Aφιέρωμα Άσθμα: Ο ασθενής μπορεί να έχει μια φυσιολογική ζωή

Το άσθμα στο μικροσκόπιο

Ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Σε πολλούς, η διάγνωση άσθματος και μόνο δημιουργεί ανησυχία, ακόμα και τρόμο, κάνοντάς τους να πιστεύουν ότι το “φορτώνονται” για μια ζωή. Κι όμως, η νόσος αυτή μπορεί να καταστεί απόλυτα ελέγξιμη και “αθόρυβη”, αρκεί να διαγνωστεί έγκαιρα και ο ασθενής να μην την αντιμετωπίσει επιπόλαια.

του Δρ. Στυλιανού Κ. Βιττωράκη

– Πόσο συχνό είναι το άσθμα;
Το άσθμα αποτελεί νόσο που προσβάλλει όλους τους λαούς. Υπολογίζεται ότι 300 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν άσθμα παγκοσμίως και ότι εμφανίζεται στο 1-18% του πληθυσμού, αναλόγως της χώρας. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι στην Ελλάδα έχει άσθμα το 8,6% του πληθυσμού (9,2% των ενήλικων και 5,9% των παιδιών/έφηβων). Στον χάρτη της γεωγραφικής κατανομής της νόσου, φαίνεται ότι το άσθμα είναι συχνότερο στην Αττική, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη, με μικρότερα ποσοστά να παρατηρούνται στη Βόρεια Ελλάδα και τις νησιωτικές α της χώρας. Οι διαφορές αυτές πιθανώς οφείλονται στις κλιματολογικές συνθήκες των διαφόρων περιοχών, αλλά και στη διαφορετική έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες και αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος.

– Κάνει “διακρίσεις” το άσθμα;
Φυσικά και όχι! Από άσθμα πάσχουν πολιτικοί, καλλιτέχνες, αθλητές και μάλιστα επαγγελματίες, χωρίς αυτό να αποτελεί εμπόδιο στην επιτυχία τους, όπως ο γνωστός ποδοσφαιριστής Ντέιβιντ Μπέκαμ και ο 9 φορές χρυσός Ολυμπιονίκης στην κολύμβηση, Μαρκ Σπιτς.
Το άσθμα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Στην παιδική ηλικία οφείλεται συνήθως σε αλλεργίες. Στους ενήλικες σχετίζεται λιγότερο με τις αλλεργίες και μπορεί να είναι σοβαρότερο, ειδικά όταν δεν αντιμετωπίζεται σωστά.

– Για ποιον λόγο εμφανίζεται το άσθμα σε κάποιους ανθρώπους;
Η αιτία εμφάνισης του άσθματος είναι άγνωστη. Πιθανώς αναπτύσσεται λόγω συνδυασμού κληρονομικών (γενετική προδιάθεση), αλλά και περιβαλλοντικών παραγόντων. Χαρακτηριστικά εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά γονέων με άσθμα, μεταξύ αδελφών και ειδικά μεταξύ διδύμων, γεγονός που υποδηλώνει κληρονομικότητα.
Το κάπνισμα τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όσο και μετά τη γέννα, επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη των πνευμόνων και μπορεί να οδηγήσει σε άσθμα. Ενώ, αντίθετα, ο μητρικός θηλασμός, η διαβίωση σε αγροτικές περιοχές, η κατανάλωση ακατέργαστου γάλακτος κ.λπ. φαίνεται να προστατεύουν από την πιθανότητα εμφάνισης άσθματος.

– Τι συμβαίνει όταν έχει κάποιος άσθμα;
Στο άσθμα προσβάλλονται οι βρόγχοι, οι αεραγωγοί που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες. Συγκεκριμένα, οι αεραγωγοί φλεγμαίνουν, γίνονται δηλαδή ερυθροί, υπερευαίσθητοι, οιδηματώδεις και, επομένως, ο αυλός τους στενεύει. Επιπλέον, μικροί μύες που περιβάλλουν τους αεραγωγούς (σαν δακτυλίδια) συσπώνται και οδηγούν σε περαιτέρω στένωση (βρογχόσπασμο), ενώ παράλληλα αυξημένη παραγωγή βλέννης (πτύελα) αποφράσσει τους βρόγχους. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι να υπάρχει δυσκολία τόσο στην είσοδο, όσο και στην έξοδο του αέρα από τους πνεύμονες.

