«Τα Χριστούγεννα δεν είναι απλώς μια μέρα, είναι μια κατάσταση του νου»
– Βάλενταϊν Ντέιβις, Αμερικανός σεναριογράφος και συγγραφέας (1905-1961)
της Γιώτας Χουλιάρα
Τα φωτάκια στις στολισμένες βιτρίνες των καταστημάτων αναβοσβήνουν εδώ και μέρες. Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα σε πλατείες και θεματικά πάρκα έχουν ήδη στηθεί. Οι Άγιοι Βασίληδες, πιστοί στο ετήσιο ραντεβού τους, έχουν πάρει τις θέσεις τους στα εμπορικά κέντρα, ενώ τα ραδιόφωνα παίζουν χριστουγεννιάτικες μελωδίες. Η αντίστροφη μέτρηση για τα Χριστούγεννα έχει ήδη ξεκινήσει, με πολλούς να αντιδρούν στο φαινόμενο του «Christmas creep» (την πρόωρη έναρξη των χριστουγεννιάτικων στολισμών για εμπορικούς σκοπούς) που χαρακτηρίζει την εποχή μας.
Υπάρχει, όμως, ένα μέρος στον κόσμο, όπου οι εορτασμοί διαρκούν περισσότερο από τέσσερις μήνες, δίνοντας άλλο νόημα στη χριστουγεννιάτικη περίοδο. Όχι, δεν αναφέρομαι στη φανταστική πόλη Χούβιλ του «Κατεργάρη των Χριστουγέννων», όπου τα μικρόσωμα, χαρωπά ανθρωπάκια Χου λατρεύουν τα Χριστούγεννα και έχουν ως σκοπό της ζωής τους τη χριστουγεννιάτικη προετοιμασία. Ούτε στο Χωριό του Άγιου Βασίλη, το θεματικό πάρκο κοντά στο Ροβανιέμι, στη Φινλανδία.
Είτε το πιστεύετε, είτε όχι, η χώρα που κερδίζει σε διάρκεια εορτασμών, είναι οι… τροπικές Φιλιππίνες!
Οι μήνες «ber»
Οι Φιλιππίνες, επίσημα Δημοκρατία των Φιλιππίνων, αποτελούν μια αναδυόμενη αγορά και μια πρόσφατα βιομηχανοποιημένη χώρα, με την Οικονομία της να μετατοπίζεται από τον γεωργικό τομέα, στον τομέα των υπηρεσιών (τουρισμός) και της μεταποίησης.
Στα Φιλιππινέζικα, η λέξη «Paskó» αναφέρεται συνήθως στα Χριστούγεννα και προέρχεται από την ισπανική φράση «pascua de navidad» που σημαίνει «Πάσχα της Γέννησης».
Τα Χριστούγεννα στις Φιλιππίνες αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του έτους. Οι Φιλιππινέζοι καυχιούνται ότι γιορτάζουν τη μεγαλύτερη περίοδο των Χριστουγέννων στον κόσμο. Κι ενώ στις Δυτικές κοινωνίες οι στολισμοί των Χριστουγέννων ξεκινούν συνήθως μετά τον εορτασμό του Halloween (Χάλοουιν), στις Φιλιππίνες οι στολισμοί και τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα ξεκινούν από την 1η Σεπτεμβρίου! Οι δε εορτασμοί διαρκούν ποικιλοτρόπως, μέχρι τη Γιορτή του Μαύρου Ναζωραίου, στις 9 Ιανουαρίου, τη Γιορτή του Σάντο Νίνιο, η οποία λαμβάνει χώρα την τρίτη Κυριακή του Ιανουαρίου ή και τον Φεβρουάριο, ανάλογα με την ημερομηνία του Σεληνιακού Νέου Έτους.
Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται κατά τους μήνες «ber», όπως ονομάζεται στις Φιλιππίνες η εορταστική περίοδος, δηλαδή κατά τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Η ονομασία «the ber months», η οποία χρησιμοποιείται για να περιγράψει την περίοδο των στολισμών και της προετοιμασίας, προέρχεται από την κατάληξη των αγγλικών ονομάτων των μηνών (September, October, November, December). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι γιορτινές διακοσμήσεις στη χώρα είναι διαθέσιμες ήδη από το Σαββατοκύριακο, πριν την Ημέρα των Εθνικών Ηρώων, η οποία γιορτάζεται την τελευταία Δευτέρα του Αυγούστου.
Τα λαμπερά χριστουγεννιάτικα φανάρια, τα φωτάκια, τα αστέρια και οι ηλεκτρικές, ψηφιακές ή φυσικές αναπαραστάσεις του Ιωσήφ, της Μαρίας και του Χριστού στη φάτνη, γεμίζουν τους δρόμους και τα καταστήματα πόλεων και χωριών. Τα πολύχρωμα φώτα λάμπουν σχεδόν παντού, από τις πιο κομψές κατοικίες, μέχρι και τις πιο ταπεινές παράγκες.
Ένα οικονομικό φαινόμενο με ιστορικές και θρησκευτικές καταβολές
Το ημερολόγιο μεταξύ Σεπτεμβρίου και Ιανουαρίου στις Φιλιππίνες είναι γεμάτο με πολιτιστικά και θρησκευτικά γεγονότα, με την παραμονή και την Ημέρα των Χριστουγέννων να δεσπόζουν στην κορυφή των εορτασμών, ως αποτέλεσμα των τριών αιώνων ισπανικής αποικιοκρατίας, που διέδωσε τον Ρωμαιοκαθολικισμό σε όλα τα νησιά της χώρας. Οι εορτασμοί των Χριστουγέννων έχουν βαθιές επιρροές από τον Καθολικισμό, με τις ρίζες τους να χάνονται στην ισπανική αποικιακή κυριαρχία της χώρας, από το 1521 έως το 1898. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Φιλιππίνες είναι μία από τις δύο κυρίως καθολικές χώρες της Ασίας (η άλλη είναι το Ανατολικό Τιμόρ).
Μάλιστα, το 2021, η χώρα γιόρτασε 500 χρόνια Χριστιανισμού, έχοντας ως σημείο αναφοράς το 1521, όταν ο Πορτογάλος εξερευνητής Φερδινάνδος Μαγγελάνος και το πλήρωμά του, πλέοντας για λογαριασμό της Ισπανικής Αυτοκρατορίας, έφθασαν στο νησί Μακτάν των Φιλιππίνων. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε ουσιαστικά την ισπανική αποικιοκρατία και την άφιξη των ιεραποστόλων της Καθολικής Εκκλησίας, οι οποίοι βάφτισαν τους περισσότερους από τους ιθαγενείς των τροπικών αυτών νησιών. Σήμερα, περίπου το 92% των κατοίκων στις Φιλιππίνες είναι χριστιανοί, σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου Στάνφορντ.
Πολλοί πιστεύουν ότι η σταδιακή αύξηση της εορταστικής περιόδου γύρω από τα Χριστούγεννα είναι πιθανώς περισσότερο ριζωμένη στο εμπόριο, παρά στον πολιτισμό, καθώς οι παλαιότεροι θυμούνται πως οι εορτασμοί της αντίστροφης χριστουγεννιάτικης μέτρησης ξεκινούσαν περίπου στο τέλος Νοεμβρίου. Όμως, τη δεκαετία του 1990, συνέβησαν δύο μεγάλες οικονομικές αλλαγές που οδήγησαν στην επιμήκυνση της χριστουγεννιάτικης περιόδου: αφ’ ενός η εδραίωση των Φιλιππινέζων εργαζομένων στο εξωτερικό της χώρας και, αφ’ ετέρου η εμφάνιση της βιομηχανίας τηλεφωνικών κέντρων/επιχειρηματικών διαδικασιών εξωτερικής ανάθεσης, το γνωστό με την αγγλική ορολογία BPO (Business Process Outsourcing). Τι σημαίνει αυτό στην πράξη;
Οι μεν εργαζόμενοι Φιλιππινέζοι στο εξωτερικό συνήθως αναλαμβάνουν δουλειές ως συμβασιούχοι σε διάφορες χώρες (π.χ. υπάλληλοι υπηρεσιών στη Μέση Ανατολή ή εργαζόμενοι στον τομέα της Υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο) και φροντίζουν να στέλνουν τα κέρδη τους ως εμβάσματα στις οικογένειές τους στην πατρίδα, κάνοντας την αποστολή τους μήνες πριν από τα Χριστούγεννα.
