Ελέω πανδημίας Όταν η Υγεία καθορίζει τον ρου της Ιστορίας | Trend - planbemag.gr
Plan Be Mag
Trend

Ελέω πανδημίας
Όταν η Υγεία καθορίζει τον ρου της Ιστορίας

Από τον λοιμό της Αθήνας και τη Μαύρη Πανώλη, έως την Ισπανική Γρίπη, το AIDS και τον COVID-19, αυτές είναι οι πανδημίες που άλλαξαν την Ιστορία της Ανθρωπότητας.

τoυ Βισάπ Αγαμπατιάν

Είναι επιβλαβείς, βασανιστικές, αμείλικτες και άκρως επικίνδυνες. Όταν μια επιδημία εξαπλώνεται πέρα από τα σύνορα μιας χώρας, τότε εμφανίζονται πανδημίες – γεγονός που, από καταβολής κόσμου, είναι το χειρότερο σενάριο όσον αφορά τις μολυσματικές ασθένειες.
Ο τόσο επίκαιρος Covid-19 δεν είναι η πρώτη πανδημία που πλήττει τον πλανήτη. Και το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν θα είναι και η τελευταία. Οι φονικοί “πρόγονοί” του, άλλωστε, μας το υπενθυμίζουν…

Ο λοιμός της Αθήνας: Η παλαιότερη καταγεγραμμένη πανδημία
Συνέβη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.). Η ασθένεια (ίσως επρόκειτο για τυφοειδή πυρετό), αφού έπληξε τη Λιβύη, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο, “διαπέρασε” τα αθηναϊκά τείχη ενόσω πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες, εξασθενώντας σημαντικά τους Αθηναίους. Τα συμπτώματα, μεταξύ άλλων, περιλάμβαναν πυρετό, ερυθρότητα δέρματος, διαρκή δίψα και πληγές.
Εξαιτίας του λοιμού, τα 2/3 του πληθυσμού αφανίστηκαν – μεταξύ αυτών και ο Περικλής με τους δυο γιους του. Ως αποτέλεσμα, η Αθήνα παραδόθηκε στους εχθρούς της.

Ιουστινιάνεια πανώλη: Η αρχή ενός μακρόσυρτου τέλους
Το 541 μ.Χ., μια άγνωστη ασθένεια έκανε την εμφάνισή της στο μεσογειακό λιμάνι της Αιγύπτου, Πηλούσιο, και εξαπλώθηκε σε όλες τις επαρχίες της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας, συνεχίζοντας τη θανατηφόρα πορεία της προς τη Δύση και φθάνοντας μέχρι τη Βρετανία και την Ιρλανδία. Επρόκειτο για τη βουβωνική πανώλη (πανούκλα), μία από τις χειρότερες πανδημίες στην ιστορία της Ανθρωπότητας. Η ασθένεια οφείλεται στο βακτήριο yersinia pestis, το οποίο εξαπλώνεται κυρίως από τρωκτικά, αλλά και μολυσμένους ψύλλους ή ζώα ή ανθρώπους. Τα συμπτώματα, ανάλογα με τον τύπο της (βουβωνική, σηψαιμική, πνευμονική), είναι βασανιστικά και επώδυνα.
Γνωστή ως «Ιουστινιάνεια πανώλη», προκάλεσε τον θάνατο περίπου 25 εκατομμυρίων ανθρώπων και ακύρωσε τα σχέδια του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού για επανένωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, προκαλώντας τεράστιες οικονομικές ζημιές. Αυτή η καταστροφική πανδημία, όμως, θα επανερχόταν ακόμα πιο ανεξέλεγκτη και τρομακτική…

