Μαρία Λυσάνδρου
Η μελέτη της γλώσσας του σώματος τις τελευταίες δεκαετίες έχει αποδειχθεί πολύ δημοφιλής. Συνήθως, όμως, εστιάζουμε στη γλώσσα του σώματος των άλλων και στα μηνύματα που αυτή στέλνει προς εμάς. Τι γίνεται, όμως, με τη δική μας γλώσσα του σώματος;
Είναι άραγε τόσο καθοριστική, ώστε να διαμορφώσει την ταυτότητά μας; Η Amy Cuddy, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Harvard και ειδική στην Κοινωνική Ψυχολογία, λέει ότι είναι.
Όταν συζητάμε για τη μη-λεκτική συμπεριφορά, θεωρούμε δεδομένο ότι πρόκειται για ένα είδος “γλώσσας” – έτσι, μας παραπέμπει άμεσα στην επικοινωνία. Και όταν σκεφτόμαστε την επικοινωνία, σκεφτόμαστε τις αλληλεπιδράσεις.
Οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν δαπανήσει πολύ χρόνο μελετώντας τη γλώσσα του σώματος, καταλήγοντας σε σαρωτικά συμπεράσματα: είναι πλέον σε θέση να προβλέψουν σημαντικές καταστάσεις ζωής, όπως ποιον προσλαμβάνουμε ή προάγουμε, ή με ποιον επιλέγουμε να βγούμε ραντεβού. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ερευνητής Alex Todorov του πανεπιστημίου Princeton έδειξε πως η αξιολόγηση των προσώπων των πολιτικών υποψηφίων, σε μόλις ένα δευτερόλεπτο, μπορεί να προβλέψει το 70% της Γερουσίας των ΗΠΑ και τα αποτελέσματα των κυβερνητικών αναμετρήσεων!
Έτσι, συζητώντας για τη μη-λεκτική επικοινωνία, αναφερόμαστε συνήθως στον τρόπο με τον οποίο κρίνουμε τους άλλους και στον τρόπο με τον οποίο μας κρίνουν εκείνοι. Τείνουμε, όμως, να ξεχνάμε το υπόλοιπο… ακροατήριο που επηρεάζεται από τη δική μας μη-λεκτική συμπεριφορά. Και αυτό είναι ο εαυτός μας.
Η μη-λεκτική έκφραση της εξουσίας και της κυριαρχίας
Οι μη-λεκτικές εκφράσεις της εξουσίας και της κυριαρχίας αφορούν την επέκταση. Όταν, λοιπόν, κάνεις τον εαυτό σου “μεγάλο”, τεντώνεσαι, καταλαμβάνεις χώρο – στην ουσία ανοίγεσαι. Και αυτό ισχύει σε όλο το ζωικό βασίλειο.
Η καθηγήτρια Ψυχολογίας του πανεπιστημίου British Columbia, Jessica Tracy, μελέτησε την έκφραση που είναι γνωστή ως “υπερηφάνεια”. Παρατήρησε, λοιπόν, ότι και οι άνθρωποι που γεννιούνται με όραση, αλλά και εκείνοι που είναι εκ γενετής τυφλοί, κάνουν την ίδια κίνηση όταν κερδίζουν σε μια φυσική αναμέτρηση, ακόμα κι αν οι δεύτεροι δεν έχουν δει ποτέ κανέναν να την κάνει: Όταν περνούν τη γραμμή τερματισμού, σηκώνουν τα χέρια ψηλά σε σχήμα V, έχοντας το σαγόνι ελαφρά υπερυψωμένο. Αντιθέτως, τι κάνουμε όταν νιώθουμε αδύναμοι; Ακριβώς το ανάποδο! Κλεινόμαστε, τυλίγουμε τον εαυτό μας, τον κάνουμε “μικρό”.
Άνθρωποι και ζώα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Όταν συνυπάρξουν μια μεγάλη και μια μικρή δύναμη σε έναν χώρο, αυτό που γίνεται συνήθως είναι να συμπληρώνουμε ο ένας τα νεύματα του άλλου. Αν κάποιος έχει μεγάλη ισχύ απέναντί μας, τείνουμε να κάνουμε τους εαυτούς μας μικρότερους. Δεν τον αντιγράφουμε – κάνουμε το αντίθετο.
