Έλενα ΚιουρκτσήΣτριφτό ή σε πακέτο, σε μορφή πούρου ή ως καπνός πίπας, το κάπνισμα αποτελεί μια συνήθεια που προέρχεται από τους Ινδιάνους της Αμερικής. Ωστόσο, και οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και οι Ρωμαίοι, κάπνιζαν όχι βέβαια καπνό, αλλά ξερά φύλλα από ευκάλυπτο, αχλαδιά κ.λπ. που δεν περιείχαν ουσίες ικανές να προκαλέσουν εξάρτηση. Η 31η Μαΐου έχει οριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος», προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί το κοινό σχετικά με τις σοβαρές επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία.
Η εξάπλωση του καπνού σε πολλές χώρες της Γηραιάς Ηπείρου οφείλεται σε έναν διορατικό ιεραπόστολο, ο οποίος μετέφερε το φυτό του καπνού στην Ισπανία. Αξίζει να σημειωθεί πως, αρχικά, η χρήση του περιοριζόταν στη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Άλλωστε, ο Sir Walter Raleigh ήταν που έπεισε τη Βασίλισσα Ελισάβετ να αρχίσει το κάπνισμα για λόγους υγείας. Βέβαια, εκείνος που «δάνεισε» το όνομα του στο κύριο δραστικό συστατικό του καπνού, τη νικοτίνη, ήταν ο Γάλλος πρέσβης Jean Nicot de Villemain. Κι αυτό, διότι το 1560 έστειλε σπόρους καπνού από τη Βραζιλία στο Παρίσι, συστήνοντάς το ως θεραπευτικό φυτό στην Αικατερίνη των Μεδίκων.
Στα μέσα του 19ου αιώνα το κάπνισμα έγινε συνήθεια της υψηλής κοινωνίας και, προς το τέλος του αιώνα, εμφανίστηκαν οι πρώτες βιομηχανίες τσιγάρων. Στη συνέχεια, πήρε επιδημικές διαστάσεις χάρη κυρίως στα κινηματογραφικά είδωλα, αφού έγινε ταυτόσημο με την περιπετειώδη και γοητευτική εικόνα τους. Αυστηρά ανδρική υπόθεση αρχικά, γέννησε πρότυπα που ακόμα ποζάρουν αυτάρεσκα, με ένα τσιγάρο στο ακρόχειλο.
Όμως, από το 1964 έως σήμερα, έχει αποδειχθεί ότι το τσιγάρο ευθύνεται για τον θάνατο περισσοτέρων ανθρώπων, από ό,τι συνολικά τα τροχαία ατυχήματα, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, οι ανθρωποκτονίες και οι αυτοκτονίες.
Θα μπορούσε κανείς, λοιπόν, να σχολιάσει σαρκαστικά ότι οι Ινδιάνοι που εξολοθρεύτηκαν από την εισβολή των Ευρωπαίων μάς… εκδικούνται ετεροχρονισμένα.
Τι καπνό… φουμάρουμε
Το κάπνισμα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, συνιστά μια χρόνια εθιστική νόσο, η οποία οφείλεται κυρίως στη νικοτίνη (Nicotiana tabacum), προσδιορίζοντας τον καπνιστή ως ασθενή. Όπως τονίζουν οι ειδικοί, η χρήση καπνού ευθύνεται για την πρόκληση πολλών μορφών καρκίνου –κυρίως του πνεύμονα–, της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ), καρδιαγγειακών νοσημάτων (έμφραγμα), εγκεφαλικών επεισοδίων, στυτικής δυσλειτουργίας και πρόωρης γήρανσης.
Ενδεικτικά, ο καπνός του τσιγάρου περιέχει 4.500 ενώσεις, μεταξύ των οποίων και 50 από τις πλέον καρκινογόνες. Από την άλλη, το παθητικό κάπνισμα προκαλεί κυρίως βρογχιτιδικά επεισόδια και λοιμώξεις στα παιδιά, καθώς και καρκινογένεση και καρδιοαγγειακά νοσήματα στους ενήλικες. Μάλιστα, σε έρευνες που έχουν διεξαχθεί και στην Ελλάδα, ανιχνεύθηκαν πολύ αυξημένα τοξικά μεταβολικά προϊόντα της νικοτίνης σε ούρα μη καπνιστών, οι οποίοι εκτίθενται σε παθητικό κάπνισμα σε χώρους εργασίας ή διασκέδασης.
