Θεόδουλος Παπαβασιλείου
Η Πηνελόπη Κουρτζή είναι ένα φωτεινό πρόσωπο από όλες τις απόψεις. Θα μπορούσα να πω ότι είναι μία επιτυχημένη, πολυδιάστατη γυναίκα, αλλά θα συμφωνήσω με αυτό που λέει η ίδια: «Αυτό που προσπαθούμε ως κοινωνία και ως φύλο είναι να εξηγήσουμε και στα ασυνείδητα ακόμη κατάλοιπα, πως μια γυναίκα δεν χρειάζεται απολογητικά εισαγωγικά. Είναι ό,τι θέλει να είναι. Και γυναίκα. Ταυτόχρονα και εξίσου. Η λέξη “γυναίκα” δεν είναι πρόλογος, είναι δύναμη». Η συγγραφέας του βιβλίου «Το κορίτσι με το σαλιγκάρι», που πήρε σάρκα και οστά μέσα από τη δημοφιλή σειρά «Η Παραλία» της ΕΡΤ, έρχεται τώρα με «Το κορίτσι της παραλίας», το νέο της βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε και το οποίο «είναι γραμμένο για να διαβαστεί με την καρδιά – να σε αφήσει μόνο, μπροστά στη θάλασσα της δικής σου μνήμης».
Να το πάμε λίγο από την αρχή. Ξεκίνησες από μικρή ηλικία να γράφεις κυρίως ποίηση. Πώς έγινε η μετάβαση στο μυθιστόρημα;
Η ποίηση ήταν η εφηβεία μου. Πολλά χειρόγραφα, πολύ μελάνι, λίγοι αναγνώστες – κυρίως ο εαυτός μου. Το μυθιστόρημα ήρθε αργότερα, σαν μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία: «Θέλω να πω μια μεγάλη ιστορία, με αρχή, μέση και τέλος. Και έχω αρκετές που ζουν ήδη στο μυαλό μου». Και όσο ωρίμαζα εγώ, ωρίμαζε και ο τρόπος που έβλεπα τους ήρωές μου, συνδυάζονταν οι εμπειρίες και οι γνώσεις που συνέλεγα μεταξύ τους, έγινε ανάγκη μου η έρευνα. Και, τελικά, όλα αυτά με ανάγκασαν να τα ακολουθήσω.
Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το πρώτο σου βιβλίο, το «Κουμκουάτ», και πώς αλλάζουν με τον καιρό αυτά τα στοιχεία που σε κινητοποιούν να γράψεις;
Το «Κουμκουάτ» γεννήθηκε από τη γεύση του παρελθόντος μου, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ορμώμενη από την ιστορία της οικογένειάς μου από την πλευρά της μητέρας, μου και με δεδομένο πως ήταν μία από αυτές τις ιστορίες που μοιάζουν τόσο με μυθιστόρημα, ήταν από τα πρώτα βιβλία που έγραψα.
Με τα χρόνια, για να σου πω την αλήθεια, εμπνέομαι πιο πολύ από ό,τι δεν λέγεται και δεν έχει βρει τον δρόμο του προς την καταγραφή, παρά από ό,τι φαίνεται. Ένα σύμβολο, μία ιστορική ή πολιτιστική συνθήκη, μία καλά κρυμμένη ιστορία, ένας νέος κόσμος και ένα σύμπαν που θέλω να εξερευνήσω πρώτα από όλα εγώ, είναι τα στοιχεία που κατακτώ και, κατόπιν, θέλω να τα μοιραστώ και με όλους.
Πώς ένιωσες όταν εκδόθηκε το πρώτο σου βιβλίο;
Μπορεί να ακουστεί περίεργο όπως θα το θέσω σαν παρομοίωση, στην αρχή όμως ένιωσα ότι ήμουν εκτεθειμένη, σαν να είμαι χωρίς ρούχα μπροστά σε όλο τον κόσμο. Ότι κάποιος ξεφύλλισε την ψυχή μου και εγώ είχα επιδιώξει να μην κρατήσω τίποτα κρυφό. Ήταν μεθυστικό και τρομακτικό ταυτόχρονα. Και μετά ήρθε η αγκαλιά του αναγνώστη και τα ισοπέδωσε όλα: φόβο, αμφιβολία, εγωισμό.
