Μετενσάρκωση | Από τους αρχαίους Έλληνες στον Βούδα - planbemag.gr
Plan Be Mag
Ψυχολογία

Μετενσάρκωση
Από τους αρχαίους Έλληνες, στον Βούδα

Ζούμε για να ξαναζήσουμε; Μπορούμε να έχουμε περισσότερες από μία διαδοχικές υπάρξεις; Μήπως η κάθε ζωή είναι απλά μια μετάβαση από τις περασμένες ζωές στις επόμενες; 

της Έλενας Κιουρκτσή

Η Μετενσάρκωση είναι μια θεωρία-πίστη, η οποία στηρίχθηκε από πολλές θρησκείες και φιλοσοφικά συστήματα, και από διακεκριμένους ή μη ερευνητές. Στις σύγχρονες Δυτικές κοινωνίες, άρχισε να συζητιέται και να μελετάται με περισσότερο ενδιαφέρον, καθότι παλαιότερα, στη μεσαιωνική Ευρώπη, το έδαφος δεν ήταν πρόσφορο για να ανθήσει μια τέτοια ιδέα, που αναμφίβολα θα κατέληγε στην πυρά της Ιεράς Εξέτασης.
Στην Ανατολή, όμως, η “λατρεία” της Μετενσάρκωσης ουδέποτε έχασε την αίγλη της, κυρίως στα θρησκευτικά “πιστεύω” τόσο των Βραχμάνων, όσο και των Βουδιστών.

Οι “εναλλακτικές” της αθάνατης ψυχής
Ο όρος “Μετενσάρκωση” ετυμολογικά σημαίνει την επανειλημμένη είσοδο της αθάνατης και άφθαρτης ψυχής σε ένα σαρκικό ή φυσικό περίβλημα, το οποίο είναι προσωρινό και δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους, αλλά όλες ανεξαιρέτως τις υπάρξεις, σε μία νοητή σκάλα εξέλιξης της κοσμικής συνείδησης.
Το φύλο, η κοινωνική κάστα, η εθνικότητα, ο τόπος, τα εξωτερικά γνωρίσματα και οι ρόλοι εναλλάσσονται με απίστευτους συνδυασμούς και με πολύ μεγαλύτερη πρωτοτυπία από ό,τι εμείς οι ίδιοι αλλάζουμε ρούχα, τρόπους συμπεριφοράς, μέρη και συνήθειες.
Άλλωστε, η ψυχή είναι ενέργεια που διέπεται από τους νόμους της Φυσικής, αφού ούτε δημιουργείται ούτε χάνεται, απλά παίρνει διάφορες “μορφές” και “εκφράσεις” στη διαδρομή της εξέλιξης και της ένωσής της με το υπέρτατο του σκοπού της.
Προφανώς μια τέτοια θεωρία προσφέρει, εκτός από πνευματική αναζήτηση, και μεγάλη ανακούφιση σε ανθρώπους που φοβούνται τη θνητότητα και την απώλεια.

Το αέναο ταξίδι της ψυχής
Η θεωρία της Μετενσάρκωσης συντροφεύει για χιλιάδες χρόνια την ανθρώπινη επιθυμία για αιωνιότητα. Ως διδασκαλία εμφανίζεται στη φιλοσοφική σκέψη πολλών θρησκειών, όπως στον Βουδισμό, και γενικότερα σε χώρες, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Αίγυπτος και η Ιαπωνία.
Όμως το αέναο ταξίδι της ψυχής το συναντάμε και σε μερικές παλιές θρησκείες της Λεκάνης της Μεσογείου. Ενδεικτικά, στους αρχαίους Έλληνες ο Ορφισμός υποστήριζε ότι μια προϋπάρχουσα ψυχή επιβιώνει του σωματικού θανάτου και (μετ-)ενσαρκώνεται στο σώμα κάποιου ανθρώπου. Στη συνέχεια, ακολουθούν πολλές τέτοιες ενσαρκώσεις, έως ότου η ψυχή δεν θα χρειάζεται πλέον σώμα, αφού επιτέλους είναι έτοιμη να ενωθεί με την παλαιότερη, αγνή της υπόσταση. Αλλά και ο Πλάτων, ο οποίος έζησε τον 4ο-5ο αιώνα π.Χ., πίστευε στην αθανασία της ψυχής, θεωρώντας ότι μετέχει σε επαναλαμβανόμενες ενσαρκώσεις.
Ωστόσο, στον Βουδισμό εμπεριέχονται τα περισσότερα “συστατικά” της πίστης στη Μετενσάρκωση. Και εκεί δηλώνεται ότι ο μόνος δρόμος για να “λυτρωθεί” η ψυχή από τις επαναλαμβανόμενες μετενσαρκώσεις, είναι να κερδίσει κανείς την κατάσταση πλήρους απόσβεσης επιθυμιών (Νιρβάνα), μέσα από πειθαρχία και διαλογισμό.