– Ποια είναι τα συμπτώματα του άσθματος;
Το άσθμα εμφανίζεται με δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή), βάρος ή σφίξιμο στο στήθος, συρίττουσα αναπνοή (γατάκια), ενώ συχνά υπάρχει και βήχας.
Χαρακτηριστικό του άσθματος είναι ότι τα συμπτώματα αυτά μεταβάλλονται στον χρόνο. Μπορεί, δηλαδή, να είναι εντονότερα αργά το βράδυ ή νωρίς το πρωί, να παρουσιάζουν διακυμάνσεις από μέρα σε μέρα, με τις εποχές του χρόνου και μετά από την έκθεση σε κάποιον εκλυτικό παράγοντα (π.χ. σκόνη, γύρη λουλουδιών, καπνός τσιγάρου, έντονες οσμές, σωματική άσκηση, έντονο γέλιο, stress, ερεθιστικοί παράγοντες στην εργασία, τροφές, υγρασία και μεταβολές καιρικών συνθηκών). Τα συμπτώματα μπορεί να επιδεινώνονται με τις αναπνευστικές λοιμώξεις, ενώ χαρακτηριστικά βελτιώνονται αυτόματα ή μετά από θεραπεία.

– Πώς γίνεται η διάγνωση του άσθματος;
Η διάγνωση του άσθματος δεν είναι πάντα εμφανής, καθώς τα συμπτώματα εμφανίζονται σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε ασθενή, μεταβάλλονται στον χρόνο και μερικές φορές είναι ήπια. Για τον λόγο αυτόν, είναι αναγκαίος ο έλεγχος από πνευμονολόγο, ο οποίος θα θέσει τη διάγνωση λαμβάνοντας υπ’ όψιν έναν συνδυασμό παραγόντων, όπως το ιστορικό του ασθενή, την κλινική εξέταση και τα αποτελέσματα εξειδικευμένων διαγνωστικών μεθόδων, με κύρια τη σπιρομέτρηση.
Η σπιρομέτρηση είναι μία εύκολη για τον ασθενή εξέταση, με την οποία μετράμε την ταχύτητα και την ποσότητα του αέρα που διέρχεται από τους βρόγχους κατά τη διάρκεια μιας έντονης αναπνοής. Είναι μια απολύτως αναγκαία και αναντικατάστατη εξέταση, την οποία πρέπει να κάνουν όλοι οι ασθενείς (παιδιά και ενήλικες) που έχουν συμπτώματα από το αναπνευστικό.
Οι μετρήσεις που παίρνουμε είναι απολύτως απαραίτητες για να διαγνώσουμε τον βαθμό της απόφραξης των βρόγχων μας που συμβαίνει στο άσθμα, να παρακολουθήσουμε τη βελτίωση μετά τη λήψη της θεραπείας, αλλά και να αναγνωρίσουμε έγκαιρα τις παροξύνσεις που μπορεί να συμβούν.
Τα σύγχρονα σπιρόμετρα διαθέτουν κατάλληλο λογισμικό, καθιστώντας τη σπιρομέτρηση ευχάριστη σαν παιχνίδι ακόμη και σε μικρά παιδιά, γεγονός ιδιαίτερα χρήσιμο για τη διάγνωση και τη θεραπεία του άσθματος στους μικρούς μας φίλους.

– Θεραπεύεται το άσθμα;
Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί θεραπεία που να εξασφαλίζει ότι άσθμα δεν θα εμφανιστεί ποτέ σε έναν συγκεκριμένο ασθενή.
Υπάρχουν, ωστόσο, άφθονες θεραπευτικές επιλογές που επιτυγχάνουν πλήρη εξαφάνιση των συμπτωμάτων, άρση του οποιουδήποτε περιορισμού που πιθανώς να προκαλούσε το άσθμα στον ασθενή και, επομένως, μία απολύτως φυσιολογική ζωή. Όταν επιτευχθεί ο στόχος αυτός, η πιθανότητα το άσθμα να μην εμφανιστεί για πολλά έτη (ακόμη και ποτέ ξανά) είναι πολύ μεγάλη για τη συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών.
Αντίθετα, εφόσον δεν λαμβάνεται η κατάλληλη θεραπεία, μπορεί με την πάροδο του χρόνου να συμβούν μόνιμες αλλοιώσεις στους βρόγχους που εμποδίζουν την πλήρη διάνοιξή τους, με αποτέλεσμα τα συμπτώματα να γίνουν μόνιμα και το άσθμα να εμφανίζεται πιο συχνά ή συνεχώς.

