Η θερμοπληξία αποτελεί μια βαριά και επείγουσα κλινική κατάσταση που εμφανίζεται συνήθως σε περιόδους καύσωνα και προσβάλλει κυρίως ηλικιωμένα και εξασθενημένα άτομα. Τα συμπτώματά της μπορεί να μοιάζουν με εκείνα της καρδιακής προσβολής ή του εγκεφαλικού επεισοδίου.
Ο θερμορυθμιστικός μας μηχανισμός
Τα θηλαστικά έχουν έναν θερμορυθμιστικό μηχανισμό που τους επιτρέπει να υπόκεινται σε μεγάλες διακυμάνσεις της εξωτερικής θερμοκρασίας, διατηρώντας τη θερμοκρασία του σώματός τους σταθερή, εξηγεί ο κ. Ηλίας Μούτσιος, Ειδικός Παθολόγος, Διευθυντής Παθολογικής Κλινικής Metropolitan Hospital. Αυτό σημαίνει ότι, στο εξωτερικό περιβάλλον, μπορεί μεν η θερμοκρασία να είναι +40 ή -40 βαθμούς Κελσίου, αλλά οι εσωτερικοί ιστοί του σώματος διατηρούνται σε θερμοκρασία 36,6 – 37,1 βαθμών Κελσίου. Όταν το περιβάλλον είναι κρύο, το σώμα παράγει θερμότητα για να παραμείνει ζεστό, ενώ όταν το περιβάλλον είναι θερμό, το σώμα αποβάλλει θερμότητα για να μην ανεβεί η θερμοκρασία του (το σώμα αποβάλλει θερμότητα περιορίζοντας τις καύσεις του, διευρύνοντας τα μικρά αγγεία, αυξάνοντας την εφίδρωση και επιταχύνοντας την αναπνοή).
Ο θερμορυθμιστικός μηχανισμός έχει έδρα τον εγκέφαλο και, μερικές φορές, αποκαλείται απλά «θερμοστάτης». Κάποιες φορές, όμως, αυτός ο μηχανισμός μπορεί να μπλοκάρει, με αποτέλεσμα να υπάρξει υπερθερμία ή υποθερμία. Μια συχνή αιτία γι’ αυτό είναι η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο (ηλίαση).
Ωστόσο, το τρίπτυχο «υψηλή θερμοκρασία, υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία και άπνοια» συνιστά την προϋπόθεση της θερμοπληξίας.
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά, τα μέσα ενημέρωσης υιοθέτησαν τον όρο «καύσωνας», υπονοώντας θερμοκρασίες που μπορεί να προκαλέσουν θερμοπληξία.
Επιρρεπείς σε θερμοπληξία, εκτός από τα ηλικιωμένα άτομα, είναι οι ασθενείς που παίρνουν αγγειοδιασταλτικά και διουρητικά φάρμακα, δηλαδή τα άτομα που πάσχουν από αρτηριακή υπέρταση, καρδιακή ανεπάρκεια, καθώς και τα άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη.
Οι προδιαθεσικοί παράγοντες, οι οποίοι ευνοούν την εκδήλωση θερμοπληξίας είναι:
- Ηλικία άνω των 65 ετών.
- Καρδιακή ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια, ηπατική δυσπραγία.
- Χρήση αλκοόλ ή άλλων κατασταλτικών φαρμάκων.
- Χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, φαινοθειαζινών, αντιπαρκινσονικών κ.λπ.
- Ιστορικό παλαιότερης θερμοπληξίας.
- Παχυσαρκία.
- Εργασία κάτω από πολύ υψηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος.
Τα συμπτώματα
Πρώτο σύμπτωμα συνήθως είναι οι κράμπες, λόγω απώλειας αλάτων. Επιπλέον, είναι πιθανό να εμφανιστεί ζάλη, σύγχυση, πονοκέφαλος, ναυτία και εμετός. Μπορεί, επίσης, να παρατηρηθούν παραλήρημα, σπασμοί και, κάποιες φορές, πλήρης απώλεια αισθήσεων. Το δέρμα είναι καυτό, ερυθρό και ξηρό, ο πυρετός μπορεί να φτάνει τους 41 βαθμούς, η αναπνοή είναι γρήγορη, ενώ ο σφυγμός εξασθενεί προοδευτικά.
Σε βαριά θερμοπληξία, ο ασθενής παθαίνει μαζική καταστροφή των μυών, νεφρική και αναπνευστική ανεπάρκεια, έως και πνευμονικό οίδημα. Ο καρδιακός ρυθμός διαταράσσεται, όπως και η πήξη του αίματος.
Σε προχωρημένα στάδια, μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και εγκεφαλοπάθεια, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κώμα, με μεγάλη πιθανότητα ο ασθενής να καταλήξει. Οι αριθμοί αναφέρουν 25% θνητότητα των πασχόντων.
Όπως επισημαίνει ο κ. Εμμανουήλ Καλλιέρης, M.D.-F.A.C.C.-MSC, Διευθυντής Καρδιολόγος στην Καρδιολογική Μ.Ε.Θ. του Metropolitan Hospital, υπάρχουν κάποια πράγματα που, «ναι», τα κάνουμε και κάποια πράγματα που, «όχι», δεν τα κάνουμε, αν θέλουμε να αποφύγουμε μια πιθανή εκδήλωση θερμοπληξίας – θερμικής καταπληξίας:
Ναι:
✓ Στα άφθονα υγρά (νερό και φυσικούς χυμούς), στα φρούτα και τα λαχανικά.
✓ Στα μικρά και ελαφρά γεύματα.
✓ Στα ανοιχτόχρωμα ρούχα από φυσικά υλικά, στο καπέλο και τα γυαλιά ηλίου.
✓ Στα δροσερά ντους.
✓ Στην τροποποίηση της φαρμακευτικής μας αγωγής (σε συνεργασία με τον ιατρό μας).
✓ Στη φροντίδα των μοναχικών ανθρώπων που μπορεί να είναι δίπλα μας.
Όχι:
✓ Στις άσκοπες μετακινήσεις.
✓ Στη βαριά σωματική εργασία.
✓ Στο αλκοόλ, στον καφέ και στα αναψυκτικά με ζάχαρη.
✓ Στα λιπαρά.
✓ Στην ηλιοθεραπεία.
Αν υποψιαζόμαστε θερμοπληξία:
➤ Μεταφέρουμε τον πάσχοντα άμεσα σε δροσερό μέρος.
➤ Αφαιρούμε τα βαριά ρούχα.
➤ Τοποθετούμε ψυχρά επιθέματα.
➤ Αν είναι εφικτό, χορηγούμε άφθονα υγρά.
➤ Διακομίζουμε τον πάσχοντα στον πλησιέστερο υγειονομικό σχηματισμό.
Οι πρώτες… «Πρώτες Βοήθειες»
Εάν κάποιος παρουσιάσει συμπτώματα θερμικής εξάντλησης/καταπόνησης/καταπληξίας, καλούμε αμέσως ιατρική βοήθεια και, μέχρι να έρθει, τοποθετούμε τον ασθενή σε σκιερό μέρος, αφαιρούμε τα πολλά ρούχα, προσπαθούμε να κρατάμε το σώμα του δροσερό και του δίνουμε μικρές ποσότητες αλατούχο, δροσερό νερό, κάθε 10 λεπτά. Εάν ο ασθενής λιποθυμήσει, τον τοποθετούμε σε πλάγια θέση (στο πλευρό του).