Μαύρος Θάνατος: Η επιστροφή και η καταστροφή
Από το 1347 έως το 1351, η Ευρώπη χτυπήθηκε ξανά από επιδημία βουβωνικής πανώλης («Μαύρη Πανώλη» ή «Μαύρος Θάνατος», ονομασία που δόθηκε από το μπλαβιασμένο δέρμα που ήταν βασικό χαρακτηριστικό της, ειδικά στη μύτη και τα δάχτυλα χεριών και ποδιών).
Μεταδιδόταν αστραπιαία, βοηθούμενη από τις κακές συνθήκες υγιεινής, την έλλειψη ιατρικών γνώσεων της εποχής και τις επακόλουθες δεισιδαιμονικές προλήψεις. Τα κλινικά συμπτώματα περιλάμβαναν ευμεγέθη οιδήματα στους βουβώνες ή στις μασχάλες. Εμφανίζονταν, επίσης, μαύρες κηλίδες στα χέρια και στα πόδια, και ακολουθούσε διάρροια. Εάν η μόλυνση είχε επέλθει από εισπνοή (πνευμονική πανώλη), αντί οιδημάτων επακολουθούσαν αιμοπτύσεις. Ωστόσο, ο θάνατος ήταν σύντομος και στις δυο περιπτώσεις.
Ενδεικτικό της εικόνας Αποκάλυψης που επικρατούσε ήταν πως καράβια, με νεκρά τα πληρώματα, πλανιόντουσαν ακυβέρνητα στις θάλασσες, ενώ παράλληλα ενισχύθηκαν και οι τάσεις φανατισμού και προκαταλήψεων εναντίον μειονοτικών ομάδων, όπως οι Εβραίοι. Κι αυτό, διότι η τότε εκκλησιαστική και κοσμική εξουσία έριξε την ευθύνη για τον όλεθρο στους Εβραίους, πυροδοτώντας τη θεωρία ότι οι Εβραίοι είχαν δηλητηριάσει δήθεν τα πηγάδια για να εξοντώσουν τους χριστιανούς.
Ο συνολικός απολογισμός σε ανθρώπινες ζωές υπολογίζεται μεταξύ 100 και 200 εκατομμυρίων νεκρών σε Ευρώπη, Ασία και Βόρεια Αφρική (με τους περισσότερους στην Ασία και ειδικότερα στην Κίνα, από όπου θεωρείται ότι ξεκίνησε η διασπορά του).
Το 1665, με κορύφωση το φθινόπωρο του 1666, η μεγάλη βουβωνική πανώλη του Λονδίνου αφάνισε το 20% των κατοίκων, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες γάτες και σκυλιά εξολοθρεύθηκαν ως πιθανή αιτία για την ασθένεια.
Πλέον, χάρη στην πρόληψη και στην εύρεση θεραπείας, η πανώλη είναι αρκετά σπάνια.

Λέπρα: Ο Χάνσεν… χωρίς τη Γκρέτελ
Αυτή η αργά αναπτυσσόμενη βακτηριακή ασθένεια εξελίχθηκε σε πανδημία στην Ευρώπη, κατά τον Μεσαίωνα. Το ότι προκαλεί πληγές και παραμορφώσεις οδήγησε στο να θεωρείται η νόσος ως τιμωρία από τον Θεό. Τώρα, γνωστή ως «ασθένεια του Χάνσεν», εξακολουθεί να προσβάλλει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους ετησίως και παραμένει θανατηφόρα αν δεν αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικά.

Ευλογιά: Ο “λευκός” άρρωστος άνθρωπος
Εμφανίστηκε στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, με ποσοστό θνησιμότητας που έφτανε το 30%, και παρέμεινε η κύρια αιτία θανάτου τον 18ο αιώνα, σκοτώνοντας κατ’ εκτίμηση 400.000 ανθρώπους τον χρόνο. Οι Ευρωπαίοι την “εισήγαγαν” στους αυτόχθονες πληθυσμούς όταν έφθασαν στην αμερικανική ήπειρο το 1492.
Περίπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους (περίπου το 90% του τότε πληθυσμού της Βορείου και Νοτίου Αμερικής), ενώ το 1520, η αυτοκρατορία των Αζτέκων καταστράφηκε από την ασθένεια που έφεραν οι Αφρικανοί σκλάβοι. Ωστόσο, η πανδημία βοήθησε τους Ευρωπαίους στη δημιουργία αποικιών, αλλάζοντας για πάντα την ιστορία της Αμερικής και της Παγκόσμιας Οικονομίας.

Χολέρα: Μάστιγα για αιώνες
Το 1817, η πρώτη από τις επτά πανδημίες χολέρας που ακολούθησαν τα επόμενα 150 χρόνια, άφησε πίσω της 1 εκατομμύριο νεκρούς. Ξεκίνησε από την περιοχή Τζασόρε (στα σημερινά σύνορα μεταξύ Ινδίας και Μπαγκλαντές) από Βρετανούς στρατιώτες που μετέφεραν νερό και τρόφιμα, μολυσμένα από περιττώματα.
Η Βρετανική Αυτοκρατορία και το Ναυτικό εξάπλωσαν τη χολέρα στην Ισπανία, την Αφρική, την Ινδονησία, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Αμερική. Ο Βρετανός γιατρός Τζον Σνόου (ουδεμία σχέση με τον πρωταγωνιστή του “Game of Τhrones”) κατάφερε το 1854 να αποτρέψει την εξάπλωση στη βρετανική πρωτεύουσα, εντοπίζοντας την πηγή μετάδοσης σε μια συγκεκριμένη αντλία νερού στο Σόχο του Λονδίνου. Παρόλο που ανακαλύφθηκε εμβόλιο το 1885, οι πανδημίες συνεχίστηκαν, και η χολέρα συνεχίζει έως σήμερα να πλήττει κυρίως φτωχές χώρες που χαρακτηρίζονται από έλλειψη κοινωνικών υποδομών.