Φαίνεται, λοιπόν, πως τα αντικαπνιστικά μέτρα βοηθούν στην πλήρη αποφυγή του παθητικού καπνίσματος και συμβάλλουν ώστε οι καπνιστές να καπνίζουν λιγότερο. Διότι πολλά από τα τσιγάρα που ανάβουν δεν είναι πράγματι απολαυστικά, αλλά αποτελούν, στην πραγματικότητα, μια μηχανικά επαναλαμβανόμενη σειρά κινήσεων.
5+1 Μύθοι για το κάπνισμα
- «Το τσιγάρο προσφέρει χαλάρωση»
Στατιστικά είναι ένα από τα βασικότερα συναισθήματα, το οποίο ισχυρίζονται ότι αισθάνονται οι καπνιστές μετά από ένα τσιγάρο. Όμως οι εργαστηριακές μελέτες δεν έχουν έως σήμερα εντοπίσει οποιαδήποτε συσχέτιση με την πρόκληση χαλάρωσης ή τη βελτίωση της διάθεσης ως αποτέλεσμα του καπνίσματος ή της νικοτίνης.
- «Τα ελαφριά τσιγάρα βλάπτουν λιγότερο»
Όσοι καταφεύγουν σε αυτά συνήθως έχουν την τάση να εισπνέουν πιο βαθιά τον καπνό και να παίρνουν περισσότερες ρουφηξιές, με αποτέλεσμα να εισέρχονται ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες μονοξειδίου του άνθρακα και των λοιπών βλαβερών ουσιών στους πνεύμονές (US National Cancer Institute).
- «Το πούρο είναι ασφαλές»
Με βάση την Αμερικανική Πνευμονολογική Εταιρεία, η θνησιμότητα από καρκίνο σε άντρες που καπνίζουν πούρα, είναι 34% πιο υψηλή σε σχέση με τους μη καπνιστές και οφείλεται κυρίως σε καρκίνο του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου και των χειλιών.
- «Ο θείος Γιάννης κάπνιζε μανιωδώς και δεν έπαθε τίποτα»
Όλοι μας ίσως να έχουμε ακούσει για κάποιον θείο που κάπνιζε 60 τσιγάρα την ημέρα και έζησε μέχρι τα 93 χωρίς να πάθει τίποτα. Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι σε κάθε τέτοιο θείο ή θεία αντιστοιχούν χιλιάδες χρόνιοι καπνιστές που πεθαίνουν νεότεροι, άρρωστοι και καταπονημένοι από τον εθισμό τους.
- «Αν δεν το κόψεις με την πρώτη, ξέχνα το»
Το 59% όσων ξαναρχίζουν το κάπνισμα δηλώνουν ότι συνέβη σε κοινωνική εκδήλωση ή όταν άλλοι γύρω τους κάπνιζαν, και το 37% στις ώρες μεταξύ 20:00 και 00:00. Όμως μια παρεκτροπή υπό την επίδραση μίας ευχάριστης ή δυσάρεστης συναισθηματικής κατάστασης δεν σημαίνει αποτυχία της προσπάθειας. Αντιμετωπίζεται με νέα θεραπευτική και ψυχολογική προσέγγιση, καθώς και με επαναπροσδιορισμό των κινήτρων της διακοπής.
- «Η στερητική φάση είναι εφιάλτης»
Όλοι όσοι βρίσκονται σε διαδικασία διακοπής, αναφέρουν έστω και λίγα συμπτώματα στέρησης, όπως ζάλη, ένταση, ανησυχία, αϋπνία κ.λπ.. Ωστόσο, πρόκειται για συμπτώματα που μπορούν να απαλυνθούν με τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής ή και με απλές εναλλακτικές λύσεις, όπως μια βόλτα ή κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών (καρότο, πράσινο μήλο, λάχανο κ.λπ.). Έχει αποδειχθεί, πάντως, ότι ο φόβος του καπνιστή ως προς το τι τον περιμένει εάν προσπαθήσει να διακόψει το κάπνισμα είναι υπερβολικός, σε σχέση με την πραγματικότητα. Αυτό, όμως, το καταλαβαίνει μόνο αφότου θεραπευτεί.
