίτλο ‘World Happiness Report’ (Αναφορά Παγκόσμιας Ευτυχίας) και έδινε έμφαση για πρώτη φορά, πέρα από το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα και το προσδόκιμο ζωής, και σε τομείς όπως η ψυχική υγεία των πολιτών, η συντροφικότητα, η ελευθερία λήψης αποφάσεων, η διαφθορά και η γενναιοδωρία.
Οι συντάκτες της αναφοράς στάθηκαν ιδιαίτερα στην ξεκάθαρη πτώση του βιοτικού επιπέδου των κρατών του ευρωπαϊκού Νότου τα τελευταία χρόνια, με την Ελλάδα να πλήττεται βαρύτερα από όλες. Η χώρα μας κατέγραψε απώλειες έως και τετραπλάσιες, σε σχέση με τις Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία. Συγκεκριμένα, οι πιο ανησυχητικές απώλειες αφορούσαν τομείς όπως η ελευθερία λήψης αποφάσεων, η διαφθορά, η γενναιοδωρία (υπολογίζεται από το μέγεθος της συνεισφοράς των πολιτών σε συνανθρώπους τους) και οι κοινωνικές παροχές.
Ίσως είναι καιρός, όσο δύσκολα κι αν είναι τα πράγματα, να εκτιμήσουμε τον πλούτο που έχουμε ως χώρα και ως λαός – και είναι πολύς, δεν είναι λίγος: ο ήλιος, η θάλασσα, η εύπορη γη μας, η ζεστή καρδιά των ανθρώπων, το χιούμορ, η ευρηματικότητά μας… Όλα πηγαία, όλα ανοιχτά προς αξιοποίηση. Γιατί μπορεί ακόμα “ευτυχία να μη βρήκαμε”, σύμφωνα με ένα παλαιότερο άσμα, αλλά ένα νεότερο έρχεται να επιβεβαιώσει ότι “η ευτυχία είν’ αυτό που περιμένουμε να ’ρθει”. Κι αυτό είναι ΚΑΙ στο χέρι μας.