– Ποια είναι η αντιμετώπιση του άσθματος;
Το άσθμα αντιμετωπίζεται με την αποφυγή από τον ασθενή των παραγόντων που επιδεινώνουν το άσθμα του και με τη λήψη θεραπείας από τον πνευμονολόγο του.
Ο ασθματικός πρέπει να αποφεύγει να έρχεται σε επαφή με ό,τι τον χειροτερεύει π.χ. τη σκόνη, τον καπνό του τσιγάρου (επομένως, να μην καπνίζει και να αποφεύγει την έκθεση στο παθητικό κάπνισμα) και οτιδήποτε στο οποίο είναι αλλεργικός. Για την αναγνώριση πιθανής αλλεργίας πρέπει να γίνονται αλλεργικές δερματικές δοκιμασίες (π.χ. δια νυγμού) σε κάθε ασθματικό. Επίσης, όσοι πάσχουν από άσθμα πρέπει να εμβολιάζονται με το αντι-πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο (σύμφωνα με την οδηγία του πνευμονολόγου τους) και κάθε φθινόπωρο με το αντιγριπικό εμβόλιο, καθώς οι λοιμώξεις αποτελούν συχνή αιτία επιδείνωσης του άσθματος.
Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στο άσθμα είναι εξαιρετικά απλά στη χρήση, ασφαλή και αποτελεσματικά. Συνήθως χορηγούνται με τη μορφή εισπνοών ή δισκίων, ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχουν και ενέσιμες θεραπείες για πιο σπάνιες και σοβαρές περιπτώσεις.

Τα φάρμακα για το άσθμα διακρίνονται σε 2 κατηγορίες:
1. Τα ρυθμιστικά φάρμακα, δηλαδή αυτά που αντιμετωπίζουν την αιτία του άσθματος, δηλαδή τη φλεγμονή στους βρόγχους. Είναι φάρμακα που πρέπει να χρησιμοποιούνται καθημερινά και μακροχρόνια, και να διακόπτονται σταδιακά μετά από πλήρη έλεγχο του άσθματος και μόνο μετά από σύσταση πνευμονολόγου. Τέτοια είναι τα εισπνεόμενα στεροειδή, οι τροποποιητές λευκοτριενίων (π.χ. δισκία μοντελουκάστης) και οι ενέσιμες anti-IgE (Xolair) και anti-IL5 (Nucala). Οι ασθματικοί και οι γονείς των παιδιών που πάσχουν από άσθμα θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τα εισπνεόμενα στεροειδή (κορτιζόνη) αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας του άσθματος (αλλεργικού ή μη) και είναι ασφαλέστατα ακόμη και σε μικρά παιδιά ή σε εγκύους. Και αυτό γιατί, απλά, έχουν κατ’ εξοχήν τοπική δράση μέσα στους βρόγχους. Όταν λαμβάνονται στη σωστή δοσολογία έχουν σπανιότατα παρενέργειες, οι οποίες, μάλιστα, είναι ασήμαντες συγκριτικά με τη φυσιολογική –χωρίς συμπτώματα και κρίσεις– ζωή που προσφέρουν.
2. Τα ανακουφιστικά φάρμακα, δηλαδή αυτά που προκαλούν ταχεία και συχνά εντυπωσιακή υποχώρηση συμπτωμάτων μέσω άρσης του βρογχόσπασμου, όπως τα εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά ταχείας δράσης κ.ά. Κάθε ασθενής πρέπει να έχει μαζί του κάποιο ανακουφιστικό φάρμακο και να γνωρίζει ότι η ανάγκη για συχνή χρήση του σημαίνει απορρύθμιση του άσθματός του.

– Θα παίρνω φάρμακα σε όλη μου τη ζωή;
Το άσθμα δεν είναι μια ομοιογενής και σταθερή νόσος, αλλά η βαρύτητά του κυμαίνεται ανάλογα με τον ασθενή, από πολύ ήπιο, έως πολύ σοβαρό. Επιπλέον, το άσθμα είναι μια μεταβαλλόμενη νόσος και κάθε ασθενής μπορεί να έχει περιόδους απόλυτου ελέγχου του άσθματός του, καθώς και περιόδους παροξύνσεων. Για τον λόγο αυτόν, η αντιμετώπιση και η θεραπεία δεν μπορεί να είναι η ίδια για όλους τους ασθενείς, ούτε καν η ίδια για ένα συγκεκριμένο ασθενή στην πορεία του χρόνου. Η αγωγή πρέπει να μεταβάλλεται και να προσαρμόζεται στις ανάγκες του συγκεκριμένου ασθενούς, τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του και της νόσου του, όπως συμβαίνει άλλωστε με τα περισσότερα νοσήματα (υπέρταση, διαβήτης κ.ά.).
Συχνότερα, λοιπόν, αφού ρυθμιστεί το άσθμα, σταματάμε σταδιακά τη θεραπεία και ο ασθενής παραμένει ασυμπτωματικός για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα ή και για την υπόλοιπή του ζωή!