Εθισμός
Φαίνεται πως το 70% των καπνιστών επιθυμούν να διακόψουν την επιβλαβή αυτή συνήθεια και δεν μπορούν. Κι αυτό, διότι η εξάρτηση από τη νικοτίνη έχει νευροβιολογική βάση (όπως ο αλκοολισμός ή η χρήση οπιούχων ναρκωτικών), ενώ συνιστά και στοιχείο των καθημερινών συναισθηματικών φάσεων του καπνιστή.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, ο καπνιστής να συνειδητοποιήσει ότι καμιά εξάρτηση δεν διακόπτεται με ελαφρότητα και επιπόλαιη αντιμετώπιση. Το πρόβλημα δεν λύνεται μόνο με το ιατρείο του ειδικού νοσοκομείου, ούτε με το καλύτερο βοήθημα διακοπής. Και τα δύο αυτά στοιχεία μόνο συμπληρωματικά στη βούληση του ίδιου του καπνιστή μπορούν να λειτουργήσουν.
Επικουρικά στην προσπάθεια κυκλοφορούν υποκατάστατα νικοτίνης με τη μορφή επιθεμάτων (αυτοκόλλητα νικοτίνης), τσίχλας, υπογλώσσιων δισκίων, ρινικών σπρέι και εισπνευστήρα (inhaler). Ωστόσο, η αγωγή πρέπει να είναι βραχυχρόνια και να αποφεύγεται το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της χρήσης τους, καθότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα εμφάνισης τοξικών επιπέδων νικοτίνης στο αίμα.
Σε κάθε περίπτωση, άκρως βοηθητικό για τον καπνιστή είναι, παράλληλα με την όποια προσπάθειά του, να ζητήσει και επιστημονική καθοδήγηση και υποστήριξη.
Ως προς τη διακοπή του καπνίσματος, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Richard Klein, ο οποίος στο βιβλίο του “Cigarettes are sublime” (στα ελληνικά «Τα τσιγάρα είναι θεσπέσια» – εκδόσεις ΟΞΥ) περιγράφει τη σχέση αγάπης-μίσους της Αμερικής με το κάπνισμα, εξετάζοντας την όλη εξάρτηση μέσα από ένα λογοτεχνικό, φιλοσοφικό και πολιτισμικό πρίσμα. Παράλληλα, αναλύει τη σαγηνευτική επίδραση διαφόρων παραγόντων (της ποίησης, του σινεμά και της φωτογραφίας) στο πάθος για τσιγάρο. Ωστόσο, το αξιοσημείωτο σε αυτή την ιστορία είναι ότι ο ίδιος έκοψε οριστικά το κάπνισμα ενόσω έγραφε βιβλίο και, από τότε, έχει απεξαρτηθεί από τη νικοτίνη!
Το τσιγάρο κόβεται πολύ δυσκολότερα αν:
- Η απόφαση διακοπής στηρίζεται αποκλειστικά στην πίεση ή παρακίνηση από συγγενικά πρόσωπα.
- Δεν υπάρχει ισχυρό προσωπικό κίνητρο.
- Υπάρχει η πεποίθηση ότι τα υποκατάστατα νικοτίνης ή ο θεραπευτής είναι το «Α» και το «Ω» στην προσπάθεια διακοπής.
- Προτιμηθεί η μείωση και όχι η ολική διακοπή. Σε αυτή την περίπτωση, είναι σχεδόν βέβαιο ότι, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, θα επιστρέψουμε στα αρχικά επίπεδα κατανάλωσης τσιγάρων.
- Τίθενται μεγάλοι και μη υλοποιήσιμοι στόχοι.
- Αναβάλλεται συνεχώς η ημερομηνία έναρξης της προσπάθειας διακοπής. Όσο πιο συγκεκριμένος είναι ο τρόπος εκτέλεσης μιας ενέργειας (μέρα, ώρα και τόπος), τόσο πιο πιθανό είναι να στεφθεί από επιτυχία.