Έκτοτε με την ασφάλεια της αποδοχής, γιατί αυτό σου δίνει δύναμη και κίνητρο στα πρώτα βήματα, ένιωθα πάντα το ίδιο συναίσθημα· όμως με πλήρη συνείδηση πως το να μοιράζομαι ήταν το κάλεσμα μου.
Αν το διαβάσεις ξανά, θα υπερισχύσει η νοσταλγία ή η αυστηρή κριτική;
Αν βάλω τα γυαλιά του επιμελητή, τότε κάθε σελίδα θα κοκκινίσει από παρατηρήσεις: «Εδώ ίσως να έβαζα λιγότερα επίθετα, εκεί να κράταγα πιο πολύ τη σιωπή, αυτό θα μπορούσα να το γράψω καλύτερα». Αλλά πάντα, στο φινάλε, θα κερδίζει η τρυφερότητα. Είναι ίδιο με το συναίσθημα όταν ξαναβλέπεις φωτογραφίες από όταν ήσουν παιδί – που δεν ξέρεις ακόμα πώς να σταθείς στον φακό, αλλά χαμογελάς αληθινά. Ό,τι και να νιώθω όταν διαβάζω κάτι δικό μου, ή όταν ακούω άλλους να το αναπαράγουν, πάντα θα υπερισχύει η περηφάνια, η νοσταλγία και η πλήρωση.
Έχεις σπουδάσει Βιοτεχνολογία και δούλεψες για πολλά χρόνια σε δύσκολους τομείς, όπως αυτός της Ογκολογίας. Πόσο μεγάλη είναι η πρόκληση της συνύπαρξης του ωμού ρεαλισμού με τη φαντασία ενός συγγραφέα;
Η επιστήμη μού έδωσε πειθαρχία και μέθοδο στο να αναζητώ. Και κυρίαρχα μου έδωσε από πολύ νωρίς να καταλάβω πως έχω ανάγκη την εξειδίκευση το ίδιο έντονα με το όσο αναζητώ τη σφαιρική παιδεία.
Η γραφή, από την άλλη, με έμαθε να αναπνέω σωστά. Κι ανάμεσά τους, υπάρχει μια λεπτή ισορροπία – σαν να περπατάς σε τεντωμένο σχοινί ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα.
Η ογκολογία, ειδικά από την άλλη, σου δίνει και ένα σπάνιο μάθημα: Πόσο εύθραυστη είναι η ζωή και πόσο σημαντικό είναι να τη διηγείσαι με ευαισθησία. Όταν έχεις δει τον πόνο από κοντά, δεν τον εκμεταλλεύεσαι για να γράψεις· τον τιμάς.
Το βιβλίο σου «Το Κορίτσι με το σαλιγκάρι» έγινε σειρά, η γνωστή σε όλους «Παραλία» που βλέπουμε στην ΕΡΤ. Πώς ένιωσες βλέποντας τη δουλειά σου να παίρνει σάρκα και οστά;
Είναι ένα από τα μεγαλύτερα «δώρα» που μου έκανε η ζωή. Να βλέπεις τις λέξεις σου να αποκτούν φωνές, πρόσωπα, κορμιά, μουσικές… Είναι σαν να βλέπεις το παιδί σου να πατάει στα πόδια του και να ακολουθεί τον δικό του δρόμο, να ανοίγει τα φτερά του σε άλλους ουρανούς που εσύ δεν έχεις εξερευνήσει.
Η «Παραλία» δεν ήταν ποτέ απλώς μια μεταφορά – ήταν μια νέα ανάσα για μια ιστορία που αγαπήθηκε πολύ, και ένα σύμπαν που ήθελε να τους συμπεριλάβει όλους. Η «Παραλία» είναι, για εμάς που την εμπνευστήκαμε, μία έννοια, ένα σύμπαν που είναι ανεξάντλητο.
Αυτό το βιβλίο είναι ένας φόρος τιµής στη µνήµη που επιµένει, αλλά και στη λύτρωση που δεν έρχεται πάντα όπως την περιµένεις, όµως δεν σε ξεχνά και θα σε επισκεφτεί µόλις νιώσεις έτοιµος.
