38 χρόνια τώρα, ο κατασκευάζει αρχαία ελληνικά μουσικά όργανα με πολύ μεράκι, αφιερώνοντας τον εαυτό του στη μελέτη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, προκειμένου να προσεγγίσει όσο περισσότερο γίνεται τον αυθεντικό τρόπο κατασκευής τους. Με καταγωγή από το Ηράκλειο της Κρήτης, έχει καταφέρει να φτιάξει περίπλοκα και μοναδικής αξίας μουσικά όργανα που ταξιδεύουν σε ολόκληρο τον κόσμο, στα χέρια διάσημων καλλιτεχνών.
του Γιάννη Μούτσου
Έχοντας ήδη διανύσει μια δεκαετία στην κατασκευή παραδοσιακών μουσικών οργάνων, το 1982 ο Νίκος έβαλε στόχο να κατασκευάσει αρχαία μουσικά όργανα που είχαν χαθεί για 2.500 χρόνια! “Δεν είχα κάποια σχέση με την κατασκευή αρχαίων μουσικών οργάνων. Είναι κάτι που μου προέκυψε ως φυσιολογικό συνεχές, ως Έλληνα και κατασκευαστή κλασικών οργάνων με εξειδίκευση σε αυτά, καθώς και εξαιτίας μίας διάκρισής μου στην Κρεμόνα της Ιταλίας… Έτσι, έψαξα ό,τι πληροφορίες υπήρχαν, διάβασα πολλά βιβλία και επισκέφθηκα πολλά μουσεία. Έκανα μία ουσιαστική προετοιμασία”.
Ο Νίκος Μπρας ανακάλυψε τα μυστικά της τέχνης των αρχαίων μουσικών οργάνων μέσα στα κείμενα της Αρχαιότητας. “Αν κανείς ανατρέξει στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία θα βρει έναν απίστευτο θησαυρό. Είναι πολλά τα κείμενα που μιλάνε για κατασκευή και μουσική στην Αρχαία Ελλάδα, όπως για παράδειγμα στον Πλούταρχο και τον Ήρωνα. Μέσα εκεί βρίσκεις τόσες πολλές πληροφορίες, που και ένας άσχετος με το αντικείμενο θα μπορούσε, βάσει των πληροφοριών αυτών, να κατασκευάσει κάποιο όργανο.”
Ωστόσο, δεν άφησε να τον παρασύρει ο ενθουσιασμός του. Αντίθετα, αντιμετώπισε κάθε πληροφορία που συγκέντρωσε κατά την έρευνά του με απόλυτο σεβασμό: “Μελέτησα αντίγραφα, τα οποία τα βρίσκεις σε αγγεία ή σε μία μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα. Έπρεπε, ωστόσο, να ανατρέξω και σε βιβλία ανθρωπολογικού χαρακτήρα, μέσα από τα οποία περιγράφεται η ζωή των Ελλήνων, καθώς και η δομή της κοινωνίας τους, προκειμένου, μέσα από τα μαθηματικά, να βρεθούν οι σωστές αναλογίες και διαστάσεις των οργάνων”.
– Μοναδικές κατασκευές
Το εγχείρημα του Νίκου Μπρα δεν ήταν εύκολο, καθώς δεν υπήρχαν τα ακούσματα από την Αρχαία Ελλάδα. Ωστόσο, χάρη στην εμπειρία των 30 ετών, αλλά και στους πειραματισμούς του, παρατήρησε ότι στα όργανα που φέρουν μεμβράνη δέρματος ως “αρμονική τράπεζα” (δηλ. το καπάκι ενός οργάνου που σε άλλες περιπτώσεις προέρχεται από έλατο, όπως στο βιολί και στην κιθάρα), ο παραγόμενος ήχος είναι παρόμοιος σε ποσοστό τουλάχιστον 80%.
“Εάν θα βάλεις μία μεμβράνη δέρματος πάνω σε ένα κέλυφος χελώνας, και έναν καβαλάρη και μία χορδή και την χτυπήσεις, τότε θα βγάλει έναν ήχο. Εάν το βάλεις σε ένα τσίγκινο σκεύος, όπως μία κατσαρόλα, ο ήχος θα είναι πολύ κοντινός. Δεν έχουμε μεγάλη απόκλιση, γεγονός που σημαίνει ότι όσα όργανα φέρουν δέρμα, όπως η λύρα, η βάρβιτος, το τρίγωνο, ή τα πολύχορδα, παράγουν έναν ήχο που πλησιάζει τον ήχο των οργάνων της Αρχαίας Ελλάδας.”
Σεβόμενος τόσο τη Φύση, όσο και την Οικολογία, απέφυγε να χρησιμοποιήσει μέρη από ζώο για να φτιάξει ένα αρχαίο όργανο, ακόμη και αν αυτό ήταν το βασικό υλικό κατασκευής του κατά την Αρχαιότητα: “Τα όργανα που γνωρίζουμε ήταν βασισμένα σε κελύφη χελώνας και δέρμα ζώων. Ωστόσο, αν και δεν έχουμε αναφορά σε αντίγραφα, δεν μπορώ να φανταστώ πώς, με τόσο υψηλό διανοητικό επίπεδο, οι αρχαίοι οργανοποιοί δεν θα είχαν αντιγράψει το όστρακο χελώνας πάνω σε ξύλο, προκειμένου να μη σκοτώσουν μία χελώνα…”. Κι όμως, ο ισχυρισμός του Νίκου επιβεβαιώνεται, καθώς υπάρχουν ευρήματα κεράτων από ξύλο και, μάλιστα, από ξύλο σφεντάμι.