Η άφθαρτη ψυχή
«Είπαν οι σοφοί: φθαρτά είναι τα σώµατα και µόνο η ψυχή τους είναι άφθαρτη και αµέτρητη που ανθρώπου νους δεν νιώθει…
…Όπως κάθε άνθρωπος αφήνει τα φορέµατά του τα παλιά, για να πάρει άλλα καινούργια, έτσι και η ψυχή πετάει τα παλιά τα σώµατά της και άλλα ντύνεται καινούργια…»  

Από το βιβλίο Μπαγκαβάτ Γκιτά
(«Το Θείο Τραγούδι»), ένα από τα σηµαντικότερα ιερά κείµενα του Ινδουισµού


Οι 6 “όψεις” της Μετενσάρκωσης
1. Στην Αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαίες μεσογειακές θρησκείες είχαν αναπτύξει κάποιες κάπως διαφορετικές πεποιθήσεις σχετικές με τη Μετενσάρκωση. Για παράδειγμα, ο Πλάτωνας δήλωσε την προ-ύπαρξη της Ψυχής σε έναν Ουράνιο Κόσμο και την πτώση της σε ένα ανθρώπινο σώμα, εξαιτίας της αμαρτίας. Με σκοπό την απελευθέρωση της Ψυχής από αυτά τα δεσμά της και την επιστροφή της στην αγνότητα, η Ψυχή θα χρειαστεί να εξαγνιστεί μέσω μίας σειράς εμπειριών μετενσάρκωσης. Η πίστη του Πλάτωνα σε όλα τα παραπάνω υπήρξε έντονα επηρεασμένη τόσο από προγενέστερες Ορφικές διδασκαλίες, όσο και από τις απόψεις του Πυθαγόρα. Το πρώτο ελληνικό φιλοσοφικό σύστημα που όρισε μία παρόμοια στάση πάνω στην Μετενσάρκωση με τον Ινδουισμό, ήταν ο Νεοπλατωνισμός κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ., υπό την επίδραση των Ανατολικών φιλοσοφικών ρευμάτων.

2. Στην Αρχαία Αίγυπτο. Η αρχαία «Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών» περιγράφει το “ταξίδι” της Ψυχής σε έναν άλλον κόσμο, χωρίς να επιστρέφει στον κόσμο που γνωρίζουμε. Εκείνη την περίοδο, οι νεκροί ταριχεύονταν (μούμιες), με σκοπό τη διατήρηση των σωμάτων τους, τα οποία θα τους συνόδευαν στη μεταθανάτια πραγματικότητα. Σε αυτή την περίπτωση, είναι ενδιαφέρουσα η πίστη σε μίας μορφής αναστάσιμη μεταθανάτια ζωή, παρά μετενσάρκωση.