“Αν κάποιος έχει μεγάλη ισχύ απέναντί μας, τείνουμε να κάνουμε τους εαυτούς μας μικρότερους.”
Μπορεί το σώμα μας να επηρεάσει το μυαλό μας;
Η Amy Cuddy, μαζί με τη συνεργάτιδά της Diana Carney, θέλησαν να ανακαλύψουν αν κάποιος, προσποιούμενος τον ισχυρό, θα καταφέρει να καταξιωθεί. Μπορείς να πετύχεις υιοθετώντας για κάποιο διάστημα τη συμπεριφορά ισχυρού, ακόμα κι αν είσαι το αντίθετο;
Για παράδειγμα, γελάμε όταν νιώθουμε ευτυχισμένοι. Γελάμε, όμως, και όταν αναγκαζόμαστε να κρατήσουμε ένα στυλό ανάμεσα στα δόντια μας. Ακόμα κι αυτό, αν και τεχνητό, μας κάνει στιγμιαία να νιώθουμε καλά. Ισχύει αμφίπλευρα.
Εφόσον, λοιπόν, ξέρουμε ότι το μυαλό επηρεάζει το σώμα μας, μήπως ισχύει και το ότι το σώμα μας αλλάζει το μυαλό μας; Και λέγοντας “μυαλό”, στην περίπτωση της δύναμης εννοούμε σκέψεις και αισθήματα, αλλά και στοιχεία φυσιολογίας που καθορίζουν αυτές τις σκέψεις και τα αισθήματα: τις ορμόνες.
Στη φυσιολογία υπάρχουν διαφορές σε δύο βασικές ορμόνες: την τεστοστερόνη (την ορμόνη της κυριαρχίας) και την κορτιζόλη (την ορμόνη του στρες). Έχει παρατηρηθεί ότι πολύ ισχυρά αρσενικά, με πολύ υψηλές θέσεις, έχουν υψηλή τεστοστερόνη και χαμηλή κορτιζόλη, κάτι που δείχνει να χαρακτηρίζει επίσης τους πολύ μεγάλους και αποτελεσματικούς ηγέτες. Άρα τι σημαίνει αυτό; Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται τη δύναμη, φέρνουν στο μυαλό τους μόνο την τεστοστερόνη, επειδή αυτή έχει να κάνει με την κυριαρχία. Στην πραγματικότητα, όμως, η δύναμη έχει σχέση και με τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε στο στρες. Νιώθει κανείς σιγουριά με έναν ισχυρό ηγέτη με υψηλή τεστοστερόνη, αλλά επιρρεπή στο στρες; Μάλλον όχι… Αντιθέτως, εκπέμπει ασφάλεια κάποιος ισχυρός και δυναμικός, που όμως είναι χαλαρός και ψύχραιμος.
– Τα πειράματα
Βάσει των παραπάνω, η Amy Cuddy και η Diana Carney αποφάσισαν να φέρουν ανθρώπους στο εργαστήριο και να πραγματοποιήσουν ένα μικρό πείραμα, κατά το οποίο οι άνθρωποι αυτοί υιοθέτησαν, για δύο λεπτά, είτε στάσεις δύναμης (π.χ. καθισμένοι με τα πόδια απλωμένα πάνω στο γραφείο, όρθιοι με τα πόδια ανοιχτά και τα χέρια στη μέση), είτε στάσεις αδυναμίας (π.χ. όρθιοι με τα χέρια να αγκαλιάζουν το σώμα, καθισμένοι και καμπουριασμένοι, με τα χέρια μεταξύ των ποδιών). Έπειτα, τους ζήτησαν να περιγράψουν πόσο ισχυροί αισθάνονταν σε μια σειρά πραγμάτων και, στη συνέχεια, τους έδιναν τη δυνατότητα να στοιχηματίσουν. Πριν και μετά το πείραμα, λήφθηκε δείγμα σάλιου από τους συμμετέχοντες.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι, στα τυχερά παιχνίδια, το 86% στοιχημάτιζε όταν βρισκόταν στη στάση υψηλής δύναμης. Στη στάση χαμηλής δύναμης, μόνο το 60% στοιχημάτισε – μια αισθητά σημαντική διαφορά.