– Μπορεί το άσθμα μου ξαφνικά να χειροτερέψει;
Ναι, και αυτό ονομάζεται “παρόξυνση”. Οι παροξύνσεις (κρίσεις) του άσθματος συμβαίνουν, όπως αναφέραμε, μετά από λοιμώξεις ή ερεθιστικούς παράγοντες, εμφανίζονται ως επίμονος βήχας, συριγμός και σφίξιμο στο στήθος που δεν περνάνε ή οδηγούν σε συχνή χρήση ανακουφιστικού φαρμάκου.
Όταν ο ασθενής με άσθμα βιώσει αλλαγή στα συμπτώματα του άσθματός του, πρέπει να εξετάζεται από τον θεράποντα πνευμονολόγο του. Η ανάγκη αυτή γίνεται επιτακτική όταν η δύσπνοια είναι τόσο έντονη και υπάρχει δυσκολία στην ομιλία, ξύπνημα από τον ύπνο, δυσκολία στο περπάτημα, μπλε χρωματισμός στα χείλη ή τα δάκτυλα, έντονο και γρήγορο χτύπημα της καρδιάς και μη βελτίωση μετά από εισπνοές με το ανακουφιστικό φάρμακο.

– Μου είπαν ότι έχω άσθμα και αυτό με τρομάζει
Η διάγνωση του άσθματος στενοχωρεί και τρομάζει πολλούς ανθρώπους, όταν δεν είναι καλά πληροφορημένοι, καθώς νομίζουν ότι θα υποφέρουν σε όλη τους τη ζωή.
Ο ασθματικός πρακτικά είναι εντελώς καλά με την κατάλληλη αγωγή. Το γεγονός ότι ο ασθματικός ασθενής έχει αυξημένη ευαισθησία στους βρόγχους και μπορεί να αισθανθεί δύσπνοια, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να έχει εντελώς φυσιολογική ζωή.
Μπορούμε εδώ να φέρουμε ένα παράδειγμα. Τα μικρά παιδιά έχουν μια αυξημένη ευαισθησία στον ήλιο. Τα προστατεύουμε με καπέλο και αντηλιακό, και δεν καίγονται. Παρόμοια προφυλάσσουμε τους ασθματικούς με τα κατάλληλα φάρμακα, έτσι ώστε το άσθμα να ελέγχεται πλήρως. Ο ασθενής πρέπει να καταλάβει ότι πάσχει από μια χρόνια νόσο, να μάθει να ζει με αυτή και να συνειδητοποιήσει ότι, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, οι ασθενείς έχουν φυσιολογική ζωή λαμβάνοντας πολύ “απλά” και αποτελεσματικά φάρμακα. Τέλος, ακολουθώντας τις οδηγίες του πνευμονολόγου τους, αυξάνεται σημαντικά η πιθανότητα το άσθμα τους να μείνει “ανενεργό” για πολλά έτη και να μη λαμβάνουν καθόλου θεραπεία.

– Άσθμα και εγκυμοσύνη
Το άσθμα είναι ένα από τα πιο κοινά νοσήματα που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη. Οι μελέτες δείχνουν πως περίπου 0,5 έως 4% των κυήσεων επιπλέκονται από άσθμα. Κατά την εγκυμοσύνη, περίπου στο 1/3 των γυναικών το άσθμα επιδεινώνεται, στο 1/3 βελτιώνεται και στο 1/3 η βαρύτητά του παραμένει αμετάβλητη.
Όταν μία έγκυος έχει άσθμα και δεν λαμβάνει επαρκή θεραπεία, μπορεί να εμφανιστούν δυσμενή συμβάντα για την ίδια και για το μωρό της, όπως π.χ. θάνατος του εμβρύου, πρόωρη διακοπή της κύησης, υπερτασικές διαταραχές ή διαβήτης της κύησης, αιμορραγία πριν και μετά τον τοκετό κ.ά. Γι’ αυτούς τους λόγους, οι κυοφορούσες γυναίκες με άσθμα χρειάζονται προσεκτική παρακολούθηση και κατάλληλη θεραπεία. Μια έγκυος γυναίκα με άσθμα πρέπει να παρακολουθείται παράλληλα από τον πνευμονολόγο της, σε συνεργασία με τον γυναικολόγο που της παρέχει τη μαιευτική φροντίδα, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις μέτριου-σοβαρού άσθματος ή σε εγκυμοσύνη που εμφανίζει επιπλοκές. Εάν είσαι έγκυος και έχεις άσθμα, πρέπει να συμβουλεύεσαι τακτικά τον γιατρό σου από την αρχή και σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Στόχοι της αντιμετώπισης του άσθματος κατά την εγκυμοσύνη είναι, χορηγώντας την ελάχιστη δυνατή θεραπεία, η έγκυος να μην έχει συμπτώματα, να μπορεί να διατηρεί φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας και να έχει καλή σπιρομέτρηση, ώστε με ασφάλεια να φέρει στον κόσμο ένα υγιές παιδί.
Η θεραπεία του άσθματος στην εγκυμοσύνη δεν διαφέρει σημαντικά από εκείνη εκτός εγκυμοσύνης. Τα περισσότερα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του άσθματος, ιδιαίτερα τα εισπνεόμενα, είναι ασφαλή στην εγκυμοσύνη και δεν θα πρέπει να διακόπτονται από την έγκυο, γιατί με τον σωστό έλεγχο του άσθματος διασφαλίζεται η υγεία του εμβρύου και της μητέρας.
Είναι επίσης πολύ σημαντικό κατά την εγκυμοσύνη να καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε να αποφεύγονται οι εκλυτικοί-ερεθιστικοί παράγοντες στο περιβάλλον.