Τώρα έχει κυκλοφορήσει το νέο σου βιβλίο, «Το κορίτσι της Παραλίας». Πώς συνδέεται με το προηγούμενο;
«Το κορίτσι της Παραλίας» αποτελεί, όπως συνηθίζουμε να λέμε στη λογοτεχνία, τη συνέχεια αυτής της σειράς βιβλίων που αφορούν το σύμπαν της Παραλίας και η οποία ξεκίνησε με «Το κορίτσι με το Σαλιγκάρι». Είναι όμως, ταυτόχρονα, μία αυτοτελής ιστορία που προσεκτικά δημιουργήθηκε να διαβάζεται και από κάποιον που δεν γνωρίζει τίποτα για το πρώτο βιβλίο, αλλά και να ενθουσιάσει όποιον έχει ήδη αγαπήσει τους προηγούμενους ήρωες.
Συγγραφικά μιλώντας, αν το πρώτο κορίτσι ήταν η κραυγή της απώλειας, αυτό εδώ είναι η σιωπή της επιβίωσης. Η θάλασσα είναι η ίδια, αλλά το βλέμμα με το οποίο την κοιτάμε έχει αλλάξει. Ήθελα να πιάσω το νήμα μιας παράλληλης ιστορίας, ενός άλλου «κοριτσιού» που δεν φώναξε ποτέ, αλλά κουβάλησε μια ιστορία το ίδιο βαριά. Και επιτρέψτε μου να πω, την πιο ιδιόμορφη που έχουν να διηγηθούν τα Μάταλα εκείνης της εποχής.
Ποια είναι τα βασικά μηνύματα που θέλεις να περάσεις μέσα από αυτό;
Είναι πολλά, αλλά δύο είναι τα κυρίαρχα και αποτελούν τον σκελετό της ιστορίας.
Όπως θα δούμε να λέει και η διάσημη Καλυψώ, «ακόμα και στην άκρη του κόσμου να σε πετάξουν, εάν είσαι προορισμένος για κάτι, θα το κάνεις».
Όπως μας μαθαίνει μέσα από τις πράξεις του ο Φρέντι, «για να σώσεις την ανθρωπότητα, αρκεί να θέλεις να σώσεις ένα και μόνο άνθρωπο».
Πέραν αυτών, η ίδια αυτή η απίστευτη ιστορία που έφτιαξε η ζωή, μας δείχνει κάτι πολύ επίκαιρο. Μας παίρνει από το χέρι και βήμα – βήμα, ανάσα – ανάσα, μας εξιστορεί με λεπτομέρειες πώς από ένα κακοποιητικό περιβάλλον μπορεί να υψωθεί ένα ανάστημα και να αναγεννηθεί ένας άνθρωπος, αρκεί να το παλέψει. Αλλά και πως μόνο εμείς οι ίδιοι ξέρουμε όλη την αλήθεια μας και πρέπει να συμβιβαστούμε με αυτό, να μη μας δημιουργεί ενοχές.
Στην ιστορία των ηρώων αυτού του βιβλίου, η σιωπή είναι επιλογή και, μερικές φορές, είναι και η πιο εκκωφαντική κραυγή και ακούγεται στα πέρατα του κόσμου. Αυτό το βιβλίο είναι ένας φόρος τιμής στη μνήμη που επιμένει, αλλά και στη λύτρωση που δεν έρχεται πάντα όπως την περιμένεις, όμως δεν σε ξεχνά και θα σε επισκεφτεί μόλις νιώσεις έτοιμος.
Και όλα αυτά ντυμένα με ένα πέπλο κάπως μυστηριακό, με νότες fantasy ή μοιρολατρικές, όπως θα έλεγαν οι ήρωες μου.
Θα ήθελες να το δεις και αυτό στην τηλεόραση ή και στο σινεμά;
Το σύμπαν της Παραλίας έχει ήδη αγαπηθεί τηλεοπτικά – και αυτό, για μένα, είναι ένα μικρό θαύμα που έγινε πραγματικότητα. «Το κορίτσι της Παραλίας» δεν είναι απλώς μια συνέχεια, είναι μια εμβόλιμη, αυτοτελής ιστορία – ίσως η πιο συνταρακτική και πιο αληθινή απ’ όσες έχουν ξεπηδήσει από αυτό το σύμπαν.
Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, δεν σκέφτομαι με όρους τηλεοπτικούς, αυτό ήδη έχει γίνει για το σύμπαν που δημιούργησα. Σκέφτομαι με όρους βιώματος. Αυτό το βιβλίο είναι γραμμένο για να διαβαστεί με την καρδιά – να σε αφήσει μόνο, μπροστά στη θάλασσα της δικής σου μνήμης.
Πίσω από κάθε βιβλίο υπάρχει μία πολύ μεγάλη έρευνα για τους ήρωες, τις περιοχές, την εποχή που εκτυλίσσεται η κάθε ιστορία κ.λπ., η οποία κρατάει πολύ καιρό. Αυτή η διαδικασία είναι αναμφίβολα δημιουργική. Είναι, όμως, και δεσμευτική;
Είναι και τα δύο. Η έρευνα, που αποτελεί το ωραιότερο και σημαντικότερο κομμάτι της διαδικασίας της συγγραφής, με αναγκάζει να γίνω κάποια άλλη: ιστορικός, κοινωνιολόγος, ντετέκτιβ, ψυχολόγος, αρχιτέκτονας μιας άλλης εποχής. Είναι μαγικό. Αλλά κάποιες φορές κουβαλάει και ευθύνη – γιατί όταν μιλάς για αληθινούς τόπους, για ιστορικές πληγές ή για κοινωνικές σκιές, πρέπει να έχεις πλήρη επίγνωση.
Δεν γράφω απλώς για να παρασύρω τους αναγνώστες σε ένα κόσμο ξεγνοιασιάς. Γράφω για να συνδέσω το τότε με το τώρα, και να μυήσω το κοινό σε κάτι στο οποίο μπορεί να μην έχουν βρεθεί μπροστά. Και αυτό απαιτεί ακρίβεια.
Βιοτεχνολόγος, συγγραφέας, επιχειρηματίας. Θεωρείς ότι, εν έτει 2025, προσθέτοντας τη λέξη «γυναίκα» ως πρώτη ιδιότητα, ενισχύεται η αξία μίας αδιαμφισβήτητα επιτυχημένης πορείας ή εμμέσως διαιωνίζονται απαρχαιωμένα στερεότυπα;
Είναι παράξενο – σαν να προσθέτεις τον πρόλογο πριν από τον τίτλο, κάθε φορά που θέλεις να πεις τι κάνεις. Δεν με ενοχλεί η λέξη «γυναίκα» ως προσθήκη· με ενοχλεί όταν τη χρησιμοποιούν για να σε τοποθετήσουν σε παρένθεση.
Ξέρετε, σκέφτομαι πως το θέμα δεν είναι να αφαιρέσουμε λέξεις. Είναι να τις γεμίσουμε με δύναμη.
Αυτό που συμβαίνει είναι πως υπάρχει ακόμη εκεί έξω ένας ψίθυρος –πότε πιο κρυφός, πότε πιο φανερός– που λέει: «Είναι πολύ καλή… για γυναίκα». Και αυτός ο ψίθυρος, όσο κι αν τον έχουμε καλύψει με προοδευτικά λόγια, καμιά φορά σέρνεται κάτω από τραπέζια συνεδριάσεων, συναντήσεις, διαλόγους ή απερίσκεπτες προσφωνήσεις.
Αυτό που προσπαθούμε ως κοινωνία και ως φύλο είναι να εξηγήσουμε, και στα ασυνείδητα ακόμη κατάλοιπα, πως μια γυναίκα δεν χρειάζεται απολογητικά εισαγωγικά. Είναι ό,τι θέλει να είναι. Και γυναίκα. Ταυτόχρονα και εξίσου. Η λέξη «γυναίκα» δεν είναι πρόλογος, είναι δύναμη.
Κλείνοντας, πώς θα συνόψιζες τη μέχρι τώρα πορεία σου σε μία φράση;
Κάθε λέξη που γράφω, είναι μια γέφυρα ανάμεσα σε μένα και τον άλλον. Κι όσο χτίζεις γέφυρες, δεν φοβάσαι τα κενά.