3. Στο Θιβέτ. Η «Θιβετιανή Βίβλος των Νεκρών» αναφέρει με λεπτομέρεια τις εμπειρίες που έχει κάποιος ανάμεσα σε δύο ενσαρκώσεις, υπονοώντας ότι ο νεκρός διατηρεί ορισμένα από τα προσωπικά του χαρακτηριστικά.
Έτσι, λέγεται ότι κάποτε ένα αγόρι εμφανίστηκε δηλώνοντας ότι ήταν η ενσάρκωση του Δαλάι Λάμα, του ηγέτη της Θιβετιανής Βουδιστικής Παράδοσης. Αυτό έγινε δεκτό από τους ιερείς, καθότι διέθετε ιδιότητες επίγνωσης, τηλεπάθειας και γνώσεις τελετουργίας που αποδείκνυαν τις αρετές της φύσης του. Αυτή η διαδικασία επέτρεψε στους μοναχούς ιερείς να αναπτύξουν ένα σύστημα για τη συνεχή ανακάλυψη των διαδοχικών ενσαρκώσεων του Δαλάι Λάμα και άλλων ψυχών υψηλής πνευματικής εξέλιξης, σε κάθε εποχή.

4. Στους Ταοϊστές. Ένα σημαντικό κείμενο για τον Ταοϊσμό, το «Τσουάνγκ Τζου» (4ος αιώνας π.Χ.), είναι ενδεικτικό της θεώρησης των Ταοϊστών σχετικά με τη Μετενσάρκωση:
«Η γέννηση δεν είναι η αρχή, ο θάνατος δεν είναι το τέλος. Υπάρχει η Ύπαρξη χωρίς όρια, υπάρχει συνέχεια χωρίς σημείο εκκίνησης.
Η ύπαρξη χωρίς όρια είναι ο Χώρος. Η συνέχεια χωρίς εναρκτήριο σημείο είναι ο Χρόνος. Υπάρχει γέννηση, υπάρχει θάνατος, υπάρχει εμπρόσθια κίνηση και υπάρχει η είσοδος. Αυτό από το οποίο κανείς εισέρχεται και εξέρχεται χωρίς να βλέπει τη μορφή του, είναι η Πύλη του Θεού».

5. Στους Ινδουιστές. Το Κάρμα δηλώνει ότι κάθε πράξη έχει μία συγκεκριμένη αιτία και ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, το οποίο επηρεάζει οτιδήποτε συναντάμε στο μέλλον. Ανάλογα με το κάρμα του καθενός, οι ψυχές, μέσα από τα σώματα που τις “κυοφορούν”, προσπαθούν να υπερβούν τα εμπόδια που συναντούν, ώστε να συλλέξουν εμπειρία και να ανέβουν επίπεδο. Παίρνουν, λοιπόν, μία νέα μορφή, με την οποία ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τους “καρπούς” των πράξεών του από τις προηγούμενες ζωές του, καταβάλλοντας κάθε δυνατή προσπάθεια για να σταματήσει αυτόν τον κύκλο μετενσαρκώσεων.
Στον αντίποδα, σύμφωνα με τον Χριστιανισμό, ο άνθρωπος μπορεί να καθαριστεί και να απελευθερωθεί από τις αμαρτίες του με τη Μετάνοια.

6. Στους Κρίσνα. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη ινδουιστική αίρεση, η όλη ιδέα της μετενσάρκωσης συνοψίζεται στο συμπέρασμα ότι «καθώς ένα σώμα αποβάλλει τα παλαιότερα ρούχα και φορά νέα ρούχα, έτσι ακριβώς και ο μη πεπερασμένος, αλλά και αθάνατος εαυτός, απαλλάσσεται από πεπαλαιωμένα σώματα και εισέρχεται σε νέα».

Το Κάρμα… του Βούδα
Ο Βουδισμός αρνείται την πραγματικότητα ενός σταθερού και διαρκούς εαυτού, καθώς και όλα τα στοιχεία που τον συνδέουν με τον φαινομενικό κόσμο. Η εμφάνιση της ανθρώπινης ύπαρξης απαρτίζεται από πέντε συστατικά (σκάντρα), τα οποία βρίσκονται σε διαρκή αλλαγή και αλληλεπίδραση:

  1. Το σώμα (η υλική μορφή μαζί με τις αισθήσεις)
  2. Τη συναίσθηση (αποτέλεσμα των αισθήσεων)
  3. Τη διανόηση (βασιζόμενη στη συναίσθηση)
  4. Την πνευματική δραστηριότητα
  5. Τη συνείδηση.