– Άσθμα και παιδιά
Στα παιδιά το άσθμα εκδηλώνεται με συμπτώματα όμοια με τους ενήλικες (βήχας, συριγμός, δύσπνοια, βάρος στο στήθος), που γίνονται εντονότερα κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, της γυμναστικής ή στο έντονο γέλιο. Πολλές φορές, μάλιστα, χρειάζεται προσοχή, καθώς ένα παιδί με αδιάγνωστο ή αρρύθμιστο άσθμα μπορεί να μειώσει τη φυσική του δραστηριότητα και με τρόπο που μπορεί να διαφύγει της προσοχής των γονέων του.
Στα παιδιά κάτω των 5 ετών, στα οποία οι ιογενείς λοιμώξεις είναι συχνές, η διάγνωση του άσθματος είναι δυσκολότερη. Στα παιδιά αυτά, το άσθμα πιθανώς υπάρχει όταν τα συμπτώματα επιμένουν πάνω από 10 ημέρες μετά από μια ιογενή λοίμωξη, όταν το παιδί έχει συχνά επεισόδια κάθε έτος, όταν υπάρχει επιδείνωση τη διάρκεια της νύκτας, στο γέλιο, στο παιχνίδι και όταν στην οικογένεια (γονείς-αδέλφια) υπάρχει ιστορικό ατοπίας (αλλεργίας) ή άσθματος.
Η διάγνωση του άσθματος στα παιδιά γίνεται βάσει του ιστορικού, της κλινικής εξέτασης και της σπιρομέτρησης (τα παιδιά μπορούν να εκτελέσουν σωστά τη σπιρομέτρηση συνήθως μετά τα 4-5 έτη). Όταν τα συμπτώματα δεν είναι σαφή, χρειάζεται, μερικές φορές, να χορηγήσουμε δοκιμαστική θεραπεία για 2-3 μήνες και να εκτιμήσουμε εάν υπάρχει βελτίωση των συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια της χορήγησής της.
Η θεραπεία του άσθματος στα παιδιά γίνεται με όμοια φάρμακα με τους ενήλικες, αλλά με διαφορετικές δόσεις και με χρήση ειδικών αεροθαλάμων, ανάλογα με την ηλικία. Η σωστή λήψη της είναι σημαντική, ώστε το παιδί να μη διατρέχει κίνδυνο σοβαρών παροξύνσεων και για να ζει μια φυσιολογική ζωή χωρίς περιορισμούς, γεγονός που θα μπορούσε να έχει δυσμενή δράση στη σωματική και κοινωνική του ανάπτυξη.
Για την έγκαιρη διάγνωση και τη σωστή αντιμετώπιση του άσθματος πρέπει να υπάρχει συνεχής συνεργασία με τον/την παιδίατρο του μικρού ασθενούς.

O Δρ. Στυλιανός Κ. Βιττωράκης είναι ιδιώτης πνευμονολόγος στα Χανιά Κρήτης. Είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει ειδικευθεί στην 7η Πνευμονολογική Κλινική –Κέντρο Άσθματος– του ΓΝΝΘΑ “Σωτηρία”. Είναι Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος του Ευρωπαϊκού Διπλώματος Πνευμονολογίας E.R.S – H.E.R.M.E.S.
Τηλ.: 28210-72880, E-mail: stelios@vittorakis.com, www.vittorakis.com