Ισπανική Γρίπη: Από τις φονικότερες του είδους
Τα πρώτα κρούσματα της Ισπανικής Γρίπης καταγράφηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918, ενώ ακολούθησαν περιστατικά σε Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και Γερμανία. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, η πανδημία έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότιο Αφρική.
Από τον ιό Η1Ν1 προσβλήθηκαν 500 εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 50 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο. Ο ιός της «Ισπανικής Γρίπης» μεταπήδησε από τα πτηνά στον άνθρωπο και, στη συνέχεια, άρχισε να μεταδίδεται μεταξύ ανθρώπων. Προήλθε πιθανότατα από την Κίνα και μεταδόθηκε από Κινέζους εργάτες που μεταφέρονταν σιδηροδρομικώς μέσω του Καναδά προς την Ευρώπη. Ωστόσο ονομάστηκε “Ισπανική”, επειδή οι πρώτες αναφορές για την πανδημία προήλθαν από τον Ισπανικό Τύπο.

Γρίπη του Χονγκ-Κονγκ: Πάθημα-μάθημα
Πενήντα χρόνια μετά την Ισπανική Γρίπη, ένας νέος ιός της ίδιας οικογένειας ο Η3Ν2, εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη. Οι απώλειες τής εν λόγω γρίπης σε ανθρώπινες ζωές ανήλθαν στο 1 εκατομμύριο, εκ των οποίων 100.000 ήταν στις ΗΠΑ. Αν και δεν είχε τόσο υψηλά θνητότητας όσο η Ισπανική Γρίπη, ο Η3Ν2 μεταδιδόταν πολύ εύκολα, προσβάλλοντας μισό εκατομμύριο ανθρώπους μέσα σε δύο μόλις εβδομάδες από την αναφορά του πρώτου κρούσματος στο Χονγκ-Κονγκ. Η πανδημία βοήθησε την κοινότητα Υγείας να κατανοήσει τον ζωτικό ρόλο των εμβολίων στην αποτροπή μελλοντικών επιδημιών.

HIV/AIDS: Δεν σκότωνε μόνο “περιθωριακούς”
Τα πρώτα περιστατικά ανθρώπων που προσβλήθηκαν από τον ιό ΗΙV αναφέρθηκαν το 1981, αλλά η ασθένεια συνεχίζει να προσβάλλει και να σκοτώνει ανθρώπους ακόμη και σήμερα. Έκτοτε, 75 εκατομμύρια έχουν προσβληθεί από HIV και σχεδόν 32 εκατομμύρια έχουν χάσει τη ζωή τους.
Πρόκειται για σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα για το οποίο προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία, αλλά η αγωγή με αντι-ρετροϊκά φάρμακα αποδεικνύεται αρκετά αποτελεσματική.

Έμπολα: Όπου φτωχός και η μοίρα του
Ο ιός, ο οποίος πήρε το όνομά του από έναν ποταμό κοντά στο σημείο όπου καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα, ξεκίνησε από ένα μικρό χωριό στη Γουινέα το 2014 και εξαπλώθηκε σε γειτονικές χώρες της Δυτικής Αφρικής. Σκότωσε 11.325 ανθρώπους, από τους 28.600 που προσβλήθηκαν από αυτόν. Όπως και η χολέρα, τα θύματά του ήταν οι χώρες που δεν είχαν τις υποδομές για να τον αντιμετωπίσουν.

SARS: Να δεις, κάτι μου θυμίζει…
Ο SARS (Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο) είναι μια ασθένεια που προκαλείται από έναν από τους επτά κορονοϊούς που επηρεάζουν τους ανθρώπους. Η επιδημία ξεκίνησε από την επαρχία Γκουαντόνγκ στην Κίνα, το 2003, και εξελίχθηκε σύντομα σε παγκόσμια πανδημία, πλήττοντας 26 χώρες.
Από τον SARS προσβλήθηκαν πάνω από 8.000 άνθρωποι, ενώ απεβίωσαν 774 – ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό. Ο αντίκτυπος του SARS ήταν αρκετά περιορισμένος, χάρη στα άμεσα μέτρα καραντίνας και την απομόνωση όσων προσβάλλονταν από αυτόν.

Γρίπη των Χοίρων: Η Μiss Piggy «τα ’παιξε»
Το 2009 παρατηρήθηκε μια νέα μορφή γρίπης, η οποία έμελλε να προσβάλει περισσότερα από 60 εκατομμύρια ανθρώπους στις ΗΠΑ και να προκαλέσει, παγκοσμίως, εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους. Ο ιός Η1Ν1 ξεκίνησε από χοίρους που είχαν επαφή με ανθρώπους. Ήταν διαφορετικός από τα συνήθη ξεσπάσματα γρίπης, καθώς το 80% των θυμάτων ήταν ηλικίας κάτω των 65 ετών (τυπικά το 70% με 90% των θανάτων από γρίπη αφορά άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών).
Ο Η1Ν1 έδειξε την ταχύτητα με την οποία μπορεί να εξαπλωθεί μια ιογενής πανδημία ακόμη και τον 21ο αιώνα, καθώς και την ανάγκη για γρήγορα αντανακλαστικά προστασίας εκ μέρους της παγκόσμιας κοινότητας για το μέλλον.
Κάτι που μάλλον δεν συνέβη με τον COVID-19.