Η δε έκρηξη των τηλεφωνικών κέντρων και των κέντρων BPO στις Φιλιππίνες οδήγησε εκεί πολλές αμερικανικές, καναδικές και ευρωπαϊκές εταιρείες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των εργαζομένων στη χώρα και την έλευση περισσότερων ξένων επαγγελματιών, που οδήγησε σταδιακά στην αύξηση του τουρισμού. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η μεσαία τάξη της χώρας μεγάλωσε, αποκτώντας μεγαλύτερη δύναμη δαπανών.
Τα δημοφιλή εμπορικά κέντρα φύτρωσαν σε όλο το αρχιπέλαγος, ξεκινώντας από την πρωτεύουσα και τις μεγάλες πόλεις. Δημιουργήθηκαν χώροι όχι μόνο για ψώνια και ψυχαγωγία, αλλά και για επιχειρήσεις προσανατολισμένες στην κοινότητα, όπως τράπεζες, παιδικούς σταθμούς, σαλόνια, γυμναστήρια και κλινικές.
Σύντομα, οι εκκλησίες, Ρωμαιοκαθολικές και Ευαγγελικές, άρχισαν να πραγματοποιούν τις αντίστοιχες λειτουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις τους όχι στα παρεκκλήσια, αλλά στις αίθουσες συνεδριάσεων και στα θέατρα του εμπορικού κέντρου. Τα εμπορικά κέντρα προκάλεσαν μια αλλαγή στις συνήθειες της κοινότητας, συμβάλλοντας με τον τρόπο τους στην επέκταση της εορταστικής περιόδου.
Υπάρχουν, βέβαια, και εκείνοι που θεωρούν τη μακρά αυτή Χριστουγεννιάτικη γιορτή ως έναν τρόπο περαιτέρω διάδοσης του ευαγγελίου, καθώς, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αναφέρονται συχνά όροι που σχετίζονται με τον Ιησού και τα Χριστούγεννα.
Τέλος, χαρακτηριστική των Φιλιππινέζων είναι και η μεγάλη αξία που δίνουν στον θεσμό της οικογένειας, έχοντας την κουλτούρα ότι η οικογένεια υποστηρίζει πάντα τα μέλη της, σηκώνοντας ο ένας τα βάρη του άλλου: τα μεγαλύτερα αδέρφια βοηθούν στην κάλυψη των εκπαιδευτικών διδάκτρων των μικρότερων αδελφών τους, οι παππούδες και οι γιαγιάδες λειτουργούν ως νταντάδες κ.ο.κ. Τα Χριστούγεννα, λοιπόν, αποτελούν μια ευκαιρία για κοινωνική και οικογενειακή σύνδεση. Για τις οικογένειες των Φιλιππίνων όλων των κοινωνικών τάξεων, η προσφορά και ο αλτρουισμός δεν είναι υπόθεση μίας γιορτής, όπως τα Χριστούγεννα, αλλά τρόπος ζωής. Ίσως γι΄αυτό λατρεύουν τόσο πολύ το μήνυμα χαράς που απορρέει από τη χριστουγεννιάτικη εορταστική περίοδο.
Χριστουγεννιάτικοι εορτασμοί και παραδόσεις
Κατά την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων, τα σπίτια και τα κτίρια στις Φιλιππίνες στολίζονται με φανάρια σε σχήμα αστεριού, που ονομάζονται «paról» (από το ισπανικό farol, που σημαίνει «φανάρι»). Αυτά τα φανάρια αντιπροσωπεύουν το αστέρι της Βηθλεέμ που καθοδηγούσε τους μάγους, γνωστούς και ως Τρεις Βασιλιάδες. Τα Paról είναι τόσο αγαπημένα και εμβληματικά για τους Φιλιππινέζους, όσο τα χριστουγεννιάτικα δέντρα για τους Δυτικούς.