Ως προς την τεστοστερόνη, με βάση την εξέταση του σάλιου τους, από την αρχή μέχρι το τέλος του πειράματος οι δυνατοί άνθρωποι βίωσαν μια αύξηση 20%, και οι αδύναμοι άνθρωποι βίωσαν μια μείωση 10%. Ως προς την κορτιζόλη, οι δυνατοί άνθρωποι βίωσαν μια μείωση 25% και οι αδύναμοι μια αύξηση 15%. Όπως αποδείχθηκε, τα δύο αυτά λεπτά οδήγησαν σε αυτές τις ορμονικές αλλαγές, οι οποίες προγραμμάτισαν τον εγκέφαλο είτε να είναι αποφασιστικός, άνετος και με αυτοπεποίθηση, είτε επιρρεπής στο στρες, με μια αίσθηση “κλεισίματος”.
Φαίνεται, λοιπόν, πως η στάση του σώματός μας καθορίζει πράγματι το πώς σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε για τους εαυτούς μας. Άρα, δεν αφορά μόνο τους άλλους, αλλά και εμάς τους ίδιους: όταν το σώμα μας αλλάζει, αλλάζει και το μυαλό μας.
Σε άλλη περίπτωση, η ομάδα της Amy έφερε ανθρώπους στο εργαστήριο, οι οποίοι υιοθέτησαν είτε στάσεις δύναμης, είτε στάσεις αδυναμίας, και στη συνέχεια πέρασαν από μια πολύ στρεσογόνα συνέντευξη για δουλειά, διάρκειας πέντε λεπτών. Η συνέντευξη μαγνητοσκοπήθηκε. Οι κριτές ήταν εκπαιδευμένοι να μην απαντούν με νεύματα, δείχνοντας εντελώς ανέκφραστοι, κάνοντας ουσιαστικά “πόλεμο νεύρων” στους υποψηφίους.
Στη συνέχεια, τέσσερις προγραμματιστές είδαν τις κασέτες, χωρίς να έχουν ιδέα για την υπόθεση και τις συνθήκες. Τελικά, κατέληξαν στο ότι ήθελαν να προσλάβουν αυτούς που είχαν υιοθετήσει δυναμικές στάσεις, τους οποίους και αξιολόγησαν πολύ πιο θετικά επί του συνόλου.
Τι το προκάλεσε αυτό, όμως; Δεν είχε να κάνει ούτε με το περιεχόμενο του λόγου, ούτε με τις ικανότητες των ανθρώπων – αυτές ήταν αδιαμφισβήτητες. Είχε να κάνει με την ίδια την παρουσία τους.
Σύμφωνα, λοιπόν, με την Amy Cuddy, μικρές παρεμβάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλες αλλαγές.
Παρεμβάσεις δύο λεπτών τη φορά. “Πριν πάτε στην επόμενη στρεσογόνα κατάσταση αξιολόγησης, δοκιμάστε το για δύο λεπτά στο ασανσέρ, στις τουαλέτες, στο γραφείο σας. Διαμορφώστε τον εγκέφαλό σας, ώστε να ανταποκριθεί όσο το δυνατόν καλύτερα στην περίσταση. Ανεβάστε την τεστοστερόνη σας! Κατεβάστε την κορτιζόλη σας!”.
Το μυστικό δεν είναι να προσποιηθεί κανείς τον δυνατό. Σύμφωνα με την ειδικό, το μυστικό είναι να το δοκιμάζεις συνεχώς, μέχρι να μπορέσεις αυτό να το εσωτερικεύσεις – μέχρι να γίνεις, τελικά, αυτό που προσπαθείς να δείξεις: ισχυρός.
Το μόνο που χρειάζεται είναι το σώμα μας, προσωπικός χώρος και δύο λεπτά. Αυτά και μόνο μπορούν να αλλάξουν την πορεία της ζωής μας. Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει τόσο ένθερμα η Amy.