Η εργασία είναι κοπιαστική, λεπτή και δεν δικαιολογεί λάθη. Ο δε χρόνος που απαιτεί η κατασκευή μια αρχαίας λύρας εξαρτάται κυρίως από το υλικό και μπορεί να ξεπεράσει τις 25 ημέρες! “Εργαζόμαστε πάνω σε τρεις διαφορετικούς τύπους λύρας. Για οικολογικούς λόγους, προκειμένου να αντιγράψουμε το κέλυφος της χελώνας χρησιμοποιούμε ξύλο από σφενδάμι, το οποίο θεωρείται ένα από τα σκληρότερα ξύλα. Από τις μετρήσεις που έχουμε κάνει, έχουμε δει ότι παράγει τον ήχο που αποδίδει ένα όστρακο. Ένας άλλος τύπος ξύλου που χρησιμοποιούμε είναι η καρυδιά. Πρόκειται για επίπονη εργασία, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να σκάψεις ένα τέτοιο ξύλο με το χέρι. Επιπλέον, χρησιμοποιείται και το φλαμούρι, το οποίο είναι πιο μαλακό και δουλεύεται πιο γρήγορα.”
Κάποιες φορές, το αρχαίο όργανο φτιάχνεται κατόπιν παραγγελίας, ενώ άλλες φορές αρκεί η αγάπη και μόνο για το όργανο. “Ο στόχος ήταν να κατασκευαστούν τα όργανα για να τα γνωρίσουν οι Έλληνες. Κάναμε παρουσιάσεις και φτιάξαμε περίπου 80 όργανα από μία ποικιλία οργάνων – πνευστά, κρουστά και έγχορδα. Αρχικά κανείς στην Ελλάδα δεν τα γνώριζε. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Αυτή την εποχή υπάρχουν νέοι που ενδιαφέρονται πάρα πολύ. Ένα μουσικό ροκ συγκρότημα τρελαίνεται να έχει ελληνική λύρα, κάτι που το καθιστά τελείως διαφορετικό!”, συμπληρώνει ο Νίκος Μπρας.
Ωστόσο, ο ίδιος εκφράζει το κρυφό του παράπονο, καθώς στην Ελλάδα, όπως τονίζει, δεν αξιοποιείται αυτή η τέχνη, αφού δεν υπάρχει καν οργανωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης στον τομέα αυτό. “Υπάρχουν, όμως, άνθρωποι με ειδίκευση πάνω στο όργανο, όπως είναι η Αλίκη Μαρκαντωνάτου, που παίζει με λύρα, ο Νίκος Ξανθούλης, ο όποιος δίνει παραστάσεις και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και το συγκρότημα ‘Εύελδωρ’.”
Η αρχαία ελληνική μουσική, λέει εμφατικά ο Νίκος, δεν είναι τόσο γνωστή στην Ελλάδα. Πολλοί ξένοι από διάφορα μέρη του κόσμου, όμως, έχουν έρθει και έχουν αγοράσει όργανα, τα οποία χρησιμοποιούν. “Γιατί αυτοί έχουν τη γνώση και φαίνεται ότι γνωρίζουν την αξία των αρχαίων ελληνικών οργάνων καλύτερα”…
– Αγάπη για τον πολιτισμό
Το μεροκάματο δεν είναι αυτοσκοπός για τον Νίκο όταν κατασκευάζει τα αρχαία όργανα. Η αγάπη για τον πολιτισμό και η γνώση για τα μουσικά όργανα της Αρχαιότητας αρκούν ως κίνητρα για τη μελέτη και κατασκευή τους. “Αν θέλαμε να βγάλουμε χρήματα από τα αρχαία ελληνικά όργανα, θα μπορούσαμε εύκολα να πάρουμε σύγχρονα μηχανήματα, όπως π.χ. έναν παντογράφο, και να αρχίσουμε να τα αντιγράφουμε σε μηδέν χρόνο, παράγοντας πολλαπλά κομμάτια σε μία μόλις μέρα. Δεν είναι, όμως, αυτό που θέλουμε εμείς. Αντίθετα, θέλουμε να διατηρούμε μία ισορροπία σε ό,τι αφορά την οπτική του οργάνου, αλλά και μια πιστότητα ως προς τον παραγόμενο ήχο.”
Επιπλέον, ο Νίκος δεν διστάζει να τονίσει πως η κατασκευή των αρχαίων οργάνων με σύγχρονα μηχανήματα θα ισοδυναμούσε με… ιεροσυλία, αφού είναι σαν να φτιάχνεις αρχαία αγάλματα.
Η αναγνώριση της τέχνης του Νίκου στο εξωτερικό δεν τον αφήνει αδιάφορο. Ακόμη και σήμερα δηλώνει έτοιμος να δοκιμάσει την τύχη του εκτός Ελλάδος. Ωστόσο, η οικογένεια έχει διαφορετική γνώμη. Συνοδοιπόροι πλέον στο εργαστήριό του είναι ο γιος του Ηρακλής και ο φίλος του Σωκράτης – δύο παιδιά που ανδρώθηκαν μέσα στο εργαστήριο.
“Ο γιος μου, ο Ηρακλής, γεννήθηκε μέσα στο εργαστήριο. Θυμάμαι πως έφτιαξε το πρώτο του βιολί όταν ήταν 11 χρόνων… Μαζί με τον γαμπρό μου, τον Σωκράτη, έχουν πλέον αναλάβει το εργαστήριο. Πάει ο παλιός!”, λέει ο Νίκος.
Και το ότι η παράδοση συνεχίζεται, δεν μπορεί παρά να είναι ένα αισιόδοξο μήνυμα!