Τα πρώτα αυτά φαναράκια κατασκευάζονταν από απλά υλικά, όπως μπαμπού, ιαπωνικό ριζόχαρτο ή χαρτί και φωτίζονταν με κερί, και χρησιμοποιούνταν από τους φτωχούς κατοίκους των νησιών για να φωτίσουν τις χριστουγεννιάτικες συγκεντρώσεις. Σήμερα, πλέον, είναι ηλεκτρικά και κατασκευασμένα από διάφορα υλικά, αλλά εξακολουθούν να αποτελούν ένα φως καθοδήγησης μέσα στο σκοτάδι για τους πιστούς που θέλουν να προσευχηθούν.
Ένα παραδοσιακό φιλιππινέζικο γεγονός είναι το «Simbang Gabi», μια σειρά λατρευτικών συγκεντρώσεων των Φιλιππινέζων Καθολικών, οι οποίες πραγματοποιούνται μέσα σε εννέα νύχτες, από τις 16 έως τις 24 Δεκεμβρίου, με αποκορύφωμα την παραμονή των Χριστουγέννων. Η παράδοση αναφέρει ότι όποιος πιστός κάνει μια ευχή μέσα από την καρδιά του, έχοντας συμμετάσχει και στις εννέα λειτουργίες, θα πραγματοποιηθεί.
Το συγκεκριμένο έθιμο ξεκίνησε τις πρώτες ημέρες της ισπανικής κυριαρχίας στις Φιλιππίνες, ως πρακτικός συμβιβασμός για τους αγρότες, οι οποίοι έπρεπε να εργαστούν πριν την ανατολή του ηλίου για να αποφύγουν τη μεσημεριανή ζέστη έξω, στα χωράφια. Οι σχετικές χριστουγεννιάτικες λειτουργίες άρχισαν να πραγματοποιούνται το 1669. Τελικά, αυτό το έθιμο των Χριστουγέννων έγινε ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό του πολιτισμού των Φιλιππίνων και σύμβολο της συνύπαρξης των ιθαγενών με τους Ισπανούς.
Εξίσου σημαντικές με την 25η Δεκεμβρίου, είναι για τους Φιλιππινέζους η ημέρα των Θεοφανείων, όπου γιορτάζουν τους Τρεις Μάγους, αλλά και η γιορτή του Μαύρου Ναζωραίου, στις 9 Ιανουαρίου. Εκατομμύρια Φιλιππινέζοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται στην πρωτεύουσα Μανίλα για την εορταστική πομπή των 6,5 χιλιομέτρων, ακολουθώντας το άγαλμα του Ιησού που θεωρούν θαυματουργό.
Η εορταστική περίοδος, ουσιαστικά, τελειώνει με την εορτή του Σάντο Νίνιο, την τρίτη Κυριακή του Ιανουαρίου. Η απεικόνιση που σχετίζεται περισσότερο με αυτή την ημέρα είναι η θαυματουργή για τους κατοίκους Santo Niño de Cebú, η πρώτη χριστιανική εικόνα που μεταφέρθηκε στα νησιά των Φιλιππίνων το 1521 από τον Μαγγελάνο.
Καθώς το νόημα των Χριστουγέννων μοιάζει να χάνεται μέσα στα γρανάζια της εμπορευματοποίησης των τελευταίων ετών, οι Φιλιππίνες αποτελούν μια φωτεινή έκπληξη που συνδυάζει την παράδοση με τη σύγχρονη εποχή. Οι Φιλιππινέζοι διοχετεύουν το πνεύμα των Χριστουγέννων στην καθημερινότητά τους και ψάχνουν τρόπους να χαμογελούν, παρά τις δυσκολίες της ζωής, νιώθοντας ευγνώμονες και γνωρίζοντας ότι κάποτε θα έρθουν καλύτερες μέρες. Καλά Χριστούγεννα!