Όλα αυτά τα στοιχεία, όσο και το σύνολο το οποίο απαρτίζουν, είναι πεπερασμένα και βρίσκονται κάτω από συνεχή μετουσίωση, χωρίς να διαθέτουν κάποια μακροχρόνια βάση ή ένα σταθερό εαυτό.
Ο άνθρωπος συχνά πιστεύει ότι έχει εαυτό, επειδή διαθέτει συνείδηση. Όμως, σύμφωνα με τον Βουδισμό, πλανάται. Αν, ωστόσο, δεν υφίσταται αληθινός εαυτός, τότε ποιος κληρονομεί τις πράξεις (Κάρμα) και μετενσαρκώνεται;
Ο Βούδας απάντησε ότι «μόνον το Κάρμα περνά από τη μία ζωή στην άλλη, χρησιμοποιώντας την εικόνα από το φως ενός κεριού, η οποία πηγάζει από ένα άλλο κερί, χωρίς να έχει ουσία από μόνη της.
Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο υπάρχει η επαναγέννηση, χωρίς τη μεταφορά ενός εαυτού από το ένα σώμα στο άλλο. Ο μόνος σύνδεσμος από τη μία ζωή στην άλλη έχει την αιτιατή φύση».
Και αυτός, προφανώς, είναι ο πιο ιδιόμορφος ορισμός της μετενσάρκωσης που έχει ποτέ διατυπωθεί.

Πού καταλήγουμε τελικά;
Υπάρχουν πολλές εκδοχές για τους τρόπους και τους σκοπούς της μετενσάρκωσης, μεταξύ διαφόρων θρησκειών και πολιτισμών.
Άλλοι πιστεύουν ότι η Μετενσάρκωση επιτυγχάνεται μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο, άλλοι ότι συμβαίνει μόνο μεταξύ νοημόνων όντων (ανθρώπων – αγγέλων – θεών), και άλλοι ότι συμβαίνει και σε ζώα, ακόμα και σε φυτά.
Από την άλλη, στον Χριστιανισμό η “προοπτική” της Ανάστασης διδάσκει ότι το πρόσωπο που πεθαίνει θα λάβει πάλι σώμα, θα ξαναζήσει με τα συγκεκριμένα προσωπικά χαρακτηριστικά που είχε όσο βρισκόταν στη ζωή, αναγνωρίζοντας και έχοντας συνειδητότητα του εαυτού του.
Όπως και να έχει, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι, με ή χωρίς μετενσαρκώσεις, το καλό και το κακό είναι αποτελέσματα των δικών μας επιλογών, ως πλασμάτων με ελεύθερη βούληση.
Και από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε, προκειμένου να εξελιχθούμε σε αυτή τη ζωή. Όσο για τις άλλες… βλέπουμε. 

Βίκτωρ Ουγκό
Ο εμβληματικός Γάλλος λογοτέχνης Βίκτωρ Ουγκό (1802-1885) έγραφε στην αυτοβιογραφία του: «Είμαι μια ψυχή και ξέρω καλά ότι αυτό που θα αφήσω στον τάφο δεν είναι ο εαυτός μου. Αυτό που είναι ο εαυτός μου θα πάει κάπου αλλού… Όλη η δημιουργία είναι μια συνεχής ανάβαση, από ζώο σε άνθρωπο, από άνθρωπο σε θεό. Να αφαιρέσουμε από πάνω μας όλο και περισσότερο την ύλη, και να ντυνόμαστε όλο και περισσότερο με πνεύμα, αυτό είναι ο Νόμος του. Κάθε φορά που πεθαίνουμε, κερδίζουμε περισσότερη ζωή…».